Hadis Kütüphanesi | مكتبة الحديث

Vatan ve Memleket Sevgisi: Ey Mekke Senden Çıkarılmasaydım Asla Seni Terk Etmezdim

İnsanın yurt olarak benimsediği toprakları bırakıp yeni diyarlarda yaşamaya alışması kuşkusuz kolay değildi. Medine"ye hicret eden Müslümanlar da bir süreliğine bile olsa oraya alışmakta zorlanmışlardı. Muhacirlere, Medine"nin havası iyi gelmemiş ve bazıları hastalanmıştı. Hastalananlar arasında Hz. Ebû Bekir ile Allah Resûlü"nün müezzini Bilâl-i Habeşî de vardı. Hz. Ebû Bekir"in sevgili kızı Hz. Âişe, onları ziyaret ederek durumlarını sormak istedi. Yanlarına geldiğinde Hz. Âişe, en az hastalıkları kadar memleket hasretinin de onlara acı verdiğini gördü. Nitekim babası Hz. Ebû Bekir sıtma nöbeti sırasında memleketine olan sevgi ve özlemini bir beyitle şöyle dile getiriyordu:

“Her insan ailesiyle güne başlar, bakın,

Halbuki ölüm ona ayakkabısının bağcığından daha yakın!”

Sıtma nöbeti geçtiğinde, Bilâl-i Habeşî"nin dudaklarından da sıla hasretini ifade eden şu beyitler dökülüyordu:

“Ah ne olur!

Bir gece bile olsa Mekke"de bulunsam,

Hz. Peygamber"in duası makbul olmuş, zamanla Mekkeli Müslümanlar bu topraklara, Medine"ye alışmışlar ve burayı yurt edinmişlerdi. Aslında İslâm"ın cefakâr muhacirleri ilk kez yurtlarını bırakıp Medine"ye gitmemişlerdi. Ondan önce, İslâm"ın henüz beşinci yılında Habeşistan"a hicret edilmişti. Ancak doğup büyüdükleri, mal mülk edindikleri, dost ve akrabalarının ikamet ettiği ve sevgiyle bağlı oldukları memleketlerini terk etmek onlara çok zor gelmişti. Habeşistan muhacirlerinden Esmâ bnt. Umeys, bu durumu, “Biz, Habeşistan"da Müslümanların uzağında, onlara nefret besleyen bir memlekette bulunuyorduk. Bütün bu sıkıntılara Allah ve Resûlü"nün (sav) rızası uğruna katlandık.” diyerek ifade ediyordu.2

Şüphesiz onlar, değer verdikleri her şeylerini, toprağında yaşayıp havasını soludukları memleketlerini ve oraya ait hatıralarını yalnızca Allah ve Resûlü için terk etmişlerdi. Hz. Ebû Bekir ve Bilâl-i Habeşî gibi hasta yataklarında Mekke"yi hatırlayıp özlem içinde yâd etseler de vatan sevgisinden yüce olan Allah ve Resûlü"ne duydukları muhabbet sayesinde ilâhî müjdeye nail olabilmişlerdi. Zira Allah Teâlâ, yurtlarını terk eden muhacirler için şöyle buyuruyordu: “Zulme uğradıktan sonra Allah yolunda hicret edenlere gelince, onları dünyada güzel bir şekilde yerleştireceğiz. Eğer bilirlerse âhiretin mükâfatı elbette daha büyüktür.” 3

Memleketlerini Allah yolunda terk eden muhacirler kadar onlarla yurtlarını paylaşan ensar hakkında da Kur"ân-ı Kerîm"de övücü ifadeler yer almaktaydı: “Muhacirlerden önce o yurda (Medine"ye) yerleşmiş ve imanı da gönüllerine yerleştirmiş olanlar, hicret edenleri severler. Onlara verilenlerden dolayı içlerinde bir rahatsızlık duymazlar. Kendileri son derece ihtiyaç içinde bulunsalar bile onları kendilerine tercih ederler...” 4

Memleket sevgisi, Yüce Allah"ın insanların kalbine koyduğu fıtrî bir duygudur. Zira her insan doğduğu, dünyaya gözlerini açtığı, yetiştiği, hayatının pek çok hatırasını yaşadığı, tarih ve kültürünün şekillendiği, akraba ve atalarının yaşadığı yere karşı ayrı bir sevgi ve ilgi duyar. Oradan uzaklaştığı zaman özlemle kavuşmayı arzu eder. Nitekim Allah Resûlü de doğup büyüdüğü Mekke"ye karşı ayrı bir sevgi beslemiş ve bu sevgisini Mekke"nin fethi sırasında şu şekilde dile getirmiştir: “(Ey Mekke!) Vallahi sen Allah"ın en hayırlı ve Allah"a en sevimli olan beldesisin. Senden çıkarılmış olmasaydım seni asla terk etmezdim." ”5 Vatan, havasıyla, suyuyla, toprağıyla benimsenen, insanın ait olduğunu hissettiği toprak parçası olarak tanımlansa da yalnız bu maddî öğelerden ibaret değildir. İnsanın bir yurdu vatan olarak benimsemesi için maddî ve mânevî unsurlar birlikte düşünülmelidir. İnsanın kimliğinin bir parçası olan vatanı, aynı zamanda kuşandığı değerlerin de kaynağıdır. Ortak yaşanan din, dil ve gelenek öğeleri ile herhangi bir toprak parçası özelleşir; böylece üzerinde yaşayan insanlar da o vatanın milleti olur. Birlikte paylaşılan geçmiş ve aynı ideallerin planlandığı bir gelecekle vatan ve millet unsurları meydana gelir.

İnsanın vatanı, huzur bulduğu yerdir. Baskı ve zulmün olmadığı, güven içinde özgürce yaşanan topraktır vatan. Belki de bu güven ve huzur ortamından dolayı Allah Resûlü ve Müslümanlar, Mekke"den zorla çıkartılıp Medine"ye geldiklerinde, karşılaştıkları sıkıntılara rağmen çok geçmeden buraya alışmışlardı. “Allah"ım, Mekke"ye verdiğin bereketin iki katını Medine"ye ver.” 6 diye dua eden Sevgili Peygamberimiz, Mekke gibi Medine"yi de çok sevmişti. Bu sevgisini ashâbından Enes b. Mâlik (ra) şöyle nakletmektedir: “Peygamber (sav) bir seferden döndüğü zaman Medine"nin yüksek duvarlarını görünce devesini (süratle koşması için) salıverirdi. Eğer deveden başka bir hayvan üzerine binmişse Medine"ye olan sevgisinden dolayı binitini harekete geçirirdi.”7 Allah Resûlü, Tebük Seferi"nden dönerken de aynı şekilde acele davranmış ve Medine"ye yaklaşınca, “İşte bu Tâbe"dir (iyilik ve güzellik şehridir). Bu da Uhud"dur, öyle bir dağdır ki o bizi sever biz de onu severiz.” diyerek Medine"ye olan sevgisini dile getirmişti.8

İslâm dini, insanların hak, menfaat ve değerlerini paylaşarak yaşadıkları bir yer olan vatanı ve memleketini sevmeyi, korumayı teşvik etmiş ve onu savunmayı yüce bir görev saymıştır. Vatanı korumak adına kuvvet hazırlanmasını ve savaşa hazırlıklı olunmasını emretmiştir.9 Bu bağlamda, Allah Resûlü (sav) vatan uğruna nöbet tutmanın faziletini şu şekilde dile getirmiştir: “Bir gün ve bir gece nöbet tutmak, bir ay oruç tutup geceleri namaz kılmaktan daha hayırlıdır. Şayet (kişi nöbette) ölürse yapmakta olduğu işin sevabı devam eder, rızkı da devam eder ve kabirdeki sorgu meleklerine karşı güven içinde olur.” 10 Vatan müdafaasından maksat, sadece sahip olunan toprakları korumak değil, o topraklar üzerinde yaşayan insanların dinini, canını, malını, ırz ve namusunu korumak ve onları hürriyet ve huzur içinde yaşatmaktır. Bu yüzdendir ki Allah Resûlü, vatanı korumanın mükâfatı olarak müjde niteliğindeki şu sözü söylemiştir: “İki göz vardır ki cehennem ateşi onlara dokunmaz: Allah korkusundan ağlayan göz ve gecesini Allah yolunda nöbet tutarak geçiren göz.” 11

Vatan ile savunulan yalnızca üzerinde yaşanılan toprak parçası değil bir milletin sahip olduğu maddî ve mânevî değerleridir. Bu mukaddes değerleri canı pahasına savunmanın karşılığı ise en yüce mertebelerden biri olan şehitliktir. Sevgili Peygamberimiz, çeşitli şekillerde şehitliğin ve gaziliğin faziletine işaret etmiş ve malı, canı, dini ve aileyi korumak uğruna öldürülen kimselerin şehit olduğunu bildirmiştir.12

İslâm tarihi, vatanını savunurken şehit veya gazi olan cesur vatanseverlerin kahramanlık öyküleriyle doludur. Savaşlarda, özellikle sancağı koruma ve onu düşmana teslim etmeme uğruna büyük mücadelelerin verildiği görülür. Nitekim Mus"ab b. Umeyr, Uhud Savaşı"nda bunun kahramanca bir örneğini sergilemiştir.13 Zira sancak, bir milletin bağımsızlığını, birlik ve beraberliğini, devletin egemenliğini simgeleyen unsurlardan biridir. Bayrağın taşıdığı temsilî anlamdan dolayı ona yapılacak saldırı, temsil ettiği millete yapılmış bir saldırı olarak değerlendirilir.

Sevgili Peygamberimiz, egemenliği temsil etmek ve ordunun birlikteliğini sağlamak için bayrak ve sancak kullanmıştır. Onun bayrağının siyah, sancağının ise beyaz renkte olduğu14 ve sancağının üzerinde kelime-i tevhidin yazılı bulunduğu rivayet edilir.15 Savaşlarda teşvik aracı olarak bayrak ve sancak kullanımına önem veren, bu şekilde onun temsilî değerine işaret eden Allah Resûlü, Hayber fethinde askerlerini teşvik etmek ve mutlak zafere inandırmak amacıyla, “Müslümanların bayrağını öyle bir kimseye vereceğim ki Allah onun eliyle fetih nasip edecektir.” sözleriyle bayrağı Hz. Ali"ye teslim etmiştir.16

Sancak bir ordunun namusu ve şerefi kabul edildiği için ona büyük önem atfedilmiş ve sancağı korumak uğruna büyük mücadeleler verilmiştir. Savaş sırasında taşınan bayrak veya sancak, askerî birlik ya da ordunun birlikteliğini ve gücünü simgelemektedir. O kaybedilirse savaş da kaybedilmiş sayılır. Meselâ, 629 yılında Müslümanlarla Bizanslılar arasında meydana gelen Mûte Savaşı"nda İslâm ordusunun komutanı Zeyd b. Hârise idi.17 Peygamberimiz mübarek eliyle sancağı ona teslim etmişti. Savaşta Zeyd şehit olunca sancağı Ca"fer b. Ebû Tâlib almış, şehit düşünceye kadar da bırakmamıştı. Daha sonra sancağı Abdullah b. Revâha almıştı. O da şehit olunca sancağı Hâlid b. Velîd almış ve onu asla yere düşürmemişlerdi. Allah da onlara zaferi nasip etmişti.18 Bu şekilde insanın canını hiçe sayarak vatan ve bayrak gibi kutsal değerleri uğruna savaşması, onun vatanına bağlılığının bir göstergesidir.

İslâm dini, aidiyet hisleri ile kişinin kimliğinin oluşmasına katkıda bulunan vatan, millet ve bayrak sevgisini meşru kabul etmekle birlikte, bunda aşırıya gidilerek etnik ve bölgesel ayrımcılık veya ırkçılık yapılmasını yasaklamıştır. Farklı memleketlerde yaşayan farklı milliyete mensup insanları dışlamak, onlara karşı düşmanlık besleyerek ayrımcılık yapmak, İslâm"ın evrensel ilkeleriyle bağdaşmamaktadır. Zira İslâm, sahip olduğu hoşgörü ile çeşitli ırk, inanç ve geleneğe mensup insanların birlikte yaşamalarına imkân tanıyan bir vatan anlayışına sahiptir. Farklı din ve milliyetlerden insanlarla bir arada yaşamanın en güzel örneklerinden birini Allah Resûlü, Medine yurdunda göstermiştir. Hem Medineli Evs ve Hazrec kabileleri arasında hem de Mekkeli ve Medineli Müslümanlar arasında sağlanan kardeşlik ile Müslümanlar huzur içinde yaşayabilmişlerdir. Bu huzur beldesinde, Ehl-i kitap ile de antlaşmalar yapılmak suretiyle barış ortamı oluşturulmuştur. Bu vatan anlayışını benimseyen ecdadımız da asırlar boyu farklı dil, din ve renklerden insanın birlikte yaşamasına imkân tanımıştır.

İnsanın üzerinde yaşadığı, anılarını yaşattığı, kendisinden bir parça olarak gördüğü vatanını sevmesi, ondan ayrı kaldığı zaman özlemesi son derece doğal bir durumdur. Bu ortak duyguları besleyen insanların bir araya gelerek geçmiş ve geleceğe dair ortak ideallerde buluşmaları, ortak değerleri paylaşmaları ile herhangi bir toprak parçası vatan olma özelliğini kazanır. Aynı vatan üzerinde yaşayan ve millet olma şuurunu taşıyan insanlar için o toprak parçası maddî ve mânevî değerleri içinde barındırmaktadır. Bu yüzdendir ki vatanı sevmek, korumak, savunmak kutsal bir görev olarak görülmüştür. Vatanın vatan olma özelliğini devam ettirebilmesi de ancak onu vatan yapan unsurların bilinmesi, korunması ve yeni nesillere aktarılması ile mümkün olacaktır. 

Allah Resûlü"nün Dilinde Şehirler: Medine Kötülükleri Barındırmaz

“Şehirlerin anası” olan şehrin kuruluşunun hikâyesi, rivayetlere göre iki kadının birbirini çekememesine kadar uzanır. Ortada henüz Kâbe yoktur. Fakat olay tam da Kâbe"nin kurulacağı civarda geçer. Hz. İbrâhim"in güzel ama kendisine bir evlât veremeyen eşi Sâre, önce cariye iken sonra kuması olan Hâcer"e bir türlü katlanamamıştır. Çaresiz, Hz. İbrâhim, Hâcer"i Kenân diyarından alıp etrafı dağlarla çevrili bir kum adasına bırakır. Üstelik Hâcer"in kucağında bebeği de vardır. Hâcer"in yanında az bir su, birkaç lokma yiyecekten başka bir şey de yoktur. Zaten bu da bir zaman sonra tükenir. Oysa “su” hayat demektir, su medeniyettir, onsuz hiçbir şey olmaz ki! Suları biten Hâcer, yavrusunu tepelerin arasındaki kum denizine bırakır, zavallı anne iki tepenin arasında çaresizce bir mucize ümidiyle koşar, kâh birine, kâh ötekine... Gözü, belki de bir mucize beklercesine ufukta göreceği bir kervanda, bir kurtarıcıdadır.3

Aslında Mekke"nin temellerinin atılmasını iki kadına bağlayan bu ve benzer rivayetler, olayın sadece dış görünüşünü tasvir eder. Fakat olayların ardında sebepler, sebeplerin gerisinde hikmetler hâlâ boşluktadır. O boşluğu kısmen bir hadis doldurmaktadır. Bu hadis, çeşitli rivayet şekilleriyle hadis edebiyatındaki yerini almıştır bile. Üstelik Peygamberimizin en yakınlarından birisinin, Enes b. Mâlik"in anlatımıyla: “Bir gün Peygamberimiz muhtemel ki Kâbe"nin yanı başında, diğer iki kişiyle uykuya dalar. Üç melek gelir ve Allah Resûlü"nün kalbini açarlar, onu altın bir kâse içindeki zemzem suyuyla yıkar, hikmet ve iman ile doldururlar.” Artık Resûlullah Mi"rac yolculuğuna hazırdır. Allah"ın Resûlü, bu seyahatinde Hz. Âdem, İdris, İbrâhim, Yusuf, Musa, Harun, Yahyâ ve İsa Peygamberleri bir bir geride bırakarak yedi kat semayı aşıp Sidretü"l-müntehâ"ya varır. Bir kulun varabileceği son noktaya. Hadiste geçen bir “ara bilgi” manidardır. Peygamber Efendimiz Sidretü"l-müntehâ"da iki nehir görmüştür ve ona, bunların yeryüzündeki iki nehrin izdüşümleri olduğu söylenmiştir. Bu nehirler Nil ve Fırat"tır.4 Nil, temsilî olarak Mısır uygarlığına, Fırat ise Mezopotamya uygarlığına yani insanlığın kurduğu iki büyük uygarlığa gönderme yapar gibidir. Zemzem ise yeni bir uygarlığı, İslâm medeniyetini müjdelemektedir.

Gerçekte, Hâcer"in ayaklarının dibinden sadece zemzem suyu değil bir medeniyet fışkırmıştır. Artık, Kâbe"yi merkeze alan yeni bir medeniyet inşa edilmektedir. Zemzem, dünyada akan gözyaşı seline inat, kurumakta olan Nil ve Fırat uygarlık havzasına, taptaze, diri bir uygarlık takviyesinin adıdır. Kur"an, İbrâhim Peygamber"in, “Rabbim! Bu şehri güvenli kıl, beni ve oğullarımı putlara kul olmaktan uzak tut...” 5 “Rabbimiz! Namazı dosdoğru kılmaları için ben, neslimden bir kısmını senin Beyt-i Harâm"ının (Kâbe"nin) yanında, ekin bitmez bir vadiye yerleştirdim. Artık sen de insanlardan bir kısmının gönüllerini onlara meylettir, onları ürünlerden rızıklandır, umulur ki şükrederler.” 6 duasının tecelli noktası olan Mekke"nin, aslında çok düzenli ve özel bir iskân anlayışı sonucunda kurulmuş bir kent olduğunu kulaklarımıza fısıldar. Tarımın yapılmadığı, ekini ve suyu olmayan bu yere, Hâcer"in ve minik İsmâil"in yerleştirilmesi, Beytullah"ın yanında İbrâhim"in soyunun, ibadetini Allah"a özgü kılmasını sağlamak içindir. Burası zamanla tüm insanlık için bir çekim merkezi hâline gelecek, türlü meyvelerin yetiştirildiği bir şehir olacaktır. Ve bu medeniyetin ilk safhası Hz. İbrâhim"in oğulları Hz. İsmâil ve Hz. İshak"ın eliyle gerçekleşecektir. Seneler sonra Hz. İbrâhim"in soyundan gelen Hz. Muhammed (sav), her bir köşesine gizli bir mânânın sindiği bu şehrin dağıyla, taşıyla bile söyleşecektir.7 Haccın bazı uygulamaları, şehrin kuruluşunu yâd edecek, Hâcer"in Safâ ve Merve tepeleri arasındaki koşuşu ve şehrin kuruluşuna dair pek çok başka olay, hac ibadetinin en önemli parçası olacaktır.

Mekke, zamanın getirdikleri karşısında hüzünlüdür. Hübel, Lât ve Uzzâ"nın gölgesi düşmüştür, Kâbe"ye, Hacerülesved"e! Bereket versin, küfür eteğini toplamaktadır artık. Mekke, Hz. Muhammed (sav) ile yeniden tevhide beşik olmaya hazırlanmaktadır. Fakat bu, o kadar kolay değildir ki! Allah"ın Resûlü putperestlerin elindeki Mekke"den Medine"ye hicret eder. O, Mekke"ye özlem duymaktadır; Kâbe"ye, Hira"ya, Hacerülesved"e... Doğduğu, yetiştiği, ilk vahyi aldığı şehir olan Mekke"ye. Sahâbe de aynı özlem içindedir. Medine"de, Mekke"nin hasretiyle, Bilâl"in dudaklarından dökülen dizeler, hasretin boyutunu gözler önüne serer:

“Ah ne olur!

Bir gece bile olsa Mekke"de bulunsam,

Sümbüller ve yavşanlarla bezeli bir dere kenarında uykuya dalsam,

Bir gün Mecenne pınarına varıp suya kansam,

Şâme ve Tafîl dağlarına doya doya baksam.”8

Bu hasret Mekke"nin fethi günü bitecektir. Geceyi Zîtuvâ"da geçiren Allah"ın Resûlü,9 o gün Mekke"nin yukarısındaki Küdâ semtinden deve üstünde şehre girer.10 O, Zeyd"in oğlu Üsâme"yi arkasına almıştır.11 Sanki bu hâliyle Üsâme"yi seneler sonra Bizans"a doğru göndereceği12 ordunun komutanlığına hazırlar gibidir. Efendimiz devesinden iner, Kâbe"ye yönelir. Artık özlem bitmiştir. Kutlu Elçi, Beytullah"ın içindedir. Putları dışarı çıkartan Allah Resûlü hepsini kırar.13 Efendimiz dışarı çıkınca insanlar da akın akın Kâbe"nin içine girerler.14 Allah"ın Resûlü, Mekke"nin fethedildiği gün, bir zamanlar köle olan ve ağır işkencelere maruz kalan Bilâl"i Kâbe"nin tepesine çıkartmış, ona ezan okutmuştur.15

Medineliler gönüllerinden kopan duygularla Allah"ın Resûlü"ne sanki şöyle seslenmekteydiler o gün: “Ey Nebî! Gel! "Kapılarında meleklerin beklediğini" söylediğin24 Medine şehrine gel. "İslâm şehirleri arasında en son yıkılacak şehir Medine"dir." demiştin ya!25 Sensiz yıkılır bu şehir, viran olur evler, bahçeler. Hadi gel! Hani sen, Medine"den çıkarken ağaçlık yoldan çıkardın da Medine"ye girerken yolcuların geceleyip dinlendiği Muarres yolundan gelirdin ya!26 İşte öyle gel. Hani Medine"deyken demiştin ki, “Ümmetimden kim Medine"nin sıkıntı ve zorluğuna katlanırsa ben kıyamet günü muhakkak onun için şefaatçi veya şahit olacağım.” diye.27 Sen bizim hayat suyumuzsun; bizi susuz bırakma, hadi ne olur gel!”

Resûl-i Ekrem Efendimiz tabiî ki de Medine"sine geri dönecekti. Çünkü onda vefasızlıktan eser yoktu. O, Beytullah"ın yanı başındaki hayatından vazgeçer ama ona zor zamanında kendisine kucak açan Medinelilere karşı vefasından asla vazgeçmezdi. Vazgeçmedi de. Kavuştuğu anda Kâbe"sini, Hira mağarasını bırakıp Medine"ye geri döndü. Allah"ın Resûlü (sav) vaktiyle, “Bana diğer şehirleri silip süpürecek olan bir şehre hicret emri verildi. Oraya Yesrib diyorlar, halbuki o Medine"dir. Demirci körüğünün, demirin kirini attığı gibi bu şehir de kötüleri bir bir dışarıya atar.” diye bitirmemiş miydi sözünü?28

“Kınamak, zarar vermek, karıştırmak, kötülemek, bozmak” gibi anlamlara geliyordu “Yesrib”.29 Allah Resûlü ise dönüşüme sahne olan ve ilerde İslâm medeniyetinin beşiği olacak şehrin isminin bu şekilde anılmasına rıza gösteremezdi. Kötülüğü çağrıştıran bu kelimenin yerine medenî bir toplumu ifade eden “Medine” ismini vermişti İslâm şehrine.

Hz. PeygamberMedine"yi medeniyetin merkezi hâline getiriyordu. Burada kötü unsurların kendiliğinden ayıklandığı, ahlâk temeline dayalı bir şehir kültürü inşa etmeye çalışıyordu. Hz. Peygamber, Medine"yi ahlâkîlik ve iman vasıflarının tecelli odağı yapıyor, doğruyu yanlıştan ayırt etmeyi Medine"ye bırakıyordu. Onun eliyle Medine"de böyle bir bilinç, böyle bir bellek oluşturulmuştu. İşte o, Medine"ye dönüyordu. Medine cennete dönüyordu. Ravza-i Mutahhara"ya hazırlanıyordu. Artık Medine, medeniyetin merkezi oluyordu. Medine, Medine-i Münevvere (nurlanmış, aydınlanmış şehir) oluyordu.

Öyle bir şehirdi ki Medine! Mekke"de Allah"ın evi vardı, Mekke harem olmasına haremdi ama Peygamber Efendimiz (sav), “İbrâhim Mekke"yi haram ilân etti ve onun için dua etti. Tıpkı İbrâhim"in Mekke"yi haram ilân ettiği gibi ben de Medine"yi haram ilân ettim ve tıpkı İbrâhim"in (as) Mekke için dua ettiği gibi ben de Medine"nin ölçü ve tartısı için (bereket dileyerek) dua ettim. ”30 demişti.

Allah"ın Resûlü, İbrâhim Peygamber"in Mekke"yi, Süleyman Peygamber"in Kudüs"ü kutsal ilân etmesi31 gibi Medine"yi saygın bir şehir ilân ediyor ve buranın bereketlenmesi için Rabbine dua ediyordu.

Medine"de değil insanlara, yerde biten ota bile zarar verilemezdi. Bu hususta Medine"nin Mekke"den farkı yoktu. Allah, Mekke"yi daha gökleri ve yeri yarattığı gün harem (saygın, dokunulmaz) kılmıştır.32 Orada savaş yapılmaz, kan dökülmez.33 Mekke"nin otu koparılmaz, ağacı kesilmez, sahibine ulaştırma kastı olmaksızın yitiğine el sürülmez, hayvanı ürkütülmez...34 Mekke"de sadece ızhır otunun toplanmasına izin vardı. O da bu bitkinin kuyumcuların ve dökümcülerin ateş körüklerinde ihtiyacını duydukları yakıt değeri taşımasından ve inşaat sektöründe tıpkı Anadolu köylerinde samanın kerpicin harcına katılması gibi kerpiç yapımında kullanılmasından35 kaynaklanıyordu. Peygamber Efendimiz, Medine"nin etrafındaki on iki millik alanı da güvenli alan tayin etmişti. Buradaki ağaçları, kesmek bir tarafa, yaprakları için bile silkelemek yasaktı. Sadece develerin yemi için ayrılanlar bunun dışında tutuluyordu.36 Ebû Hüreyre, “Medine"nin hududunu belirleyen iki kara taşlığın arasında geyik görsek ürkütmezdik.” diyordu.37 Ebû Eyyûb el-Ensârî bir defasında şehirde bir tilkiyi köşeye sıkıştıran çocukları paylayıp tilkiyi kurtarmıştı.38 Muhtemeldir ki o anda Peygamber"in şu sözleri Ebû Eyyûb"un kulaklarında yankılanıyordu: “Medine"nin hareminde avlananın elbiselerine el konulur.” 39 Bu cezayı çok görmemek gerekir bu insanlara. Şehrin kıyafeti olan hayvan ve bitki örtüsünü şehirden çekip alan, dağından ovasından ağacını, kurdunu, kuşunu silip süpüren ve toprağı çırılçıplak bırakan insanlara yaptıklarının ne anlama geldiğini anlatmanın bir yoluydu bu. İşte doğasıyla barışık Peygamber şehri Medine!

Hac ibadeti, Mekke ve Medine"den ayrı düşünülemez, Mekke ve Medine ise hacdan. Mekke"de hac ibadeti yerine getirilir, Medine"de ise Peygamber"i (sav) ziyaret... “Muhammed ümmeti, (hac ve umre şiarlarına dair) saygınlığı korudukları sürece daima iyi hâlde olacaktır. Fakat saygıda kusur ederlerse kendi yok oluşlarını hazırlarlar.” 40 Peygamber Efendimiz, haccın kolay yapılabilmesi için de birtakım tedbirler almıştı. Haremde gıda maddeleri karaborsacılığı (ihtikâr) yapmak orada zulüm yapmaktı.41 Mekke"de evler, Peygamber Efendimiz, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer"in ölümlerine kadar “ücretsiz birer misafirhane” olarak kullanılıyordu.42

Kâbe ilk mâbetti, Mescid-i Aksâ ikincisi.43 Bu ikisine ek olarak ibadet için gidilecek son mâbet de Medine"deki Peygamber Mescidi olacaktı.44 Mescidin yerini ensardan satın almak istediyse de ensar, “Biz onun bedelini Allah"tan isteriz.” diyerek para almaya yanaşmadılar. Oradaki müşrik kabirleri, harabe yapılar ve yabani hurma ağaçları kaldırıldı.45 Başta Peygamber olmak üzere bütün Müslümanlar ağızlarında, “Daha iyisi yok, âhiret yurdundan başka. Allah"ım! Yardım et muhacir ve ensara!” manileriyle taş taşıdı.46 O günün koşullarında ortaya duvarları kerpiçten, direkleri hurma kütüğünden ve tavanı hurma dallarından oluşan mütevazı bir yapı ortaya çıktı.47 Allah Resûlü"nün bina ettiği bu mescit, şehrin kalbi konumundaydı.

Allah"ın Resûlü Medine"de bir iskân siyaseti de takip etti. Ensardan Selimeoğulları, şehrin varoşlarından şehrin kalbi olan Peygamber Mescidi"nin yanına taşınmak istediler. Peygamber Efendimiz Medine"nin tenhalaşmasını, bir yerde nüfus yoğunlaşırken diğer bölgelerde nüfusun azalmasını, dolayısıyla şehrin bir noktaya yığılmasını istemiyor ve “Sizler ayak izlerinizin sevabını dikkate almıyor musunuz?” buyurarak bu isteği geri çeviriyordu.48 Bu olayın ardından, “Biz onların ayak izlerini kaydediyoruz.” âyeti49 inmişti.50

Allah Resûlü, nezaket ve saygı kuralları üzerinde o kadar durmuştur ki “Şeytan bu topraklarınızda kendisine tapınmanızdan umudunu kesti. Fakat o birbirinizi rencide edecek davranışlarınızdan hâlâ büyük haz alıyor.” diyordu.51 Nitekim sahâbenin ileri gelenleri de aynı hassasiyeti korumuştur. Abdurrahman b. Avf, Halife Ömer"e hac dönüşünde konuşmasını Mina"da değil, Medine şehrine girdikten sonra yapmasını salık verir. “Çünkü” der, “hac nedeniyle Mina"da eğitimsiz kalabalıklar toplanır.” Oysa halifenin hicret ve sünnet yurdu olan Medine"de yapacağı bir konuşma, fıkıh ehline, seçkin insanlara hitap edecektir. Hz. Ömer de “Zaten öyle yapacağım, endişelenme.” diye cevaplar.52

Sahâbe ve tâbiîne göre Medine"den ayrılmak, bir kusur sayılırdı. Haccâc, Hz. Osman"ın şehid edilmesinden sonra Medine"yi terk ederek Rebeze"ye yerleşen ve orada evlenip çoluk çocuğa karışan Seleme b. Ekva"a, “Medine"yi bırakıp geri döndün, bedevîleştin.” diye sitem etmektedir. Seleme kendini savunur, “Hayır, Peygamber çölde yaşamam konusunda bana özel izin verdi.” diye.53

Medine, maddî ve mânevî irfan unsurlarının birleştiği yerdir. Peygamber Efendimiz orada mekân olgusundan yola çıkarak maddî yetkesini, mânevî yetkesiyle harmanlamıştır. O, “Evimle minberim arasında cennet bahçelerinden bir bahçe vardır. Minberim, havz-ı kevserimin üzerindedir.” derken54 ılgın ağacından yapılmış bir minberi,55 insanları birleştiren, dünya ve âhiret dengesini kuran ve nihayet her basamağı ile âdeta insanlığı ötelere taşıyan56 ve mânânın nüfuz ettiği temsilî bir şehire dönüştürmüştür.

Her hasat döneminde Medineliler, turfanda meyveyi Allah"ın Resûlü"ne getirir. O ise, “Allah"ım! Meyvelerimizi bereketlendir, Medine"de bize bolluk ver, ölçü ve tartımızı bize bereketli kıl...” diye dua ederdi. Sonra orada bulunan en küçük çocuğa bu meyveyi vererek57 bir şenlik havası oluştururdu. Kuşkusuz onun bu gibi davranışları şehre bir kimlik kazandırmış ve şehrin kültürünün inşasında çok etkili olmuştur. Efendimiz, ahaliye Medine"nin nimetine olduğu kadar mihnet ve sıkıntısına da beraberce katlanılması gerektiğini hatırlatır.58 “Size zarar vermek isteyenler tuzun suda eridiği gibi yok olur.” 59 diyerek moral verirdi onlara. “Pek yakında insanlar Medineli âlimlerden daha bilgili bir kimse bulamayacaklar.” diyerek60 burayı ilim merkezi olarak görmek isteğini belirtirdi. Suffe ile bunu hayata da geçirdi. “Bütün ensar yurtlarında ve mahallelerinde hayır vardır.” diyerek61 şehri birbirine kenetledi.

Medine, imanın, dağına, taşına, kumuna, mimarisine sindiği şehirdir. Böylesi bir şehri ne maddî felâketler ne de mânevî tehlikeler etkiler. “Veba da giremez bu şehre, Deccâl de.” 62 Küfür hâkim olsa yeryüzüne, “Yılanın, deliğine girmesi gibi iman da Medine"ye çekilir.” 63 Kâbe her şeyin başladığı ve her şeyin mihverindeki merkez olsa da Medine Mescidi, İslâm"ın teşekkül ettiği, sütunlarına Peygamber"in ve ashâbın kokusunun sindiği yerdir. Kim bilir Cibrîl kaç kez adım atmıştır oraya, kaç kez vahiy inmiştir mihrabına!

İki şehir! Mekke ve Medine! Bunlar atom çekirdeğindeki proton ve nötron parçacıkları gibi İslâm çekirdeğinin iki sabit unsurudur. Efendimiz, kabile kültürünü yıkarken yerine iman ve ahlâk temeline dayalı bir şehir kültürü inşa etmiştir. Mekânı, Müslümanların algısının odağına yerleştirmiştir. “Şüphesiz Allah, bu ayınızda, bu beldenizde, bugününüzün haram olduğu gibi kanlarınızı, mallarınızı ve ırzlarınızı birbirinize karşı haram kılmıştır.” buyururken64 bu mânâ, kulaklarımızdan gönlümüze akar. Tabi bu şehirleri mübarek kılan “Şerefü"l-mekân bi"l-mekîn.” sözünde olduğu gibi içerisinde yaşayan insanlardır. Mekke kıymetlidir çünkü içinde nice peygamberler ve son olarak da Hz. Peygamber yaşamıştır. Dahası müminlerin kıblesi, Allah"ın evi Kâbe Mekke"dedir. Medine kıymetlidir. Çünkü Medine Hz. Peygamber"in şehridir. O, Medine"ye hicret etmiş, Medine"yi kıymetlendirmiştir. Yesrib"i Medine yapmıştır. Artık Medine"nin dağı taşı harem hâline gelmiştir. Dahası vefatından sonra da kabrinin bulunduğu yer müminlerin ziyaretgâhı hâline gelmiştir. Yalnız bu iki şehir değildir tabi kıymetli olan. Kudüs de vardır Allah Resûlü"nün dilinden düşmeyen şehirler arasında…

Allah"ın Resûlü, “Yeryüzünde ibadet için sadece üç mescidin yoluna düşülür: Kâbe, Mescid-i Nebevî ve Mescid-i Aksâ.” derken65 mekânı ve zamanı iman kabında eriten üç şehrin hikâyesine dikkat çeker. Mekke"ye, Medine"ye ve Kudüs"e cennetin kokusu sinmiştir. Peygamber, “Hurma ve kaya cennettendir.” der.66 Bu sözüyle belki de o, hurma ile belirginleşen Medine"yi ve Mi"rac"da mânevî bir üs olan ve kaya ile anılan Kudüs"ü yâd etmektedir.

Mi"rac sonrası, inançsızlar, “Kudüs"e gittiğini ispat et.” dediklerinde Hz. Peygamber"in, Mekke"deki Hicr"den, Mescid-i Aksâsı"nı anlattığı Kudüs!67 Hicr"den Kudüs"ü seyretmek! Sadece Allah"ın dilemesiyle olan mucizeye muhatap şehirler! İsrâ"nın ve Mi"rac"ın ilk menzilleri Mekke ve Kudüs! Tevhidin ilk mescitleri Mekke ve Kudüs! Gecenin zifirî örtüsünü üstlerine örttüğü bir anda, Hz. Peygamber"in, Sidretü"l-müntehâ"daki renk haleleriyle karanlığını dağıttığı Mekke ve Kudüs!68

Süleyman Mâbedi"nin kubbesinden havalanan Hüdhüd"ün kanat seslerini Mekke"de ebâbîl, Tih"te bıldırcın, Mi"rac"da Burak olarak duyarız. Sonunda tüm arz, yatay ve dikey boyutlarla şehrin siluetinde birleşir. Allah Resûlü"nün şehir algısında sadece bu üç şehir de yoktur. Onun sözlerinde insanlık şehir şehir mahşere akar. Onun, “Allah"ım, bize Şamımızı bereketli kıl! Allah"ım, bize Yemenimizi bereketli kıl!” 69 buyurması bundandır.

Üsâme, Hz. Peygamber"in vasiyeti üzere ordusuyla Filistin"de Übnâ"ya baskın yaparken,70 Hz. Ali, “lânetli” diyerek Bâbil topraklarında atını dörtnala sürerken71 hep Peygamber Efendimizin bu iki şehrine özlem vardır. Sözlerin kalpten dudaklara dökülüşü gibi, susamış dudaklara suyun akması gibi İslâm Mekke ve Medine"den Yemen"e, Şam"a, Irak"a, Mısır"a ve İstanbul"a akmalıdır. Peygamber, “Yemen bir gün fethedilecek.” dememiş midir? Ve Şam, Irak,72 Mısır,73 İstanbul,74 Roma...75 Bilâl"in bedeni Şam"a düşmeli, Eyüp Sultan"ın bedeni İstanbul"a!

Kıyamet alâmetlerini haber veren fiten rivayetlerinin biraz puslu havası içinde Hz. Peygamber"in sözlerine bağlanan, “Kudüs"ün imarı, Medine"nin yıkımıdır.” 76 sözü, belki de bir tarihsel devinimin ipuçlarını vermek için söylenmiştir. Medine"nin yıkımının büyük savaşın patlak vermesine, bunun İstanbul"un fethine, fethin ise Deccâl"in çıkışına alâmet kılınması...77 Peygamber şehrindeki değerlerin üstünün örtülüp Müslümanların dünyevîleştiği, tarihin Haçlı Seferlerinin ağırlığı altında mazlum halkları öğüttüğü bir dünya tarihinde nasıl da derin bir anlam kazanmaktadır. Bu anlam dairesi İstanbul"un fethinden kıyamete doğru bir zaman çizgisi çizerek döngüsünü tamamlamaktadır. Bu dairenin her bir noktasında başka bir şehrin hikâyesi vardır: Mekke, Busrâ, Tâif, Medine, Kudüs, İstanbul...