DİNİ TERİMLER [M]

MUHAMMED ALEYHİSSELÂM:

Allahü teâlânın insanlara gönderdiği son peygamber.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki:

Muhammed (sallallahü aleyhi ve sellem), peygamberlerden başka (bir şey) değildir.

O'ndan evvel daha nice peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi O ölür yâhud öldürülürse,

ökçelerinizin üstünde (gerisin geri) mi döneceksiniz. Kim (böyle) iki ökçesi üzerinde

(ardına) dönerse, elbette Allah'a hiçbir şeyle zarar yapmış olmaz. Allah, şükür (ve sebât)

edenlere mükâfât verecektir. (Âl-i İmrân sûresi: 144)

Muhammed (aleyhisselâm) Allahü teâlânın insanlara gönderdiği peygamberidir.

O'nunla birlikte olanlar kâfirlere karşı şiddetlidirler. Biribirlerine karşı pek

merhâmetlidirler. (Feth sûresi: 29)

Ben Muhammed'im. Ben Mâhî'yim ki, Allahü teâlâ benimle küfrü yok eder. Ben

Hâşir'im ki, halk kıyâmet günü benim izimce haşr olunacak (toplanacak)tır. Ben Âkıb'ım

ki, benden sonra peygamber yoktur. (Hadîs-i şerîf-İslâm Âlimleri Ansiklopedisi)

Muhammed aleyhisselâm Allahü teâlânın Resûlü yâni peygamberidir. Habîbi

(sevgilisi)dir. Peygamberlerin en üstünü ve sonuncusudur. Babası Abdülmuttalib'in oğlu

Abdullah, annesi Vehb'in kızı Âmine Hâtun'dur. Mîlâdın 571 senesi Nisan ayının yirmisine

rastlayan Rebî-ül-evvel ayının on ikinci Pazartesi gecesi sabaha karşı Mekke'de doğdu.

Babası O doğmadan önce vefât etti. Altı yaşındayken annesi, sekiz yaşındayken dedesi vefât

etti. Sonra amcası Ebû Tâlib'in yanında büyüdü. Yirmi beş yaşında hazret-i Hadîce ile

evlendi. Bundan dört kızı iki oğlu oldu. Kırk yaşında bütün insanlara ve cinne peygamber

olduğu bildirildi. Üç sene sonra herkesi îmâna çağırmaya başladı. Elli iki yaşındayken bir

gece Mekke'den Kudüs'e ve oradan göklere götürülüp, getirildi. Mîrâc adı verilen bu

yolculuğunda Cennetleri, Cehennemleri, Allahü teâlâyı gördü. Beş vakit namaz bu gece farz

oldu. Mîlâd'ın 622 yılında Allahü teâlânın emriyle Mekke'den Medîne'ye hicret etti (göç etti).

Vefâtına kadar İslâmiyet'i yaymaya ve insanları iki cihân seâdetine (mutluluğuna)

kavuşturmağa çalıştı. Hicrî on bir (M. 632) senesinde Rebî-ul-evvel ayının on ikinci Pazartesi

günü öğleden evvel vefât etti. Salı'yı Çarşamba'ya bağlayan gece yarısı, vefât ettiği odaya

defn edildi. (İbn-ül-Esîr, İmâm-ı Süyûtî, Halebî, Abdülhak-ı Dehlevî, Zerkânî)

Muhammed aleyhisselâm beyaz idi. İnsanların en güzeli idi. O her zaman dünyânın her

yerinde olan ve gelecek bütün insanlardan her bakımdan üstündür. Aklı, fikri, güzel huyları,

bütün organlarının kuvveti her insandan fazla idi. Ümmî idi yâni hiç mektebe gitmedi.

Kimseden ders almadı, fakat Allahü teâlânın bildirmesi ile her şeyi bilirdi. (İmâm-ı Kastalânî)

Allahü teâlâ Cebrâil aleyhisselâm adındaki bir melek ile Muhammed aleyhisselâma

Kur'ân-ı kerîmi gönderdi. İnsanlara dünyâda ve âhirette lüzûmlu ve faydalı olan şeyleri emr

etti. Zararlı olanları yasakladı. Bu emirlerin ve yasakların hepsine İslâm dîni veya İslâmiyet

denir. Muhammed aleyhisselâmın her sözü doğrudur, kıymetlidir, faydalıdır. Muhammed

aleyhisselâmın sözlerinden birine inanmayan, beğenmeyen kimse kâfir (îmânsız) olur.

Muhammed aleyhisselâmı sevmek; bütün seâdetlerin (mutlulukların), rahatlıkların, iyiliklerin

başıdır. O'nun peygamber olduğuna inanmamak ise bütün sıkıntıların, kötülüklerin başıdır.

(Tirmizî, Beyhekî, İmâm-ı Rabbânî,Seyyid Abdülhakîm Arvâsî)

Muhammed Sûresi:

Kur'ân-ı kerîmin kırk yedinci sûresi.

Muhammed sûresi, Medîne-i münevverede nâzil oldu (indi). Otuz sekiz âyet-i kerîmedir.

İkinci âyetinde Resûl-i ekremin ism-i şerîfi geçtiğinden sûreye Sûret-ül-Muhammed

denilmiştir. Ayrıca yirminci âyet-i kerîmede kıtale (adam öldürmeye) işâret olduğu için

Sûret-ül-Kıtal da denilmektedir. Sûrede Resûl-i ekreme inanan ve Hakk'a uyan mü'minlerin

bağışlanacağı, bunların kavuşacakları Cennet nîmetleri, cihâddan kaçanların Allahü teâlânın

gazâbına uğradığı, dünyâ hayâtının geçiciliği ve cimrilik yapanların kendilerine yazık ettiği

bildirilmektedir. (İbn-i Abbâs, Taberî, Kurtubî, Râzî)

Allahü teâlâ Muhammed sûresinde meâlen buyuruyor ki:

Ey îmân edenler! Allahü teâlânın yoluna gider, O'nun dînine yardım ederseniz, O da

size yardım eder ve ayaklarınızı doğru yoldan ayırmaz. (Âyet: 7)

Kim Muhammed sûresini okursa, Allahü teâlânın ona Cennet nehirlerinden içirmesi

hak olur. (Hadîs-i şerîf-Kâdı Beydâvî Tefsîri)

Muhammed-ül-Emîn:

"Doğru sözlü ve güvenilir" mânâsına Peygamber efendimizin lakabı.

Muhammed aleyhisselâmın peygamber olduğu kendisine bildirilmeden önce ve sonra hiç

yalan söylemediği, bunun için de düşmanları arasında bile Muhammed-ül-emîn adıyla meşhûr

olduğu güneş gibi meydandadır. İslâm düşmanlarının taşkınlıkları gözlerini kör etmiş ve o

kadar karartmıştır ki, bu açık hakîkati saklayacak kadar alçalmışlardır. (İmâm-ı Gazâlî)

Mükemmel bir insan olduğunu bütün dünyânın tasdîk ettiği Muhammed aleyhisselâma

son derece dürüstlüğü ve sadâkati (doğruluğu) sebebi ile en büyük düşmanları dahi

Muhammed-ül-emîn derlerdi. (Kürschner)

Resûlullah efendimiz sallallahü aleyhi ve sellem otuz beş yaşındayken yağan yağmur ve

seller Kâbe'nin duvarlarını yıpratmıştı. Mekkeliler, binâyı yeniden inşâ etmeye başladılar.

Hacer-ül-esved taşını yerine koyma sırası gelince; her kabîle onu koyma şerefine kendisi

kavuşmak istediğinden aralarında tartışmalar büyüdü. Dört beş gün süren bu anlaşmazlık

sebebiyle neredeyse kan dökülecekti. Sonunda orada bulunanlar, Benî Şeybe kapısı tarafından

ilk gelen kimsenin hakemliğini kabûl etmeye karar verdiler. O kapıdan girecek kimseyi

beklemeye başladılar. O sırada Muhammed-ül-emîn lakabıyla bilinen ve hep kendisine

güvenilir dedikleri Muhammed aleyhisselâm kapıdan girdi. İşte Muhammed-ül-emîn O'nun

hükmüne râzıyız dediler. Peygamber efendimiz bir örtü üzerine Hacer-ül-esvedi koyup her

kabîleden bir kişiye tutturarak taşı yerine yerleştirdi. Böylece büyük bir anlaşmazlık

Muhammed-ül-emînin hakemliğiyle son buldu. (Molla Miskîn, İbn-i Hişâm, Abdülhak

Dehlevî)

MUHANNES:

İşlerini, sözlerini, hareketlerini ve şeklini kadınlara benzeten erkek.

Muhanneslik yapanlar mel'ûndur. Bunlar için, hadîs-i şerîfte; "Kendilerini kadınlara

benzeten erkeklere ve erkeklere benzeten kadınlara, Allah lânet eylesin!" buyruldu.

(Abdülhak-ı Dehlevî)

İslâm hukûkuna göre bir erkeğe hakâret etmek kastıyla; "Ey Muhannes!" diyen, ta'zîr

olunur (cezâlandırılır). (İbn-i Âbidîn)

MUHARREF:

Tahrif edilmiş, değiştirilmiş, bozulmuş.

Allahü teâlâ peygamberleri aracılığıyla insanlara yüz adedi suhuf (forma), dördü büyük

kitâb olmak üzere yüz dört kitâb gönderdi. Bu kitabların bir kısmının mevcûdu kalmadı, bir

kısmı ise tahrîf edildi. Mevcûdu bulunan kitablardan Tevrât ve İncîl muharreftirler. Papazlar

tarafından değiştirilmiştir. Muharref olmayan tek ilâhî kitab Kur'ân-ı kerîmdir. (Mevlânâ

Hâlid-i Bağdâdî)

Mûsâ ve Yûşâ aleyhimesselâmdan sonra, Buhtunnasar Bâbil'den gelip Kudüs'ü aldı.

Süleymân aleyhisselâmın yapmış olduğu Mescid-i Aksâ'yı yıktı. Tevrâtları yaktı, iki yüz bin

kişiyi öldürdü, yetmiş bin din adamını esir alarak Bâbil'e götürdü. Daha sonra serbest

bırakılan İsrâiloğulları, Üzeyr aleyhisselâmdan sonra bozuldular. Tevrât'ı değiştirerek

muharref hâle getirdiler. İncîl de ilk şeklinde olduğu gibi saklanamadı; hıristiyan din adamları

tarafından değiştirildi. (Harputlu İshâk Efendi)

Allahü teâlâ tarafından bildirilen ilâhî dinler, muharref dinler ve muharref olmayan dinler

diye kısımlara ayrılır. Yahûdîlik ve hıristiyanlık muharref dinlerdir. Muharref olmayan tek din

ise İslâmiyet'tir. (Harputlu İshâk Efendi)

MUHARREM AYI:

Hicrî kamerî yılın ilk ayı.

Ramazan'dan sonra oruçların en fazîletlisi, Muharrem ayında tutulan oruçtur.

Farzlardan sonra en fazîletli namaz da gece namazıdır. (Hadîs-i şerîf-Et-Tergîb vet-Terhîb)

Kim arefe günü oruç tutarsa, iki senelik günâhına keffâret olur ve kim de, Muharrem

ayında bir gün oruç tutarsa, her bir günü için otuz gün sevâbı yazılır. (Hadîs-i

şerîf-Taberânî)

Muharrem ayı, Kur'ân-ı kerîmde kıymet verilen dört aydan biridir. Aşûre, bu ayın en

kıymetli gecesidir. Allahü teâlâ, birçok duâları Aşûre günü kabûl buyurmuştur. (Bkz. Aşûre

Günü). (Muhammed Rebhâmî)

İslâmiyet'in ilk zamanlarında ve İslâmiyet'ten evvel, Receb, Zilka'de, Zilhicce ve

Muharrem aylarında harb etmek haram idi. İslâmiyet'ten evvel Arablar, Receb veya

Muharrem aylarında harb edebilmek için, ayların yerini değiştirir, ileri veya geri alırlardı.

Resûlullah efendimiz, hicretin onuncu senesinde, doksan bin müslüman ile vedâ haccı yaptığı

zaman; "Ey Eshâbım! Haccı tam zamânında yapıyoruz. Ayların sırası, Allahü teâlânın

yarattığı zamandaki gibidir" buyurdu. (Ali Cürcânî)

MUHARREM GECESİ:

Muharrem ayının birinci gecesi, müslümanların hicrî-kamerî yılbaşı gecesi.

Muharrem ayı, hicrî kamerî senenin birinci ayıdır. Muharrem ayının birinci günü

müslümanların kamerî senesinin, birinci günüdür. Müslümanlar, kendi sene başı gecelerinde

ve günlerinde müsâfeha ederek, mektuplaşarak tebrikleşir. Birbirlerini ziyâret eder ve

hediyeleşirler. Sene başını mecmûa ve gazetelerde kutlarlar. Yeni senenin, birbirlerine ve

bütün müslümanlara hayırlı ve bereketli olması için duâ ederler. Büyükleri, akrabâyı, âlimleri

evinde ziyâret edip, duâlarını alırlar. O gün, bayram gibi temiz giyinirler. Fakirlere sadaka

verirler. (M. Sıddîk Gümüş)

MUHARREMÂT:

1.Yapılması dînen yasaklanmış, haram olan işler, haramlar.

Muharremâttan bâzıları şunlardır:İnanmamak (küfür), kalp kırmak, büyüklenmek (kibir),

yalan söylemek ve yalancı şâhidlik etmek, ayıplanmaktan korkmak, insanları çekiştirmek

(gıybet), kıskançlık (haset), koğuculuk (nemmâmlık), söz taşımak, gösteriş, alay etmek,

kızmak, münâkaşa etmek, isrâf etmek, müstehcenlik ve fuhuş. (Hâdimî)

2.Nikâhlanılması (evlenilmesi) dînen haram kimseler. Nikâh düşmeyenler.

Yirmi beş kadın muharremâttan olup, bunlardan on sekizi ebedî mahremdir. Yâni

ölünceye kadar kendileriyle evlenilmez. (Saidüddîn Fergânî)

Erkeğin ve kadının nikâhlanıp hiç evlenemeyeceği muharremâttan olan kimselerin yedisi

nesepten (soydan), yedisi sütten, dördü de sıhriyyet (evlilik) ile olan akrabâlarıdır. (M.

Mevkûfâtî, M. Zihnî Efendi)

MUHÂSEBE:

Hesâblaşma, insanın nefsini hesâba çekmesi.

Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem; "Hesâba çekilmeden evvel hesâbınızı

görünüz" emirleri ile, bâzı insanlar, her gün ve her gece yaptıkları işlerden kendilerini

muhâsebe ediyor. Ben, hesâbda onları geçtim ve işlediklerimle berâber, düşündüklerimde de

kendimi hesâba çekiyorum. (Muhyiddîn-i Arabî)

Amellerden sonra muhâsebe yapmalıdır. Her gün yatarken, o gün yaptığı işler için nefsi

hesâba çekmeli, sermâyeyi, kârdan ve zarardan ayırmalıdır. Sermâye farzlardır. Kâr da,

sünnetler ve nâfilelerdir. Ziyân ise, günâhlardır. (İmâm-ı Gazâlî)

Yetmiş iki kadar güzel huydan biri de, insanın kendini her zaman muhâsebe etmesidir.

(Kudbüddîn İznikî)

Allah'a ve âhiret gününe îmânı olan herkesin, nefis muhâsebesinde bulunması, nefsini bir

an ihmâl etmemesi ve bütün işlerinde onu sıkıştırıp göz altında bulundurması lâzımdır.

Çünkü, ömürden geçen her nefes, bahâ biçilmeyen bir cevherdir. (İmâm-ı Gazâlî)

Ey insanoğlu! Aza kanâat et; malını hayırlı yerlere harca, yoksulluktan korkma, rızkına

Allahü teâlâ kefildir. Doğruluktan kalbini ayırma, nefsini Allah için muhâsebe et; çünkü

nefis, kendi arzûlarını, sana faydalı ve iyi gösterir. Hâlbuki onlar aslında günâhtır. İşlerini

Allah'ın rızâsına uydur. Âhiret gününün sıkıntılarından kurtulmak için, kalbini Allahü teâlâya

bağla. (İmâm-ı Gazâlî)

MUHASSER VÂDİSİ:

Hicaz'da, Minâ ile Müzdelife'yi birbirinden ayıran ve hacıların Minâ'ya giderken

durmamaları gereken yer.

Hacılar, Muhasser vâdisinin başına ulaşınca, bir taş atımı yeri hızla geçer. Çünkü burası

Kâbe-i muazzamayı yıkmak için gelen Ebrehe'nin ordusunun durak yeridir. Meşhûr târihçi

Ezrâkî, Muhasser vâdisinin beş yüz kırk beş arşın olduğunu söylemiştir. (İbn-i Âbidîn)

MUHAYYERLİK:

Satan ve satın alanın alış-verişten vaz geçebilme hakkı.

Müşteri iki veya üç maldan birini seçmek için üç günden fazla muhayyer olabilir. Üç

maldan fazlasını seçmek için ise üç günden fazla muhayyer olamaz. (Dâmâd)

Bir kimse satın aldığı bir malda kusur bulsa, tam fiyatı ile almakta veya red etmekte

muhayyerdir.Satan râzı olursa fiyatını düşürerek satın alabilir. (Dâmâd)

MUHAYYİRE (Dâlle):

Âdet zamânını unutan kadın. (Bkz. Dâlle)

MUHÂZÂT:

Kadının aynı imâma uymuş olan erkeğin önünde veya hizâsında bulunması.

Muhâzât hâlinde erkeğin namazı bozulur. (Tahtâvî)

MUHBİR-İ SÂDIK:

Hep doğru söyleyici, doğru haber verici mânâsına Muhammed aleyhisselâm.

Muhbir-i sâdık aleyhi minessalevâti etemmühâ buyurdu ki: "Kıyâmet günü, şehîdlerin

kanını, âlimlerin mürekkebi ile tartarlar. Mürekkeb ağır gelir." (İmâm-ı Nevevî)

Muhbir-i sâdık ne bildirdi ise ve Ehl-i sünnet âlimleri rahmetullahi teâlâ aleyhim ecmâ'în

kitablarında ne yazdı ise onları yapmağa canla-başla çalışmalıdır. (İmâm-ı Rabbânî)

Muhbir-i sâdık Muhammed aleyhisselâm; "Helekel müsevvifûn." buyurdu. Yâni; "Sonra

yaparım diyenler helâk oldular." (İmâm-ı Rabbânî)

MUHDİS:

Namaz abdesti olmayan kimse.

Muhdisin Kur'ân-ı kerîmi tutması haramdır. Ezberden okuması câizdir, olur. Yatağa

abdestli girmek sünnettir. (İbn-i Âbidîn)

Muhdisin Kur'ân-ı kerîmi yatakta, yatarak ezberden okuması câizdir ve sevâbdır. Fakat

başını yorgandan dışarı çıkarmalı ve bacakları bitiştirmelidir. (Seyyid Alizâde)

Cünüb ve hayızlının câmiye girmesi harâmdır. Muhdisin girmesi mekrûhtur. (Molla

Hüsrev)

MUHÎT (El-Muhît):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). İhâta eden, çeviren, ilmi her

şeyi kuşatan.

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki:

Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah'ındır. Allahü teâlânın ilmi ve kudreti her şeyi

muhîttir. (Nisâ sûresi: 126)

Allahü teâlâ muhîttir, her şeyi ihâta etmiştir. Fakat bu ihâta, çevirmek, bizim anladığımız

gibi değildir. (İmâm-ı Rabbânî)

MUHKEM:

Sağlam kılınmış, tahkîm edilmiş. İçinde hüküm bulunan, mânâsı açık olan âyet. Çoğulu

muhkemâttır. (Bkz. Muhkemât)

MUHKEMÂT:

Kur'ân-ı kerîmdeki mânâsı açık, meydanda olan, anlaşılabilen âyet-i kerîmeler. Muhkemin

çoğulu. (Bkz. Âyet)

Allahü teâlâ âyet-i kerîmede meâlen buyurdu ki:

(Ey Habîbim!) Sana Kur'ân'ı, Allahü teâlâ inzâl etti (indirdi). Onun bir kısmı

muhkemât olup, bunlar Kur'ân'ın esâsıdır. Bir kısmı da müteşâbihtir (mânâsı açıkça belli

değildir). Fakat kalblerinde eğrilik bulunanlar (muhkem âyetleri bırakırlar da) fitne aramak

(hakkı karıştırmak, halkı şüpheye düşürüp doğru yoldan saptırmak kastıyla) ve isteklerine

göre te'vil etmek (asıl mânâsından başka mânâ vermek) için müteşâbih olan âyetlerine tâbi

olurlar. Halbuki onun te'vilini Allahü teâlâdan başka kimse bilmez. İlimde rüsûh sâhibi

(derin) âlimler: "Biz ona inandık, muhkemi, müteşâbihi her biri Rabbimiz Allahü teâlâ

tarafındandır, hepsi haktır (doğrudur)" derler. Bunları kâmil (olgun) akıl sâhiplerinden

başkası düşünemez. Yâhut bunlardan yalnız kâmil akıl sâhipleri öğüt kabûl eder. (Âl-i

İmrân sûresi: 7)

Muhkemât; İslâm bilgilerinin ve ahkâmının (hükümlerinin) kaynağıdır. (Ahmed Fârûkî)

Kur'ân-ı kerîmdeki, helâl, haram, namaz, oruç, zekât ve hac gibi hükümlere âit kısımlar

muhkemâttandır (İmâm-ı Süyûtî)

Muhkemâtı öğrenmeden ve muhkemâtın emirlerini yapıp yasaklarından kaçmadan,

müteşâbihâta mânâ vermeye kalkışan câhildir. Hem de kendi cehlini anlamayan kara câhildir.

(Ahmed Fârûkî)

MUHLAS:

Devamlı ihlâs sâhibi olan. Her şeyi Allahü teâlânın rızâsıyla yapan. (Bkz. İhlâs)

Âyet-i kerîmede meâlen buyruldu ki:

İblis; "Senin mutlak kudretine and olsun ki, onlardan (Allahü teâlânın kullarından)

muhlas olanlar hâriç, hepsini mutlaka azdıracağım" dedi. (Sâd sûresi: 82, 83)

Uğraşmadan, zorlamadan, külfetsiz ele giren ihlâs, devamlıdır ve Hakk-ul-yakîn

mertebesinde ele geçer. Devamlı ihlâs sâhibi muhlastır. Muhlas olana, ibâdet yapmak, tatlı ve

kolay olur. Çünkü bunlarda, nefislerinin arzusu ve şeytanın vesvesesi kalmamıştır. Böyle

ihlâs, insanın kalbine ancak bir velînin kalbinden gelir. Muhlaslar ile ihlâsı çalışarak elde

eden muhlisler arasında çok fark vardır. Tasavvuf yolunda ilerleyenlerin, ilimde ve amelde

öğrenmekle, anlamakla, hâsıl olan bilgiler, bunlara keşf yolu ile hâsıl olur. Ameller, ibâdetler

kolayca, seve seve yapılıp, nefisten ve şeytandan hâsıl olan tembellik ve gevşeklik kalmaz.

Günahlar, haram olan şeyler çirkin, iğrenç görünür. (İmâm-ı Rabbânî)

MUHLİS:

İhlâs sâhibi. Niyetini ve ihlâsını düzeltmeye uğraşan kimse. (Bkz. İhlâs)

Bütün mü'minler, ibâdet yaparken, Allahü teâlâ emrettiği ve beğendiği için yapmağa niyet

ediyorlar. Böylece ihlâs ile yapıyorlar. Fakat bütün işlerin, iyiliklerin hep ihlâs ile yapılması

ve bu ihlâsın kalbden gelmesi lâzımdır. İbâdetlere başlarken yapılan niyet, ihlâs; zahmet

çekerek, kendini zorlayarak hâsıl oluyor ve kısa bir zaman devâm ediyor.Sonra kalbe nefsin

arzûları geliyor. Muhlis, niyetini ve ihlâsını devamlı düzeltmeğe çalışır. (İmâm-ı Rabbânî)

MUHSAN:

Evli veya dul olan iffetli müslüman erkek. Evli olan iffetli kadına muhsana denir.

Âyet-i kerîmede meâlen buyruldu ki:

Bugün size temiz ve iyi şeyler helâl kılınmıştır. Kendilerine kitap verilenin (yahûdî,

hıristiyan vb.) yiyeceği size helâldir, sizin yiyeceğiniz de onlara helâldir. Mü'min

kadınlardan muhsan olanlar ile daha önce kendilerine kitap verilenlerden muhsan

kadınlar da, nâmuslu olmak, zinâ etmemek ve gizli dost tutmamak üzere mehirlerini

vermeniz şartıyla size helâldir... (Mâide sûresi: 5)

Zinâ haddi iki çeşittir. Birisi muhsan olan kişi içindir. Haddi (cezâsı) bir meydanda

ölünceye kadar taşlanmaktır. İkincisi muhsan olmayan kimse içindir. Haddi (cezâsı) yüz

sopadır. (Molla Hüsrev, Alâüddîn-i Haskefî)

Dünyâda yapılan işin karşılığının nasıl olacağını, Allahü teâlâdan başka kimse bilmez.

İnsan bilgisi bunu anlıyamaz. Meselâ muhsan olan bir kimseyi kazf edene (zinâ lafı atana)

seksen sopa vurulmasını emreylemiştir. (Ahmed Fârûkî)

İslâmiyet'te muhsan olan erkek veya kadına zinâ lafı atmak büyük günahtır. (Alâüddîn-i

Haskefî)

MUHSÎ (El-Muhsî): Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Bütün

mahlûkâtın sayısını, miktârını bilen ve kendisine hiçbir şey gizli olmayan.

Muhsî ism-i şerîfini söyliyen kimse, Allahü teâlânın izniyle başkalarını cezbeder, itâati

altına alır. (Yûsuf Nebhânî)

MUHSİN:

İyilik ve ihsân eden.

Allahü teâlâ âyet-i kerîmede meâlen buyurdu ki:

(O takvâ sâhipleri ki); bollukta ve darlıkta harcayıp yedirenler, öfkelerini yenenler,

insanların kusurlarını bağışlayanlardır. Allah muhsinleri sever. (Âl-i İmrân sûresi: 134)

Sana nasîhat şudur ki, dört huy ile huylan böylece muhsinler zümresinden (kısmından)

olursun.

1) Genişlikte (zenginlikte) zekât, darlıkta sadaka ver.

2) Gazâb (öfke) zamânında gazâbını ve hırsını yen.

3) Başkasının aybını görünce, onu açmayıp, kapatmaya çalış.

4) Hizmetçiye, ehline (hanımına) evlâd ve akrabâya ihsân ederek onları hoş tut. (İmâm-ı

Gazâlî)

MUHTÂC:

İhtiyâc sâhibi. Akşam evinde yiyecek bulamayacak derecede fakîr kimse.

Her kim ihtiyâcından fazla bir suyu, muhtac olanlardan esirgerse, kıyâmet gününde

Allahü teâlânın kerem ve ihsânına kavuşamaz. (Hadîs-i şerîf-Nasb-ür-Râye)

Ey falan! Dünyâdaki nasîbin ne ise ve nerede olursa gelip seni bulacaktır. Sen ise,

dünyâdaki nasîbinden daha çok âhirettekine muhtâcsın. Âhiret nasîbini, dünyâ nasîbine tercih

et! Dünyâ nîmetleri geçicidir. Âhiret için elde ettiklerin ise, nerede olursa olsun senindir.

(Mu'âz bin Cebel)

MUHTÂR:

Serbest. Söz ve fiillerinde serbest olup, istediği gibi davranan ve dilediğini yapan.

Kullar istekli hareketlerini yapıp yapmamakta muhtardırlar. Kul bir işi önce ihtiyâr eder

(ister) diler, Allahü teâlâ o işi yaratır. (Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî)

Allahü teâlâ adle yâni adâlet yapmağa mecbûr değildir. Mecbûr olsaydı, işlerinde muhtâr

olmazdı. İrâdesi isteği bulunmazdı. (Seyyid Abdülhakîm Arvâsî)

Muhtâr Kavl:

Bir mes'elede, bir mezhebin âlimlerinin çoğu tarafından mezhebin içinde mevcûd

ictihâdlardan (büyük âlimlerin kitâb ve sünnetten çıkardıkları hükümlerden) seçilen ve bu

seçime göre üstün tutulan ve fetvâya esâs alınan kavl, söz.

Kitaba ve sünnete yâni Kur'ân-ı kerîme ve hadîs-i şerîflere uygun îtikâd (îmân etmek)

lâzım olduğu gibi, müctehidlerin (büyük din âlimlerinin) kitâb ve sünnetten çıkardıkları

hükümlere uygun işleri yapmak da lâzımdır. Mukallidlerin (müctehid olmayanın), bir

müctehide uyması yâni bir mezhebe bağlı olması lâzımdır. Bulunduğu mezhebin muhtâr olan

kavline uymalıdır. (İmâm-ı Rabbânî)

MUHTÂRİYYE:

Şia fırkasının kollarından biri. Bu fırkaya Keysâniyye ve Bedâiyye de denir. Kurucusu

Muhtâr bin Ebî Ubeyd es-Sakafî'dir. (Bkz. Şia, Keysâniyye)

Muhtâriyye fırkası, İmâm-ı Zeynelâbidîn'e inanmadı. İmâmiyye fırkası Zeyd-i Şehîd'e,

İsmâiliyye fırkası da Mûsâ Kâzım'a inanmadı. (İmâm-ı Rabbânî)

MUHTEKİR:

İnsan ve hayvan yiyecek maddelerini piyasadan toplayıp pahalanınca satan kimse.

Karaborsacılık yapan. (Bkz. İhtikâr)

Muhtekir ne fenâ bir kuldur. Allahü teâlâ fiyatları ucuzlatırsa adamın keyfi kaçar,

yükseltirse o zaman ferahlar. (Hadîs-i şerîf-Taberânî)

Muhtekir mel'ûndur. (Hadîs-i şerîf-İbn-i Mâce)

Hazret-i Ali radıyallahü anh, bir muhtekirin sakladığı malların hepsini yaktırdı. (İmâm-ı

Gazâlî)

MUHTESİB:

Eskiden İslâm devletlerinde iyiliği emredip, kötülüğü yasaklayan, engel olan ve cemiyette

güzel ahlâk ve fazîletlerin korunmasına ve dînî hükümlerin uygulanmasına, çarşı ve

pazarların düzenine bakmakla vazîfeli, ilim, fazîlet ve kuvvet sâhibi kimse. (Bkz. Hisbet)

Hisbet; iyilikler yapılmaz olduğunda iyiliklerin yapılmasını emretmek, kötülükler yapılır

olduğunda yapılmasını önlemek, nehyetmektir. Âyet-i kerîmede de meâlen; "Sizden,

insanları iyiliğe çağıran bir cemâat olsun ki, ma'rûfu (yâni kitab ve sünnete uymayı)

emreder ve münkeri (kötülükleri) yasak eder hâlde bulunsunlar" (Âl-i İmrân sûresi: 104)

buyrulmuştur. Bu farz olan işleri yaptırmak muhtesibin görevidir. (İmâm-ı Mâverdî)

Hadîs-i şerîfte; "Günâh işleyeni gören, eli ile mâni olsun. Buna gücü yetmezse, dili ile

mâni olsun" buyruldu. Emr-i ma'rûf ve nehy-i münkeri el ile yapmak hükûmet adamlarına

yâni muhtesib ve kâdılara, dil ile yapmak, din adamlarına, kalb ile yapmak da her müslümana

farzdır. (Abdülganî Nablüsî)

MUHYÎ (El-Muhyî):

Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Yaratıcı, hayat verici, diriltici.

El-Muhyî ismi şerîfini söyleyen kimsenin korktuğu kimselerle arasında ülfet meydana

gelir. (Yûsuf Nebhânî)

MU'ÎD (El-Muîd):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Mahlûkâtı (yaratılmışları)

dünyâdaki hayatlarından sonra öldürüp, ölümden sonra onları tekrar dirilten, hayât veren.

MU'ÎN (El-Muîn):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Yardım eden, yardımcı.

Âişe'den (r.anhâ) şöyle dediğini rivâyet ettik: "Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem bir

savaşta idi. Dönüp eve girdiği zaman onu karşıladım ve elinden tutarak: "Sana muîn olan ve

sana ikrâm eden Allahü teâlâya hamd olsun" dedim." (İbn-i Sünnî)

Allahü teâlâ sıhhat ve âfiyet versin. Nefsin esiri olmaktan muhâfaza buyursun. Elinizden

geldiği kadar Allahü teâlânın emir ve yasaklarına sarılınız. Haram işlemekten, kötü

arkadaştan çok sakınınız. Allahü teâlâ muîniniz olsun. (İmâm-ı Rabbânî)

MU'ÎZZ (El-Muizz):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Kullarından bâzılarını, maddî ve

mânevî mülk ve saltanat vermek sûretiyle, azîz (üstün) kılan.

El-Muizz ismi şerîfini akşam namazından sonra veya cumâ gecesi kırk defâ söyliyen,

başkalarına heybetli görünür. (Yûsuf Nebhânî)

MUKÂBELE:

Ramazân-ı şerîf ayında câmide her gün Kur'ân-ı kerîmden bir cüz (yirmi sayfa) olacak

şekilde cemâatin huzûrunda Kur'ân-ı kerîm okumak.

Ramazan ayında mukâbele sûretiyle Kur'ân-ı kerîm okumak, orucun sünnetlerindendir.

(İmâm-ı Gazâlî)

MUKADDERÂT:

Allahü teâlânın olacak şeyleri ezelde (sonsuz öncelerde) bilip takdîr ettiği şeyler, kader,

alın yazısı (Bkz. Kazâ ve Kader)

Kul yetmiş sene Cennetliğin ameli gibi amel eder. Hattâ herkes onun Cennetlik

olduğunu söyler. Öyle ki aralarında (yâni Cennet ile o kimse arasında) mânevî yönden bir

karış fark kalmaz. Sonra mukadderâtı galebe çalar da Cehennem ehlinin işini yapar ve

Cehennem'e gider. (Hadîs-i şerîf-İhyâu Ulûmiddîn)

Sâlihlerden birisi yere yıkılmış bir sarhoşun yanından geçerken kendi hâlini düşünerek

böbürlendi. Sarhoşa göz ucuyla bile bakmağa tenezzül etmedi. Sarhoş başını kaldırarak âlime

dedi ki: "Ey iyi zât! Kavuştuğun bu nîmete şükret. Sakın büyüklenme. Zîrâ kibirden

(büyüklenmeden) mahrûmiyet hâsıl olur. Birini zincire vurulmuş görürsen gülme. Senin de

başına gelebilir. Mukadderâtın belli olmaz. Belki bir gün sen de sarhoş olup yerlerde

sürünebilirsin." (Sâdî-i Şîrâzî)

MUKADDES:

Mübârek, kutsal. Ayb, çirkin ve kötü şeylerden uzak; temiz.

Ey ihlâsla Allahü teâlânın yolunda bulunmak arzûsunda olan sâdık talebe! Zâhir ve

bâtınını (dışını ve içini) temizle. Bu temizlik olmadıkça mukaddes ve ulvî yüksekliklere

ulaşılamaz. (Necmeddîn-i Kübrâ)

Mukaddes dînimizi, şanlı ve şerefli ecdâdımızın mübârek elleri ile yazdıkları hâlis ve afif

(temiz) kitaplarından okuyup öğrenmelidir. (M. Sıddîk Gümüş)

Mukaddes Âlem:

Görülemeyen ve hissedilemeyen mânâ âlemi.

Müslümanın birinci vazifesi îtikâdı düzeltmektir. Ehl-i sünnet vel-cemâat âlimlerinin

bildirdiklerine uygun olarak inanmaktır. İkinci olarak lâzım olan şey fıkıh bilgilerini

öğrenmek ve her şeyi bu bilgiye göre yapmaktır. İki kanat gibi olan bu îtikâd ve amel elde

edildikten sonra mukaddes âleme uçmalıdır. (İmâm-ı Rabbânî)

Mukaddes Kitablar:

Allahü teâlânın Cebrâil aleyhisselâm vâsıtasıyla peygamberlerine gönderdiği kitâblar (Bkz.

Semâvî Kitablar).

Allahü teâlâ tarafından nesh edilmiş (hükmü kaldırılmış) ve kullar tarafından değiştirilmiş

mukaddes kitablara hakâret etmek, alay etmek ve bunları okumak, dinlemek câiz değildir.

(Muhammed Hâdimî)

MUKADDESÂT:

Ta'zîm ve hürmet edilmesi lâzım olan şeyler, kıymetler.

Îmânıma ve mukaddesâtıma saldıranları görünce söğüt yaprağı gibi titriyorum. (İmâm-ı

Rabbânî)

MUKADDİM (El-Mukaddim):

Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden: Mahlûklardan (yaratılmışlardan) bâzısını bâzısından

önce var ve yok eden; dilediğini kendine yakınlaştıran, dilediğini uzaklaştıran, kendisine

yakın kıldığı meleklerini, peygamberlerini aleyhimüsselâm ve âlimlerini üstün kılan.

Muhârebe ânında bir kimse el-Mukaddim ism-i şerîfini söylediğinde kuvvet ve zafer

bulur. (Yûsuf Nebhânî)

MUKALLİD:

1.Amelde, yapılacak işlerle ilgili konularda müctehid denilen derin âlime tâbi olan, uyan

kimse.

Mukallid olanların, müctehidin (Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden hüküm çıkaran

âlimlerin) sözüne göre hareket etmesi vâcibdir, gereklidir. (İbn-i Âbidîn)

Bir mukallid ne kadar âlim olursa olsun, önce gelmiş müctehidlerin bildirdiklerinin

dışında ayrı bir ictihadda bulunamaz, yâni hüküm veremez. (İbn-i Melek)

Mukallidler için delîl, sened; fıkıh âlimlerinin yâni müctehidlerin sözleridir. (Muhammed

Hâdimî)

2. İnanılacak şeylerin delillerini araştırmadan, anlamadan, sâdece anasından babasından

duyarak îmân eden.

Mukallidin îmânı sahîhtir (doğrudur). Bunlar, farzı, vâcibi, sünneti, müstehâbı bilmez.

Anasından, babasından gördüğü gibi inanır ve ibâdet eder. Bu gibilerin îmânından korkulur.

(Kutbüddîn-i İznikî)

3. Fıkıh âlimlerinin yedinci derecesinde bulunan âlim.

Mukallid olan fıkıh âlimleri, mezheb imâmlarını taklid eder. Bu demektir ki,

kendiliğinden söz söylemez. Onun sözü mezheb imâmının söylediği sözdür. (M. Sıddîk bin

Saîd, İbn-i Âbidîn)

MUKARREB:

Yakınlaştırılmış.

1. Cennette dereceleri en yüksek olan.

Îmânları ileride olanlar, Allahü teâlâya yaklaşmakta ileride olanlardır. Bunların hepsi

mukarreblerdir. (Vâkıa sûresi: 10)

Üç çeşit fakir vardır.Birincisi, istemezler verince de almazlar. Bunlar İlliyyînde

meleklerledir. İkincisi istemez, verilince alırlar. Bunlar Cennet'te mukarreblerledir. Üçüncüsü

de ihtiyâcı olunca isterler. Bunlar sâdıklar olup, Eshâb-ı yemîn iledirler. (Bişr-i Hâfî)

2. Tasavvufta, nefslerinin sevgisinden kurtulmuş, kalbinde Allahü teâlâdan başka hiçbir

şeyin sevgisi kalmayan, yalnız Allahü teâlâyı isteyen.

Ebrârın iyilik olarak yaptıkları, mukarrebler yanında günâh olur. (Hadîs-i

şerîf-El-Hâmilü fil-Fülk)

Mukarrebler, Allahü teâlâ için olmayan her şeyden, yemekten, içmekten, yatmaktan,

söylemekten sakınırlar. Bunlar, din için niyyet etmedikçe hareket etmezler. İbâdete kuvvet

kazanmak niyyeti ile yerler. Her sözleri Allah içindir. (İmâm-ı Gazâlî)

Mukarreb Melek:

Allahü teâlânın huzûrunda bulunan melekler.

Allahü teâlâ ile öyle vakitlerim oluyor ki, o zamanlarda, aramıza hiçbir mukarreb

melek ve peygamber giremez. (Hadîs-i şerîf-Mektûbât-ı Rabbânî)

Muhammed aleyhisselâma verilmiş olan din, geçmiş dinlerin hepsinin süzülmüş kaymağı

gibidir. Hak olan, doğru olan bu dînin bildirdiği her iş, geçmiş dinlerde bildirilen amellerden,

işlerden seçilmiş alınmıştır. Ayrıca meleklerin işlerinden de seçilmiş alınmış bulunmaktadır.

Meselâ, meleklerden bir kısmına rükû etmek emrolunmuştur. Birçoklarına secde etmek,

başka meleklere de kıyâm, yâni ayakta ibâdet etmeleri emredilmiştir. Bunun gibi, geçmiş

ümmetlerden bâzısına yalnız sabah namazı emredilmişti. Başkalarına başka vakitlerin namazı

emredilmişti. Geçmiş ümmetlerin ve mukarreb meleklerin ibâdetlerinden, amellerinden

süzülenleri, seçilenleri bu dinde emredildi. Bunun için, bu dîni tasdîk etmek, inanmak ve bu

dînin emirlerine uymak, geçmiş bütün dinleri tasdîk etmek ve hepsine uymak olur. (İmâm-ı

Rabbânî)

MUKÂVELE:

Sözleşme, yazılı sözleşme.

Kirâcı, kirâ ile tuttuğu yerin ücretini ödemezse, mal sâhibi mukâveleyi fesh edebilir

(bozabilir). (Fetâvâ-i Hindiyye)

Mal sâhibi daha fazla kirâ veren birini bulunca mukâveleyi bozamaz. (Hayrullah Efendi)

MUKÂYADA SATIŞI:

Altın ve gümüşten başka, ayn (belli) olan bir malı yine ayn olan mal karşılığında satmak.

İki kile buğdayı, yüz yumurta karşılığında satmak mukâyada satışıdır. Böyle satışta,

birbirine karşılıklı satılan malları söz kesilirken tâyin etmek (belli etmek) şart olup, kabz

etmek (ele geçirmek) şart değildir. (İbn-i Âbidîn)

Mukâyada satışında, satın alınan mala bedel olarak verilecek belli malı aynen vermek

lâzımdır. Meselâ bir gümüş kaşığı gösterip, şu kaşık ile bu horozu satın aldım dese kaşığı

vermesi lâzım olup, aynı ağırlıkta ve şekilde ve aynı kıymette başka gümüş kaşık veremez.

(Ali Haydar Efendi)

MUKAYYED:

Kayıtlanmış, bağlanmış; mutlak olmayan, bir sıfat, hâl, gâye veya şarta bağlı olan lafız

(söz).

Nisâ sûresinin doksan ikinci âyet-i kerîmesinde bir mü'mini hatâ ile öldürenin, keffâret

(cezâ) olarak mü'min bir köle âzâd etmesi, buna gücü yetmezse, iki ay aralıksız oruç tutması

lâzım geldiği bildirilmiştir. Âyet-i kerîmede köle kelimesi mukayyeddir. Çünkü, mü'min

sıfatıyla kayıtlanmıştır. (Serahsî)

Mâide sûresinin seksen dokuzuncu âyet-i kerîmesinde yemin keffâreti için bir köle âzâd

etmek, yâhut on fakiri doyurmak, yâhut onları giydirmek olduğu, bu üçünden birini

yapamayanın üç gün ardarda oruç tutması îcâbettiği bildirilmiş, böylece; "Üç gün oruç tutma"

işi ondan önceki üç şeyden birine gücü yetmeme şartı ile mukayyeddir. (Serahsî)

Mukayyed Müctehid:

Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dînî delillerden (kaynaklardan) yeni

hüküm çıkaran İslâm âlimi. Müctehid fil mezheb de denir. (Bkz. Müctehid)

Mukayyed Su:

Cinsi ve sıfatı birlikte söylenen ve herhangi bir şeyle kayıtlanmış sular. (Bkz. Mâ-i

Mukayyed)

Mukayyed sular iki türlü olup, biri kavun, karpuz suları gibidir. Bunlar hilkaten (yaratılış

îcâbı) böyledirler. Diğeri ise; mutlak su iken, daha sonra bir şeyle karışma netîcesi mukayyed

olmuşlardır. Et suyu, sabun suyu, safranlı sulardır. Mukayyed su ile abdest ve gusül abdesti

alınmaz. (İbn-i Âbidîn)

Suyun ismi değişmediği zaman, su koyu olursa, akıcılığı kalmazsa, mukayyed su olur.

Akıcılığı kalırsa, üç özelliği değişse bile temiz kalır. Fasülye, nohut, yaprak, meyve ve otların

soğuk suda kalarak, rengi veya kokusu, tadı değişen su böyledir. (Alâüddîn Haskefî)

MUKÎM:

Doğduğu veya evlendiği veya hep kalmak niyyeti ile yerleştiği yerde oturan veya 104 km

ve daha uzak bir yerde giriş çıkış günlerinden başka on beş gün veya daha fazla kalmaya niyet

eden kimse. Mâlikî ve Şâfiî mezheblerinde dört gün kalmaya niyet eden ve kendi

memleketine giren mukîm olur.

Seferî olan kimsenin dört rek'at olan farz namazları iki rek'at kılması Hanefî'de vâcib,

Mâlikî'de sünnet-i müekkede, Şâfiî'de efdâl (iyi)dir. Seferî olanın mukîm olan imâma uyması,

Hanefî'de, vaktin farzını edâ ederken câiz, Şâfiî'de hem edâ hem kazâ ederken câiz, Mâlikî'de

ikisinde de mekrûhtur. (Abdurrahmân Cezîrî)

MUKÎT (El-Mukît):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Beden için görünen kuvvet, rûh

için mânevî kuvvet yaratan, her şeye kuvvet veren.

MUKSİT (El-Muksit):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Adâlet sâhibi, zâlimden

mazlûmun hakkını alan.

El-Muksit ismi şerîfine devâm eden, ibâdette vesveseden kurtulur. (Yûsuf Nebhânî)

MUKTEDÎ:

İktidâ eden, uyan; namazda, iftitâh (başlama) tekbîrine yetişemeyen.

İmâma uyanlar dört çeşittir. Bunlar; müdrik (iftitâh tekbîrini imâm ile birlikte alan),

muktedî, mesbûk (imâm, rek'atlerin birini veya ikisini kıldıktan sonra uymuş olan) ve lâhık

(iftitâh tekbîrini imâm ile berâber almış, fakat sonra abdesti bozulduğundan, abdest alıp,

tekrar imâma uyan)dır. (Kutbüddîn İznikî)

Namazda; imâm olsun, muktedî olsun ve yalnız olsun, sübhâneke okumak, sünnettir.

(Kutbüddîn İznikî)

MUKTEDİR (El-Muktedir):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Kudret sâhibi, her şeye gücü

yeten.

Allahü teâlâ, âyet-i kerîmede meâlen buyuruyor ki:

Allahü teâlâ, her şeye muktedirdir. (Kehf sûresi: 45)

Allahü teâlâ kıyâmeti şimdi koparmaya, muktedirdir. İsterse şu anda bütün mevcûdâtı

(varlıkları) yok etmeye gücü yettiği gibi bütün varlıkların nihâyete ermeyen bir sayıda

benzerlerini yaratmaya da kâdirdir, gücü yeter. (Seyyid Abdülhakîm Arvâsî)

MULTEKİT:

Bir çocuğu atılmış olduğu yerden alıp kaldıran. (Bkz. Lakît)

MURÂBAHA:

Satın alınan bir malı, alış fiyatını söyleyerek ve üzerine kâr koyarak başkasına rızâsı ile

satmak.

Murâbaha satışında eklenecek kârın belli olması şarttır. (İbn-i Âbidîn)

MURÂD:

1. İstenilen; arzû edilen şey.

Sizden biriniz sefere çıkmak murâd ettiğinde kardeşlerine (vedâ edip) selâm versin.

Zîrâ Allah onların duâları sebebi ile o kimsenin hayrını artırır. (Hadîs-i şerîf-İbn-i Mâce)

Allah, bir kula zilleti murâd ettiğinde, ona malını, binâda, suda ve çamurda harcatır.

(Hadîs-i şerîf-Râmûz-ül-Ehâdîs)

İlim öğrenmeli ve faydalı işler yapmalıdır. Ahlâkı bozan kitapları okumamalı, zararlı

yayınlardan uzak durmalıdır. İyi huyların faydaları ve haramların zararları ve Cehennem'deki

azâbları hep hatırlanmalıdır. Mâl, mevki arkasında koşanlardan hiçbiri murâdına

kavuşamamıştır. Malı, mevkiyi hayr için arayan ve hayır işlerinde kullanan rahata huzûra

kavuşmuştur. (Hâdimî)

2. Tasavvuf yolunda bulunanlardan çalışmadan Allahü teâlânın yardım ve dilemesi ile

yüksek makâmlara kavuşanlar. İctibâ (çekilenler, istenenler) yolunun sâlikleri, yolcuları.

Murâd olunanların başı ve sevilenlerin önderi Muhammed aleyhisselâmdır. (İmâm-ı

Rabbânî)

Tasavvuf yolunda bulunanlar ya mürîd olurlar, ya murâd olurlar. Mürîdler; Allahü teâlâya

yakınlık derecelerine ulaşmak için riyâzetler ve mücâhedeler çekerler (nefsin isteklerinden

kaçınıp istemediklerini yapmaya çalışırlar). Murâdları ise, nazlı nazlı okşıyarak götürürler ve

sıkıntı çektirmeden yakınlık derecelerine ulaştırırlar. (Şihâbüddîn Sühreverdî)

Murâd olanlar sevilirler, dâvetlidirler, çekilirler ve yükseltilirler. Onun için murâdlar çok

kıymetlidirler. Murâd olanların başı ve sevilenlerin önderi Muhammed aleyhisselâmdır. (Ali

Sincârî)

Murâd-ı İlâhî:

Allahü teâlânın murâdı; irâde buyurduğu, emrettiği.

Bütün insanlara önce lâzım olan şey, Ehl-i sünnet (Resûlullah ve Eshâbının yolunda olan)

âlimlerinin kitablarında bildirdikleri gibi bir îmân ve îtikâd edinmektir. Peygamberimiz

Muhammed aleyhisselâmın yolunu bildiren, Kur'ân-ı kerîmden murâd-ı ilâhîyi anlayan bu

büyük âlimlerdir. Kıyâmette kurtuluş yolu bunların gösterdiği yoldur. (İmâm-ı Rabbânî)

MURÂKABE:

1. Kontrol etmek, inceleyip vaziyeti anlamak.

Ölmek üzere olanı üç şeyde murâkabe edin: Alnı terlediği, gözleri yaşardığı ve

dudakları kuruduğu vakit. Bu kendisine inen Allahü teâlânın bir rahmetidir. Boğazı

sıkılmış gibi horlarlar, yüzü kızarır, dudakları kurur ve yağlanırsa, bu da Allahü teâlâdan

kendisine inen bir azâbtır. (Hadîs-i şerîf-İhyâu Ulûmiddîn)

2.Kulun, bütün hâllerinde Allahü teâlânın kendini gördüğünü bilmesi ve O'nu

unutmaması.

Murâkabenin başlangıcı, Allahü teâlânın insanlara olan yakınlığını kalbin bilmesidir.

(Hâris-i Muhâsibî)

İbn-i Mübârek hazretleri adamın birisine "Allah'ı murâkabe et!" dedi. Adam bu nasıl olur

deyince; İbn-i Mübârek; "Dâimâ Allah'ı görür gibi ol!" buyurdu. (İmâm-ı Gazâlî)

3.Nefsi kontrol etmek, ondan gâfil olmamaktır.

Nefsin her an gözetilmesi, kontrol edilmesi lâzımdır. Ondan gâfil olursan, nefs, şehvet ve

tembelliği istemekle eski hâline döner. Murâkabenin esâsı, her yaptığımızı, her

düşündüğümüzü Allahü teâlânın bildiğini unutmamamızdır. İnsanlar birbirinin dışını görür.

Allahü teâlâ ise, hem dışını, hem içini görür. Bunu bilen kimsenin işleri ve düşünceleri edebli

olur. (İmâm-ı Gazâlî)

MURDÂR:

Kendiliğinden ölmüş veya kasten besmelesiz kesilmiş olan hayvan, leş ve domuz eti gibi

kendileri kat'î yâni kesin ve açık delîl ile haram olan şey (Bkz. Lâşe).

Haram olduğu açıkça bildirilmiş bir şeye helâl diyen kâfir olur. Şerâb içmek, domuz eti

yemek ve murdâr olan şeylere helâl demek böyledir. (İbn-i Âbidîn)

Hanefî mezhebinde, bile bile Besmelesiz kesilen hayvan murdâr olur. Murdâr olan

hayvanı yemek haramdır. (Kâşânî)

MÛRİS:

Mîrâs bırakan.

Verâsetin olabilmesi için mûrisin vefâtı, mûrisin vefâtı zamânında vârisin hayatta olması,

verâset sebebinin bilinmesi şarttır. (Abdürreşîd Secâvendî)

Mûrisi öldüren ona vâris olamaz. (Molla Hüsrev)

MÛSÂ ALEYHİSSELÂM:

İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Ülü'l-azm adı verilen altı büyük

peygamberden biridir. Yâkûb aleyhisselâmın soyundan, İmrân adında bir zâtın oğlu, Hârûn

aleyhisselâmın kardeşidir.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki:

Vaktâ ki Mûsâ (aleyhisselâm) onlara Rab olduğumuza delâlet eden alâmetler, açık

mûcizeler ile geldi. Onlar; "Bu mûcize diye gösterilen şey ancak uydurulmuş, sihirden

başka bir şey değildir. Biz bu sihri veya peygamberlik iddiâsını evvelki atalarımızdan

işitmedik" dediler Mûsâ (aleyhisselâm) dedi ki: "Allahü teâlâ tarafından kimin hidâyetle

(peygamberlikle) geldiğini ve hayırlı âkıbetin (Cennet'in) kime nasîb olacağını Rabbim çok

iyi bilir. Zâlimler aslâ felâh (kurtuluş) bulmazlar. (Kasas sûresi: 36,37)

Bir gün Mûsâ aleyhisselâm yolda giderken Allahü teâlâ kendisine nidâ edip; "Ey Mûsâ!

Ben kendisinden başka ilâh olmayan Rabbin Allah'ım" buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm; "Buyur

yâ Rabbî! Emrine hâzırım" dedi ve secdeye vardı. Allahü teâlâ; "Başını kaldır yâ Mûsâ!"

buyurdu. Mûsâ aleyhisselâm başını kaldırdı. Allahü teâlâ; "Yâ Mûsâ! Arşın gölgesinde

gölgelenmek istiyorsan, yetimlere merhâmetli bir baba gibi, dul kadına da onu muhâfaza

eden ve gözeten zevci (kocası) gibi ol. Yâ Mûsâ merhâmetli ol. Böyle olursan sana da

merhâmet edilir. Cezâ verirsen cezâ görürsün. (Sa'lebî)

Mûsâ bin İmrân (aleyhisselâm); "Yâ Rabbî! Kullarının en kıymetlisi kimdir?" dedikte;

gücü yettiği zaman affeden (müslüman kimse)dir buyruldu. (Hadîs-i şerîf-Beyhekî)

Yûsuf aleyhisselâmdan sonra Mısır'da yerleşen ve çoğalan İsrâiloğulları, Mısır'ın yerli

halkı olan Kıbtîlerden ve bunların hükümdârları olan Fir'avnlardan zulüm ve hakâret

gördüler. İsrâiloğullarının doğan erkek çocuklarını öldürdüler. Bu sırada dünyâya gelen Mûsâ

aleyhisselâmı, annesi, Allahü teâlânın emriyle bir beşiğe koyup Nil nehrine bıraktı. Beşik,

Fir'avn'ın sarayı önünden geçerken, Fir'avn'ın hanımı Âsiye Hâtun bunu alıp büyüttü. Mûsâ

aleyhisselâm kırk yaşına gelince, İsrâiloğullarının yanına gitti. Bir gün Mısırlı bir kıptînin

İsrâiloğullarından birine işkence ettiğini gördü. Kurtarırken kazâ sonucu kıptî öldü. Mûsâ

aleyhisselâm, Fir'avn ve kıptîlerden çekinip Medyen şehrine gitti. Orada Şuayb

aleyhisselâmın kızıyla evlendi. Şuayb aleyhisselâma on sene hizmet ettikten sonra, Mısır'a

dönerken Tûr dağında Allahü teâlâ ile konuştu ve peygamber olarak vazîfelendirildi. Mısır'a

gelip, Fir'avn'ı dîne dâvet etti. Mûcizeler gösterdiği hâlde Fir'avn ve kıptîler ona inanmadılar.

Mûsâ aleyhisselâm İsrâiloğullarına serbestlik verilmesini istedi. Fir'avn kabûl etmedi.

Kâfirlerin suları kan oldu, kurbağa yağdı, cild hastalıkları ve üç gün karanlık oldu. Fir'avn bu

mûcizeleri görünce korktu ve İsrâiloğullarına izin verdi. Mûsâ aleyhisselâm İsrâiloğullarıyla

birlikte Mısır'dan çıkıp Kudüs'e doğru giderken, Fir'avn pişman olup, askerleriyle arkalarına

düştü. Kızıldeniz'den on iki yol açılıp Mûsâ aleyhisselâm ve berâberindeki İsrâiloğulları

karşıya geçti. Fir'avn geçerken deniz kapandı; Fir'avn, askerleriyle birlikte boğuldu.

Kızıldeniz'den geçip Tih sahrasına geldikleri sırada Mûsâ aleyhisselâm, kardeşi Hûrûn

aleyhisselâmı vekîl bırakıp Tûr dağına gitti. Orada kırk gün ibâdet etti. Allahü teâlânın

kelâmını işitti ve kendisine Tevrât kitâbı indirildi. Mûsâ aleyhisselâm Tûr dağında iken

İsrâiloğulları Sâmirî isimli, inanmadığı hâlde inanmış görünen bir münâfığın sözlerine

aldanarak ve Hârûn aleyhisselâmı dinlemeyerek altın buzağı heykeline taptılar. Mûsâ

aleyhisselâm Tûr'dan gelip bu hâli görünce üzüldü; Sâmirî'ye lânet etti. İsrâiloğulları

yaptıklarına pişman oldular, Mûsâ aleyhisselâma yalvarıp,Tevrât'a göre ibâdet etmeye

başladılar. Mûsâ aleyhisselâm ümmeti ile birlikte Lût gölünün güney tarafına geçti. Uç bin

Unk adında bir melîk ile harb etti. Şerîa nehrinin doğusundaki yerleri ele geçirdi. Eriha şehri

karşısındaki dağa çıktı. Ken'an ilini uzaktan gördü. Bu sırada kardeşi Hârûn aleyhisselâm

vefât etti. Mûsâ aleyhisselâm yerine Yûşâ aleyhisselâmı halîfe bırakıp yüz yirmi yaşında vefât

etti. (İbn-ül-Esîr, Abdülhâk-ı Dehlevî, Nişâncızâde, Kisâî, Sa'lebî)

MUSALLÂ:

Namaz kılınan yer. Namazgâh.

Eğer imâm, insanlar ile berâber bayram namazını musallâda kılsa, her ne kadar safların

arasında açık veya genişçe yer olsa da, hepsinin namazları câiz olur denilmiştir. Çünkü

musallâ, insanlar için namazın edâsı (yerine getirilmesi) hakkında mescid (namaz kılınacak

yer, küçük câmi) hükmündedir. (Kâdihân)

Pâdişâh olsan da derler "er kişi niyyetine". Var, musallâda yatan mevtâya bak da ibret al!

(İslâm Ahlâkı)

Musallâ Taşı:

Namazının kılınması için, cenâzelerin üzerine konduğu taş.

Cenâze musallâ taşına konduğunda, imâm efendi; sultan da olsa, bey de olsa, paşa da olsa

er kişi niyetine diye namaz kıldırır. (M. Sıddîk Gümüş)

MUSALLÎ:

Namaz kılan, beş vakit namazına devâm eden.

Musallînin yukarısında veya karşısında veya sağ ve sol ve arka tarafları hizâsında hayvan,

insan resmi bulunması, üstünde veya elbisesinde insan veya hayvan resmi bulundurması

mekruhtur. (İbn-i Âbidîn)

Musallîye bir kimse selâm verdikte musallînin eliyle veya başıyla selâma cevap vermesi

mekruhtur. (İbn-i Âbidîn)

Musallî mü'min vefâtında güleryüzlü, nûrlu ve parlak yüzlü olur. (Abdülhakîm-i Arvâsî)

MUSAVVİR (El-Musavvir):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). En güzel sûrette şekil veren.

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki:

O Allahü teâlâ hâlıktır (varlıkları yaratandır), bârîdir (var edendir), musavvirdir. En

güzel isimler O'nundur. Göklerde ve yerde olanlar O'nun şânını yüceltmektedirler. O,

azîzdir, hakîmdir yâni gâlib olan O'dur, her şeyi hikmeti üzere yapandır). (Haşr sûresi: 24)

MÛSEVÎ:

Mûsâ aleyhisselâmın bildirdiği hak dîne inanan ve bu dîne tâbi olan kimse.

(Bkz.Mûsevîlik)

Allahü teâlâ, Mûsevîlik dînini İsrâiloğullarına ve Mısır'ın yerli halkı olan kıbtîlere

gönderdi. Kıbtîler, Mûsevîlik dînini kabûl etmedikleri gibi kabûl eden İsrâiloğullarına da

zulm ve işkence yaptılar. Mûsâ aleyhisselâm Mûsevîleri alarak Mısır'dan çıkardı. Böylece

Fir'avn'ın ve kıbtîlerin zulmünden kurtardı. Mûsâ aleyhisselâmdan ve diğer İsrâil

peygamberlerinden sonra Mûsevîlik dîni değiştirildi. Kısmen bozulmuş olan Mûsevîlik

zamanla asıl hüviyetini tamâmen kaybetti. Hattâ bugün dünyâda yahûdî olarak kalmış olan on

beş milyon kadar insandan hakîki Mûsevîlik dînine ve onun kitâbı olan hakîki Tevrât'a inanan

kimsenin kalmadığını ilmî kaynaklar bildirmektedir. (M. Sıddîk Gümüş)

MÛSEVÎLİK:

Allahü teâlânın Mûsâ aleyhisselâm vâsıtasıyla İsrâiloğullarına gönderdiği din. Mukaddes

(ilâhî) kitabı Tevrâttır. Îsâ aleyhisselâma kadar olan peygamberler bu dîni insanlara tebliğ

ettiler. Îsâ aleyhisselâmın gelmesiyle Mûsevîlik dîninin hükmü kaldırıldı.

Mûsâ ve Hârûn aleyhimesselâmdan sonra gelen Dâvûd, Süleymân, Zekeriyyâ ve Yahyâ

aleyhimüsselâm da yine İsrâiloğullarına peygamber olarak gönderildiler ve insanları

Mûsevîlik dînine dâvet ettiler. Dâvûd aleyhisselâma gönderilen Zebûr kitabı Mûsevîlik

dîninin hükmünü kaldırmadı. Hattâ onu kuvvetlendirdi. Mûsevîlik dîni Îsâ aleyhisselâm

zamânına kadar devâm etti. Îsâ aleyhisselâmın dîni, Mûsevîliği nesh etti yâni hükmünü

kaldırdı. Bundan sonra Mûsevîlik dînine uymak câiz olmayıp, Muhammed aleyhisselâmın

dîni olan İslâmiyet gelinceye kadar Îsâ aleyhisselâmın dînine uymak lâzım oldu. Fakat

İsrâiloğullarının çoğu, Îsâ aleyhisselâma îmân etmeyip, Mûsevîliğin bozulmuş şekli olan

yahûdîliğe uymakta inat ve ısrâr ettiler. Muhammed aleyhisselâmın getirdiği İslâm dîni de, Îsâ

aleyhisselâma bildirilen Îsevîlik dîninin ve İbrâhim aleyhisselâma bildirilen Hanîf dîninin

hükümlerini kaldırdı. Bugün Allahü teâlânın rızâsına kavuşabilmek için bütün insanların

İslâm dînine uymaları gerekmektedir. İslâm dîninin hükmü kıyâmete kadar sürecektir. (M.

Sıddîk bin Saîd)

Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâma kadar gelen üç büyük din yâni Mûsevîlik,

Îsevîlik ve İslâm dinleri, hep Allahü teâlânın bir olduğunu ve Allahü teâlânın

peygamberlerinin bizim gibi bir insan olduğunu bildirmiştir. (Harputlu İshâk Efendi)

MUSHAF:

Kur'ân-ı kerîmin tamâmının yazılı olduğu kitap. Mıshaf da denir.

Ümmetimin yaptığı ibâdetlerin en kıymetlisi Kur'ân-ı kerîmi mushafa bakarak

okumaktır. (Hadîs-i şerîf-Şir'at-ül-İslâm)

Üç şey var ki, onlar dünyâda bir yabancı gibidir. Zâlimin yanında Kur'ân-ı kerîm, kötü

insanlar arasında iyi bir kimse, bir evde durup okunmayan mushaf. (Hadîs-i

şerîf-Hilyet-ül-Evliyâ)

Muhammed aleyhisselâm, âhireti teşrîf ettiği sene, halîfe hazret-i Ebû Bekr ezber bilenleri

toplayıp ve yazılı olanları getirtip bir hey'ete bütün Kur'ân-ı kerîmi kâğıd üzerine yazdırdı.

Böylece mushaf meydana geldi. Otuz üç bin Sahâbî, bu mushafın her harfinin, tam yerinde

olduğuna söz birliği ile karar verdi. (İbn-i Hacer)

Mushafı hiç okumayıp, hayır ve bereket için evde saklamak câizdir. (Fetâvâ-yı Hindiyye)

Mushaf yazmak ve hediyye etmek çok sevâbdır. (Seyyid Abdülhakîm)

MUSÎBET:

Âfet, belâ, sıkıntı.

Allahü teâlâ âyet-i kerîmelerde meâlen buyurdu ki:

Ey insan! Sana gelen her iyilik, Allahü teâlânın ihsânı olarak, nîmeti olarak

gelmektedir. Her dert ve musîbet de kötülüklerine karşılık gelmektedir. Hepsini yaratan,

gönderen Allahü teâlâdır. (Nisâ sûresi: 79)

Size gelen belâlar, musîbetler, kabahatlerinizin, günâhlarınızın cezâsıdır. Bununla

berâber, Allahü teâlâ bir çoğunu da affederek musîbete mârûz (karşı) bırakmaz. (Şûrâ

sûresi: 30)

Kullarımdan herhangi birine; bedeninde, malında veya evlâdında bir musîbet verdiğim

zaman bu musîbeti sabr-ı cemîl (güzelce sabrederek) karşılarsa, kıyâmet günü onun için

mîzân kurmak ve defter açmaktan (hesaptan) hayâ ederim. (Hadîs-i kudsî-İhyâ)

Bir kimseye musîbet erişince; "İnnâ lillâh ve innâ ileyhi râciûn" desin. Allahü teâlâ o

kulun duâsını kabûl eder. (Hadîs-i şerîf-Kimyây-ı Seâdet)

Mü'minin ahlâkı; zenginlikte iktisad, genişlikte şükür, belâ ve musîbet zamânında

sabırdır. Musîbete sabreden, ecir (mükâfât) ve sevâba kavuşur. (Sehl bin Abdullah)

Musîbet birdir. Musîbetin geldiği kişi feryâd eder, ağlayıp sızlarsa, musîbet iki olur.Biri

musîbet, diğeri sevâbın gitmesi. Bu musîbet öncekinden daha büyüktür. (Abdullah bin

Mübârek)

Musîbete feryâd eden, Allahü teâlâya karşı gelmiş olur. Feryâd etmek, ağlayıp sızlamak

belâ ve musîbeti geri çevirmez. (Şakîk-i Belhî)

Gördüğünüz her musîbet ve felâket, kızgınlığın, zulüm ve haksızlık etmenin cezâsıdır.

(Abdülhakîm Arvâsî)

MUSKA:

Şifâ âyet ve duâlarının yazılı olduğu, dürülüp bağlanmış rukye. (Bkz. Rukye ve Mıska)

MUSTAFA:

Seçilmiş mânâsına, Resûlullah efendimizin mübârek isimlerinden biri.

Mü'min olanların çoktur cefâsı,

Âhirette vardır zevk ü sefâsı,

On sekiz bin âlemin Mustafâsı,

Adı güzel kendi güzel Muhammed.

(Yûnus Emre)

Ümmetim dedi sana çün Mustafâ,

Ver salevât sen de âna bul safâ.

(Süleymân Çelebi)

MUTAFFİFÎN SÛRESİ:

Kur'ân-ı kerîmin seksen üçüncü sûresi.

Mutaffifîn sûresi, Mekke'de nâzil oldu (indi.) Otuz altı âyet-i kerîmedir. Ölçü ve tartıda

hîle yapanları kötüleyerek başladığı için sûreye, Sûret-ül-Mutaffifîn denilmiştir. Sûrede,

Allahü teâlâyı inkâr edenlerin ve günâhkârların uğrayacağı Cehennem azâbı ile îmân eden

mü'minlerin kavuşacakları Cennet nîmetleri bildirilmektedir. (İbn-i Abbâs, Taberî, Râzî)

Allahü teâlâ, Mutaffifîn sûresinde meâlen buyurdu ki:

Verirken noksan, alırken fazla ölçenlere acı azâblar yapacağım. (Âyet: 1)

Kim Mutaffifîn sûresini okursa, kıyâmet günü, sonunda misk kokusu bırakan

mühürlenmiş saf bir içecekten Allahü teâlâ ona içirir. (Hadîs-i şerîf-Kâdı Beydâvî Tefsîri)

MUTAHHAR:

Temiz, temizlenmiş mânâsına Muhammed aleyhisselâmın ismi.

Sevgili Peygamberimiz Muhammed aleyhisselâm altıncı kat semâda Mutahhar ismi ile

anılır. (Molla Miskîn Muhammed Muîn)

MUTAHHİR:

Temizleyici, temizleyen.

Abdestte ve gusülde kullanılmış (Mâ-i müsta'mel denilen) su; Hanefî, Şâfiî ve Hanbelî

mezheblerinde yalnız tâhir (temiz)dir. Fakat mutahhir değildir. Mâlikî mezhebinde ise, hem

tâhir hem de mutahhirdir. (Abdülvehhâb Şa'rânî)

MU'TEKİF:

İ'tikâf eden. Bir yere çekilip ibâdetle meşgûl olan. (Bkz. Îtikâf)

Mu'tekif, kalbini dünyâ düşüncesinden ayırıp kendini Allahü teâlâya teslim ederek hak

dergâhına sığınmış ve şeytanın ve nefsin mekrinden (aldatmasından) Allahü teâlânın

himâyesine girmiş ve lisân-ı hâl (hâl dili) ile "Rabbim beni mağfiret etmedikçe bu kapıdan

ayrılmam" demiş olur. (Zihni Efendi)

Mu'tekif, ibâdet yerinden ancak ihtiyâç için çıkar. Çünkü zarûret, mecbûrî ihtiyâcı

sebebiyle çıkmaya izin vardır. (Molla Hüsrev)

MU'TEMED:

1. Sözüne güvenilir kimse.

Hudeybiye günü, Tebük ve Buvat gazâlarında ve daha pekçok yerde, susuzluk baş

gösterince, Peygamber efendimizin mübârek parmaklarından fışkıran sudan Eshâb-ı kirâm

içip susuzluklarını gidermişlerdir. Bu mûcizeler, çok sağlam rivâyetlerde mu'temed

(güvenilir) siyer âlimleri tarafından ittifakla (sözbirliği ile) bildirilmiştir. (Zerkânî)

Müslüman, mu'temed insandır. Emânete hıyânet etmez. Eliyle diliyle kimseye eziyet

etmez. (Seâdet-i Ebediyye)

2. Müctehîd âlimlerin dînî bir mevzûdaki sözlerinden esas alınan kavl (söz), ictihad.

MU'TEMİR:

Ömre yapan. (Bkz. Ömre)

Mu'temir, mîkât denilen yerde ihrâm giyerken; "Yâ Rabbî! Ben ömre yapmak istiyorum.

Bunu bana kolay ve kabûl eyle diye duâ eder ve telbiye (Lebbeyk Allahümme Lebbeyk...)

okur. (M. Zihni Efendi)

MU'TEZİLE (Mûtezile):

Hicrî ikinci asırda Vâsıl bin Atâ tarafından kurulan ve aklı, nakilden yâni dînî delillerden

önde tutan bozuk fırka. "Büyük günâh işleyen kimse ne kâfirdir, ne de mü'mindir, iki menzile

(yer) arasında bir menzilededir (yerdedir)" diyen Vâsıl bin Atâ, hocası Hasen-ül-Basrî'nin

ders halkasından ayrıldığı için ayrılanlar mânâsına Mûtezile adı verilmiştir. Bu fırkaya

Kaderiyye de denir.

Mûtezile fırkası, aklın güzel veya çirkin demesini esas tutuyor. Allahü teâlânın yarattığı

şeylerin güzel veya çirkin olmasının seçimini akla bırakıyor. Güzel olduğu akıl ile

anlaşılanları Allahü teâlâ yaratmağa mecbûrdur diyor. Allahü teâlânın insan aklının güzel

dediği şeyleri yaratmağa mecbûr olduğunu söylemek kadar çirkin bozuk söz yoktur.

(Abdullah-ı Süveydî)

Cebriyye fırkasının ikinci kısmı olan Cehmiyye ile Mûtezile fırkası mîrâc yoktur, mîrâc

rüyâdır dedi. Zamânımızda Mûtezile fırkasını taklîd edenler çoğalmaktadır. (Muhammed

Rebhâmî)

Eski felsefecilerden bir kısmı, mû'tezile fırkasının çoğu ve zındıklar; cin ve şeytanlara

inanmadı. "Cin; zekî, dâhi insan demektir. Şeytanlar da kötü kimselerdir demektir" dediler.

(Seyyid Abdülhakîm Arvâsî)

Mûtezile fırkasında olanlar insan dilediği işi kendi yaratır dediler. Kazâ ve kaderi inkâr

ettiler. (Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî)

MU'TÎ (El-Mu'tî):

Veren, ihsân eden mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden).

MUTLAK:

Kayıtsız, şartsız. Teklik, çokluk veya herhangi bir vasıf ile kayıtlı olmayan, delâlet ettiği

(gösterdiği) fertlerden (şeylerden) her hangi birini ifâde eden lafız (söz).

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki: "... Köle âzâd etmektir." (Beled sûresi:

13) (Âyet-i kerîmedeki "köle" sözü mutlaktır. Çünkü müslim veya gayr-i müslim, teklik veya

çokluk gibi herhangi bir şey ile kaydlanmamıştır. Yeminini bozan kimsenin keffârete gücü

yetiyorsa, herhangi bir köle veya câriye âzâd eder, hürriyetine kavuşturur. Yâhut zekât alması

câiz olan erkek veya kadın on fakiri bir gün sabahlı akşamlı olmak üzere iki defâ doyurur

veya on fakire bu değerde kumaş, havlu, mendil, çorap, çamaşır gibi bir şey verir. Bu

üçünden birini yapmayan fakir, üç gün ardarda oruç tutar. (İbn-i Âbidîn)

Mutlak Adâlet:

Bir şeyi yerli yerine koymak. Kendi mülkünde olanı kullanmak. (Bkz. Adâlet)

Âlemleri yaratan Allahü teâlâ hâkimler hâkimi, her şeyin asıl sâhibi ve tek hâlıkı

(yaratıcısı)dır. Allahü teâlâ mutlak adâlet sâhibidir. Onun için insanlara gönderdiği en son ve

en kâmil (üstün ve eksiksiz) dinde mutlak adâlet vardır. (Harputlu İshâk Efendi)

Mutlak Fenâ:

Allahü teâlâdan başka her şeyin kalbden çıkıp, isimlerinin bile unutulması. (Bkz. Fenâ)

Mutlak fenâ hâsıl olmadıkça, Hakk'ın şühûdü (yâni Allahü teâlânın kalbe tecellîsi)

mümkün değildir. (Ahmed Fârûkî)

Sonsuz kavuşmak ve devamlı huzur ancak mutlak fenâdan sonra Bekâ-billah ile

şereflenen kimseye nasîb olur. (İmâm-ı Rabbânî)

Allahü teâlâdan başka şeylere köle olmaktan büsbütün kurtulabilmek için, mutlak fenâya

kavuşmak lâzımdır. (İmâm-ı Rabbânî)

Mutlak Müctehîd:

Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça bildirilmemiş olan hükümleri ve mes'eleleri,

açık olarak bildirilenlere benzeterek meydana çıkarabilen derin âlim. Ehl-i sünnetin ameldeki

mezheb imâmlarından her biri. (Bkz. Müctehîd)

Fıkıh âlimleri yedi tabaka, yedi derecedir. En yüksek derecesi dinde müctehid olanlardır.

Bunlara mutlak müctehîd denir. Dört mezheb imâmları mutlak müctehîdlerdir.

(Kemâlpaşazâde Ahmed bin Süleymân Efendi)

Mutlak Nezr:

Şarta bağlı olmayan adak. (Bkz. Nezr)

Allahü teâlâ için bir sene oruç tutacağım demek mutlak nezr olup, bunu söylerken kasd

(niyyet) etmese de, söz arasında dilinden çıksa bile, yapması vâcibtir. Çünkü, talâkta

(boşamada) ve adakta niyetsiz, düşünmeden söylemek, ciddî istiyerek söylemek gibidir.

Hattâ; "Allahü teâlâ için bir gün oruç tutmak üzerime borç olsun" diyeceği yerde; "Bir ay oruç

tutmak" diye ağzından çıksa, bir ay tutması lâzım olur. (Alâüddîn Haskefî)

Mutlak Su:

Yaratıldıkları hâl (durum) üzere bulunan sular. (Bkz. Mâ-i Mutlak)

Yağmur, kar, deniz, göl, kuyu ve ırmak suları mutlak sular olup, hem temiz hem de

temizleyicidir. İçilir, abdest ve gusl alınır. (İbn-i Âbidîn)

Mutlak Vilâyet:

Evliyâlık.

Vilâyet, husûsî veya umûmî olur. Umûmî vilâyet, mutlak vilâyettir. Vilâyet-i hâssa

(husûsî vilâyet) de vilâyet-i Muhammedîdir ki, tam fenâ ve ekmel (en olgun)bekâdır. Bunda

nefs, râdî ve mardîdir. (İmâm-ı Rabbânî)

Mutlak Zuhûr:

Bir kayda bağlı olmayan zuhûr, akis. Bir şeyin bir başka şeyde görünmesi meselâ insanın

aynada, Hakk'ın, velînin kalb aynasında tecellî etmesi böyledir.

MUTMAİNNE:

1. İtmînân bulan, rahatlayan, huzur ve sükûna kavuşan.

Âyet-i kerîmede meâlen buyruldu ki:

Biliniz ki kalbler ancak Allah'ın zikri ile mutmainne olur. (Ra'd sûresi: 28)

2. İslâmiyet'in emirlerini yapıp, yasaklarından kaçınarak ve Allahü teâlâyı zikrederek

itminana huzur ve sükûna kavuşan, şüphe ve tereddütlerden kurtulan nefis.

Allahü teâlâ âyet-i kerîmede meâlen buyurdu ki:

Ey mutmainne nefs (Allahü teâlânın nîmetine şükür ve ibâdet mihnetine sabır eylemen

sebebiyle) sen Rabbinin verdiği nîmetten râzı ve Rabbin de senden râzı olarak Rabbine

dön. Haydi benim (sâlih) kullarımın arasına dâhil ol (ve onlarla birlikte) Cennet'ime gir.

(Fecr sûresi: 27-30)

Bir insan, işlerini yaparken, İslâm dînine uyarsa, nefsi, emmârelikten (nefsinin kötülüğü

emretmesinden) kurtulup mutmainne olur. Bu zaman şehveti ve gadabı faydalı olarak

çalıştırır. (İmâm-ı Rabbânî)

Kalbin temiz ve nefsin mutmainne olduğunun alâmeti, bedenin İslâmiyet'e seve seve

uymasıdır. (Muhammed bin Kutbüddîn İznikî)

Evliyâlık derecelerinin sonu, kulluk makâmıdır. Kulluk makâmının üstünde hiçbir makam

yoktur. Velîler Hakk'a doğrudurlar. Peygamberlik de hem Hakk'a hem de halka doğru olup,

birbirine engel olmaz. Evliyânın nefisleri mutmainne olmuş ise de bedendeki maddelerin

ihtiyaç ve istekleri vardır. (İmâm-ı Rabbânî)

Nefs mutmainne olunca serkeşliği bırakır ve azgınlığı kalmaz. (İmâm-ı Rabbânî)

MUVÂCEHE-İ SEÂDET:

Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem mübârek kabrinin bulunduğu Hücre-i

Seâdetin (odanın) kıble tarafında ziyâret sırasında önünde durulan duvar.

Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem kabrini ziyâret etmek isteyen kimse,

Bâb-ı Selâm (Selâm kapısı) veya Bâb-ı Cibrîl'den (Cibrîl kapısı) Peygamber efendimizin

mescidine girip minber-i şerîf yanında iki rek'at tehıyyet-ül-mescîd (câmiye girince kılınması

sünnet olan) namazı, sonra iki rek'at da şükür namazı kılar ve duâ eder. Duâdan sonra kalkıp

edeble Hücre-i seâdete gelir. Yüzünü Muvâcehe-i seâdet duvarına karşı, arkasını kıbleye

dönerek, Resûlullah'ın mübârek yüzüne karşı iki metre kadar uzakta edeble durur.

Resûlullah'ın kendisini gördüğünü, selâmını, duâlarını işittiğini ve cevap verdiğini, âmin

dediğini düşünür. "Esselâmü aleyke yâ Seyyidî, Yâ Resûlallah" diyerek ziyâret esnâsında

okunacak duâyı okur. Emânet olan selâmları söyler. Sonra salevât okuyup, dilediği duâyı

okur. (Abdullah Mûsulî, Şernblâlî)

MUVAHHİD:

1.Allahü teâlânın birliğine inanan.

Bir kimse, başkaları görmek için ibâdet eder veya Allahü teâlâ için eder ammâ başkasının

görmesi de hoşuna giderse veya ibâdetinde başkasından bir karşılık, meselâ bir âferin sözü

beklerse, o kimse şirkten kurtulmuş ve hâlis muvahhid olmaz. (İmâm-ı Rabbânî)

2.Tasavvufta, Allahü teâlâdan başka bir şey görmeyen, kendini ve başkalarını unutan.

(Bkz. Tevhîd)

Muvahhidlerin gönlüne Allah'tan başka bir şey gelmez. Kulakları, Allah'tan başka bir şey

duymaz. Gözleri, Allah'tan başka bir şey görmez. Her ne duyar ne görürse, ondan ibret alır ve

Allahü teâlânın büyüklüğünü düşünerek, O'na olan bağlılıkları artar. (İmâm-ı Gazâlî)

MUVAKKAT:

Geçici belli bir vakte bağlı.

Yedi kadın vardır ki, bunlarla muvakkat olarak evlenilemez. Aradaki sebeb kalkınca,

evlenmek helâl olur. Bunlardan beşi, nikâh sebebi ile haramdır. Bir adam, nikâhladığı

(evlendiği) kadının kız kardeşi ile evlenemez. Nikâhladığı kadın ölürse veya boşarsa, bunun

kızkardeşi ile evlenebilir. Bir kadın nikâhında iken, bu kadının halası veya teyzesini veya

kardeşlerinin kızını da nikâhlamak haramdır. Evlenmesi muvakkat haram olan yedi kadından

altıncısı müşrik yâni kitapsız kâfir olan kadındır. Müşrik müslüman olursa, evlenmek câiz

olur. Yedincisi ise, hür kadın ile evli iken, câriye (harpte alınan esir kadın) ile de

nikâhlanmaktır. (Mehmed Zihnî)

Muvakkat Nikâh:

Geçici nikâh. Bir adamın, yüz sene de olsa, belli bir zaman sonra hanımını boşamağı

söyleyerek, bütün şartlarına uygun yapılan ve harâm olan nikâh. (Bkz. Müt'a Nikâhı)

Hacca götürecek erkeği olmayan bir kadının, hacca gidebilmek için, hacca gitmekte olan

bir erkek ile evlenmesi ve hacdan gelince boşanması, muvakkat nikâh olduğu için haramdır.

(Abdülganî Nablüsî)

Muvakkat nikâh, dört mezhebde de haramdır. (Abdülvehhâb-ı Şa'rânî)

MUVATTÂ:

İmâm-ı Mâlik bin Enes hazretlerinin, derlediği (topladığı) hadîs kitâbı.

Kütüb-i sitte denilen, doğru oldukları, bütün İslâm âlimleri tarafından tasdîk edilmiş olan

altı hadîs kitâbından biri de Muvattâ'dır. Bu kitâb, ilk yazılan hadîs kitâbıdır. (Muhammed

Tâhir, Abdülhak-ı Dehlevî)

MUZTAR:

Sıkışık, zor durumda olan, çâresiz.

Allahü teâlâ, âyet-i kerîmede meâlen buyuruyor ki:

Allahü teâlâ, size ölüyü (Murdar hayvanı), kanı, domuz etini, bir de Allah'tan başkası

için kesileni, kesin olarak haram kıldı. Fakat kim bunlardan yemeye muztar kalırsa,

(kimseye) saldırmamak ve haddi (ölmeyecek miktârı) geçmemek şartıyla, onun üzerine

günâh yoktur. Şüphesiz ki, Allah çok bağışlayıcı ve çok merhâmet edicidir. (Bekara sûresi:

173)

Muztar olana, piyasadaki en yüksek değerinden gaben-i fâhiş ile yüksek fiyata satmak

fâsiddir. (İbn-i Âbidîn)

MÜBÂDELE:

Bir şeyi diğer bir şeyle değişmek, değiştirmek, satış.

Satış, malı mala rızâ ile mübâdele etmektir. (İbrâhim Halebî)

MÜBÂHELE:

Lânetleşme. Dar anlamda hazret-i Îsâ'nın ilâh ve Allahü teâlânın oğlu olduğunu

söylemekte ısrâr eden ve bu inanışlarının yanlış olduğunu kabûl etmeyen hıristiyanlara,

Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem); "... Gelin oğullarımızı, oğullarınızı,

kadınlarımızı, kadınlarınızı, bizleri ve sizleri çağıralım, sonra hepimiz duâ edip,

yalvaralım. (Îsâ aleyhisselâmın durumu hakkında hangimiz) yalancı ise, Allahü teâlâ ona

lânet etsin, diyelim" demesi emredilen Âl-i İmrân sûresinin altmış birinci âyet-i kerîmesi.

Peygamber efendimize Necrân'dan bir hıristiyan hey'eti gelmişti. İçlerinden ileri gelen üç

kişi Peygamber efendimiz ile konuşmaya başladı. Söz arasında Îsâ aleyhisselâm için bâzan

"Allah", bâzan "Allah'ın oğlu" bâzan da; "Üç tanrıdan biridir" diyorlardı. Peygamber

efendimiz bunları İslâm dînine dâvet etti. Birkaç âyet-i kerîme okudu; îmâna gelmediler. "Biz

senden önce îmân ettik" dediler. Resûlullah efendimiz; "Yalan söylüyorsunuz! Allah'ın oğlu

var diyenin îmânı olmaz" buyurdu. Bir müddet daha konuştular ise de, müslüman olmayıp

inâd ettiler. Bunun üzerine Allahü teâlâ Peygamber efendimize onları mübâheleye

çağırmasını emretti. Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem de onlara; "Bana inanmıyorsanız,

gelin sizinle mübâhele edelim" buyurdu. Necrân'dan gelen hıristiyan hey'eti içerisinde

Şerhabîl adında biri; "Bunun peygamber olduğu her şeyden anlaşılıyor. Bununla mübâhele

edersek, ne biz kurtulur, ne de bizden sonra gelenlerimiz kurtulur. Muhakkak bir belâya

uğrarız" dedi. Mübâhele etmekten kaçındılar ve; "Yâ Muhammed (sallallahü aleyhi ve

sellem)! Biz senden râzıyız. Ne istersen sana verelim. Eshâbından bir emîn kimseyi bizimle

berâber gönder, vergimizi ona verelim" dediler ve gittiler. Peygamber efendimiz sallallahü

aleyhi ve sellem buyurdu ki: "Eğer onlar mübâhele etselerdi, maymuna ve hınzıra

dönerlerdi. Vâdileri ateş içinde kalırdı. Allahü teâlâ Necrân'ı, ahâlisini, hattâ ağaçlar

üzerindeki kuşlarını da helâk ederdi" (Muhammed bin Hamzâ, Senâullah Dehlevî)

MÜBÂREK:

Bereketli, feyizli, hayırlı, fâidesi bol.

Yanımdan ayrılma yâ Ebâ Bekr! Bedenime ve kalbime gelen her sıkıntı, senin mübârek

yüzünü görmekle hafifliyor. Seninle, kalbim kuvvetleniyor. (Hadîs-i

şerîf-Meâric-ün-Nübüvve)

İbrâhim aleyhisselâm Mekke'ye geldi de; "İsmâil nerededir?" diye sordu. İsmâil'in

hanımı; "Ava gitti; buyursanız da, yemek yiyip su içseniz" dedi. İbrâhim aleyhisselâm;

"Yiyeceğiniz ve içeceğiniz nedir?" dedi. İsmâil'in hanımı; "Taâmımız av eti, meşrûbatımız

(içeceğimiz) de Zemzem suyudur" dedi. İbrâhim aleyhisselâm da; "İlâhî! Bunların yiyip

içeceklerini mübârek kıl" diye duâ etti. (Hadîs-i şerîf-Sahîh-i Buhârî)

Kalbin huzur ve sükûnuna yardım eden her şey mübârektir. (İmâm-ı Rabbânî)

Kur'ân-ı kerîmin her harfi mübârektir. (İbn-i Hacer)

Mübârek beldelere gittiğinde kalbin uyanık olsun. Orada Resûlullah efendimizin ve

arkadaşlarının gezdiğini, oturduğunu unutma. O mübârek toprakların kıymetini bil... (Dâvûd

bin Süleymân Bağdâdî)

Mübârek Geceler:

İslâm dîninin kıymet verdiği geceler. Kadir, Arefe, Fıtr ve Kurban bayramı ile Mevlid,

Berât, Mi'râc, Regâib, Muharrem, Aşûre geceleri. (Bkz. İlgili Maddeler)

Mübârek gecelere saygı göstermelidir. Saygı göstermek, günâh işlememekle, ibâdet

yapmakla olur. Allahü teâlâ kullarına çok acıdığı için, bâzı gecelere kıymet vermiş, bu

gecelerdeki, duâ ve tövbeleri kabûl edeceğini bildirmiştir. Kullarının çok ibâdet yapması, duâ

ve tövbe etmeleri için bu geceleri sebeb kılmıştır. (Muhammed Rebhâmî)

Mübârek geceleri ihyâ etmeli, yâni kazâ namazları kılmalı, Kur'ân-ı kerîm okumalı; duâ,

tövbe etmeli, sadaka vermeli, müslümanları sevindirmeli, bunların sevâblarını ölülere de

göndermelidir. (Muhammed Rebhâmî)

MÜBÂŞERET-İ FÂHİŞE:

Kadın ile erkeğin, çıplak olarak çirkin yerlerini birbiriyle sürtünmesi.

Mübâşeret-i fâhişe, erkeğin de kadının da abdestini bozar. (İbrâhim Halebî)

MÜBDÎ (El-Mübdî):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Benzeri, nümûnesi olmayan,

varlıkları yoktan var eden.

MÜBECCEL:

Yüceltilmiş, muhterem, azîz, büyük saygı gösterilen. (Bkz. Tebcîl)

Mevlid gecesi ve günü mübecceldir, mukaddestir, mükerremdir. Şerefi kıymeti çoktur.

(Celâleddîn Abdurrahmân Kettânî)

MÜBELLİĞ:

1. Tebliğ eden, bildiren, duyuran.

Dinleri, emirleri ve yasakları koyan Allahü teâlâdır.Mübelliği ise, Allah'ın peygamberidir.

(Seyyid Abdülhakîm)

2. Aynı namazı imâma tâbi olarak kılarken onun aldığı namaz tekbirlerini arka saflardaki

cemâate duyuran kimse.

Mübelliğ olan kimsenin, aynı namazı kılması lâzımdır. Aynı namazı kılmayan, dışardan

birinin sesine uyan cemâatin namazları olmaz. (İbn-i Âbidîn)

Cemâatin yalnız imâmın sesine değil, aynı namazı kılan mübelliğin sesine uyması da

câizdir. Böyle olmayan seslere uyanların namazı olmaz. (Halebî, Dâmâd, İbn-i Âbidîn)

MÜBEŞŞİR:

1. Kabirde, mü'minlere suâl soran melek. (Bkz. Münker ve Nekîr)

2. Müjdeleyici mânâsına Peygamber efendimizin isimlerinden.

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki:

Şüphesiz biz seni şâhid, mübeşşir ve nezîr (azâb ile korkutucu) olarak gönderdik. (Feth

sûresi: 8)

MÜBTEDİ':

Bid'at sâhibi. Dinde değişiklik meydana getiren, dinde olmayan bir şeyi varmış gibi

gösteren, dinde eksiklik ve fazlalık olduğunu söyleyerek değişiklik yapan. Ehl-i bid'at.

Mübtedi' ve ehl-i hevâ (isteklerinin esîri), İslâmiyet'e değil, nefslerine uyarlar. Yetmiş iki

sapık fırka böyledir.Bunlardan bâzısının îtikâdı, küfre (dinden çıkmaya) sebeb olmaktadır.

(İbn-i Nüceym)

Mi'râcda Resûlullah'ın Mekke'den Kudüs'teki Mescid-i Aksâ'ya götürüldüğüne inanmayan

îmânsız olur. Göklere ve bilinmeyen yerlere götürüldüğüne inanmayan ise, mübtedi' olur.

(İsmâil Hakkı)

Mübtedi'nin cenâzesinde bulunan kimse, dönünceye kadar hep Allahü teâlânın

gadabındadır. (İmâm-ı Rabbânî)

Her mübtedi' ve sapık, kendi îtikâdını Kitab ve sünnete uygun bilir ve kendi kısa ve eksik

anlayışı miktârınca Kitab ve sünnetten, uygunsuz mânâlar çıkarır. (İmâm-ı Rabbânî)

MÜBTEDÎ:

Tasavvufta ve diğer dînî ilimlerde henüz başlangıçta olan.

Büyüklerden biri buyurdu ki: Hâce Ubeydullah-ı Ahrâr hazretlerinin sevdiklerinden

birkaçına yazmış olduğu mektûblardan ve risâlelerden meydana gelen Fıkarât kitabı,

başlangıçta olan mârifetleri mübtedîlere anlatmak için yazılmıştır. "İnsanlara akılları erdiği

kadar söyleyiniz!" gözetilerek yazılmıştır. (İmâm-ı Rabbânî)

MÜCÂDELE:

Karşısındakinin câhilliğini veya haksızlığını ortaya koymak ve kendisinin akıl, fazîlet ve

şeref bakımından üstün olduğunu isbât etmek için iki kişinin bir şey üzerinde tartışması.

Haksız olduğu hâlde mücâdeleden vazgeçen kimseye Allahü teâlâ Cennet'in kenâr

yerinde bir ev inşâ ettirir. Haklı olduğu hâlde mücâdeleden kaçınan kimseye ise, Cennet'in

ortasında bir köşk inşâ ettirir. (Hadîs-i şerîf-Tirmizî, İbn-i Mâce)

Mücâdeleyi terkedin; zîrâ onun kârı azdır. Mücâdeleyi terk edin, faydası az olduğu gibi

dostlar arasına hüsûmetin (düşmanlığın) girmesine sebeb olur. (Hadîs-i şerîf-Taberânî)

Kardeşinle mücâdele etme, onunla alay etme, ona verdiğin sözden dönme! (Hadîs-i

şerîf-Tirmizî)

Âdî (aşağı) kimselerle mücâdele etme; seni üzerler. Halîm (yumuşak) kimselerle

mücâdele etme sana küserler. (İbn-i Abbâs)

Dostlar arasında kin ateşini en kuvvetli tutuşturan; münâkaşa ve mücâdeledir. (İmâm-ı

Gazâlî)

Mücâdele Sûresi:

Kur'ân-ı kerîmin elli sekizinci sûresi.

Mücâdele sûresi Medîne'de nâzil oldu (indi). Yirmi iki âyet-i kerîmedir. Birinci âyetinde

geçen Mücâdele kelimesinden dolayı sûreye, Sûret-ül-Mücâdele denilmiştir. Sûrede; cemiyet

ve muâşeret âdâbı (insanların birbirleri ile olan münâsebetlerinde tutacakları yol) ve Resûl-i

ekremin aleyhinde gizli teşebbüslerde bulunan yahûdîler ile bunların destekçileri olan

münâfıkların (iki yüzlülerin) kötülendiği bildirilmektedir. (İbn-i Abbâs, Râzî, Taberî)

Allahü teâlâ, Mücâdele sûresinde meâlen buyuruyor ki:

Allahü teâlâya ve kıyâmet gününe îmân edenler, Allahü teâlânın düşmanlarını

sevmezler. O kâfirler ve münâfıklar, mü'minlerin anaları, babaları, oğulları, kardeşleri ve

başka yakınları olsa da, bunları sevmezler. Böyle olan mü'minleri Cennet'e koyacağım.

(Âyet: 22)

Kim Mücâdele sûresini okursa, kıyâmet günü Allahü teâlânın râzı olduğu kimselerden

yazılır. (Hadîs-i şerîf-Kâdı Beydâvî Tefsîri)

MÜCÂHEDE:

1. Çalışma, mücâdele etme, uğraşma, cihâd etme.

Allahü teâlâ âyet-i kerîmelerde meâlen buyurdu ki:

Bizim uğrumuzda mücâhede edenlere gelince, elbette biz onlara yollarımızı gösteririz.

Şüphesiz ki Allah, her hâlde muhsinlerle (iyilik edenlerle) berâberdir. (Ankebût sûresi: 69)

Gerçek mü'minler; Allahü teâlâya ve Resûlüne îmân edip, sonra şüphe etmeyerek,

Allah uğrunda mal ve canlarıyla mücâhede edenlerdir. İşte sâdık olanlar bunlardır.

(Hucurât sûresi: 15)

Çoluk-çocuğunun geçimini helâlinden te'mine çalışan, Allahü teâlânın yolunda

mücâhede eden gibidir. (Hadîs-i şerîf-İhyâ, Müsned-i Firdevsî)

Resûl-i ekreme insanların en efdâli kimdir diye sorulunca; "Canı ve malı ile Allah

yolunda mücâhede eden mü'mindir" buyurdular. (Buhârî ve Müslim)

2. Nefse zor gelen, nefsin istemediği şeyleri yapma.

Bir kimse bin sene ibâdet etse ve sıkıntılı riyâzetler çekse (nefsin istediklerini yapmama)

ve sıkı mücâhede yapsa, eğer bir peygambere (aleyhisselâm) uymamış ise, bütün bu

çalışmalarının bir arpa kadar kıymeti olmaz. Çölde görülen serâb gibi hiçbir şeye yaramaz.

Hiçbir iş olmayan yâni bir şeye yaramayan uyku bile, meselâ, gün ortasında bir parça uyumak

(kaylûle yapmak), o büyüklerin emrine uyarak yapılınca, onlara uymadan yapılan, bin sene

ibâdetten, mücâhededen kat kat daha kıymetli olur. (İmâm-ı Rabbânî)

Açlık ve nefisle mücâhede, hârika ve kerâmeti (olağanüstü şeyleri) arttırır. Evliyânın

sohbeti ise, kalbe zikri yerleştirir. Sünnete (dînimizin emir ve yasaklarına)tâbi olmayı

(uymayı) kolaylaştırır. (Seyfeddîn Fârûkî)

İbâdet yapmaktan maksad; hem mücâhede yaparak, nefsi terbiye etmek, hem de kalbe

ferahlık getirmek, kalbi Allahü teâlaya bağlamak içindir. (Ali bin Emrullah)

Hevâ (nefsin arzu ve istekleri) ancak mücâhede ile azalıp yok olur. (Muhammed Hâdimî)

MÜCÂHİD:

Allah yolunda din düşmanları ile çarpışan, cihâd eden.

Benim yolumda mücâhid kimse, benim uhdemdedir (zimmetimdedir). Rûhunu

kabzedersem onu Cennet'e vâris ederim. Memleketine döndürürsem sevâb veya ganâimle

(harpte alınan mallarla) döndürürüm. (Hadîs-i kudsî-Râmûz-ül-Ehâdîs)

Fîsebîlillah (Allah yolunda) mücâhid olanlar en ufak bir zorlama ile bir senelik oruç

bedeli ve bir senelik gece ibâdeti hak ederler. (Hadîs-i şerîf-Râmûz-ül-Ehâdîs)

Allah yolundaki bir mücâhidin hâli, gündüz oruç tutup gece ibâdet eden bir kimseye

benzer. Tâ ki dönünceye kadar. (Hadîs-i şerîf-Râmûz-ül-Ehâdîs)

Mücâhidlere ezâ vermekten Allah'tan korkun. Muhakkak ki Allah, peygamberlerine

ilişenlere gadab ettiği gibi, onlar için de gadab eder. Peygamberlerin duâsını kabûl

buyurduğu gibi, onların duâsını da kabûl buyurur. (Hadîs-i şerîf-Râmûz-ül-Ehâdîs)

İnsanların peygamberlik derecesine en yakın olanı âlim ve mücâhidlerdir. Âlimler,

peygamberlerin emirleri ile insanları irşâd ederler. Mücâhidler ise, peygamberlerin emri üzere

silâhlarıyla harbederler. (İmâm-ı Gazâlî)

Hiç kimseyi gıybet etmemeli, çekiştirmemeli, gıybet yapana mâni olmalıdır. Emr-i mârûfu

ve nehy-i münkeri, yâni nasîhati elden kaçırmamalıdır. Fakirlere, mücâhidlere, mal ile yardım

etmelidir. Hayır, hasenât yapmalıdır. Günâh işlemekten sakınmalıdır. (Muhammed Ma'sûm)

MÜCÂVİR:

Komşu. Memleketini ve yurdunu terk ederek, zamânını Haremeyn-i şerîfeynde yâni

Mekke-i mükerremedeki Mescid-i Harâm'da ve Medîne-i münevverede ise Mescid-i Nebî'de

(Peygamber efendimizin mescidinde) ibâdetle geçiren kimse.

MÜCEDDÎD:

Yenileyici, kuvvetlendirici. İslâm dînini kuvvetlendiren, bid'atleri yâni İslâm dînine

sokulmak istenen reformları, hurâfeleri söküp atan ve sünnetleri ortaya çıkaran âlim.

Her yüz senede bir müceddîd zâhir olur (ortaya çıkar). Ümmetimin işlerini yeniler.

(Hadîs-i şerîf-Ebû Dâvûd)

Bu ümmet, ümmetlerin en iyisi olduğu ve bu ümmetin Peygamberi, peygamberlerin

sonuncusu olduğu için, bunların âlimlerine, İsrâiloğullarının peygamberlerinin mertebesi

verilmiştir. Peygamberlerin vazîfeleri, bu âlimlere yaptırılmaktadır. Bunun için her yüz sene

başında, bu ümmetin âlimleri arasından bir müceddîd seçerler. Hele bin sene geçince, geçmiş

ümmetlerde bir ülü'l-azm peygamber gönderdikleri ve onun işini bir nebîye (her yüz senede

bir gönderilen peygambere) bırakmadıkları gibi, bu ümmette de, tam bilgili bir âlim seçilir.

Bu zât, geçmiş ümmetlerdeki ülü'l-azm peygamberlerin işini yapar. (Ahmed Fârûkî)

Rüyâda Resûlullah efendimizi gördüm. Bir minber (câmilerde hutbe okunan yer)

üzerinde, İmâm-ı Rabbânî hazretlerini medh ederek (överek) şöyle buyurdu: "Ümmetim

içinde onunla iftihâr ediyorum (övünüyorum). Allahü teâlâ onu, ümmetim arasında müceddîd

kıldı." (Mîr Hüsâmeddîn)

Müceddîd-i Elf-i Sânî:

Hicrî ikinci bin yılının yenileyicisi mânâsına İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin lakabı.

İmâm-ı Rabbânî hazretlerine ilk defâ, Müceddîd-i elf-i sânî ismini veren, zamânının en

büyük âlimlerinden Abdülhakîm-i Siyalkûtî'dir. (Muhammed Hâşim-i Keşmî)

Sultanlar içinde Ömer bin Abdülazîz, din bilgilerinde İmâm-ı Şâfiî, tasavvufta (bir

müslümanın İslâm ahlâkı ile ahlâklanması için lâzım olan bilgileri ve yolları öğreten ilimde)

Ma'rûf-i Kerhî, esrâr (sırlar, gizli) bilgilerinde İmâm-ı Muhammed Gazâlî, feyz vermekte ve

kerâmetler göstermekte Abdülkâdir-i Geylânî, hadîs ilminde Celâlüddîn-i Süyûtî, tarîkat,

hakîkat ve akâid yâni îmânla ilgili bilgilerin inceliklerini açıklamakta ve kalblere akıtmakta

İmâm-ı Ahmed Rabbânî müceddîd-i elf-i sânî, müceddîd idiler. Hepsi, İslâmiyet'in

yayılmasına, kuvvetlenmesine hizmet ettiler. (Abdullah-ı Dehlevî)

İmâm-ı Rabbânî müceddîd-i elf-i sânî, derin âlim, büyük velî idi. Müctehîd yâni Kur'ân-ı

kerîm ve hadîs-i şerîflerden hüküm çıkaran âlim idi. İslâm âlimlerinin göz bebeğidir.

Âlimlerin önderi, velîlerin baş tâcı idi. Resûlullah efendimizin güzel ahlâkını açıklayan bir

deryâdır. İmâm-ı Rabbânî'yi sevenler, mü'min ve müttekî olanlar yâni Allahü teâlâdan

korkup, haramlardan kaçanlardır. Sevmeyenler münâfıklar yâni içi dışı başka, iki yüzlü

olanlardır. İslâm memleketleri, hazret-i Müceddîd'in feyz ve nûrları ile doldu. İnsanda

bulunacak her üstünlüğü, Allahü teâlâ İmâm-ı Rabbânî müceddîd-i elf-i sânî hazretlerine

vermiştir. Vermediği yalnız peygamberlik makâmı kalmıştır. (Şâh-ı Dehlevî)

İmâm-ı Rabbânî müceddîd-i elf-i sânî hazretlerinin buyurduğu kıymetli sözlerden bâzıları

şunlardır:

İbâdetlerin hepsini kendinde toplayan ve insanı Allahü teâlâya en çok yaklaştıran şey

namazdır.

Ölmek, felâket değildir. Öldükten sonra, başına gelecekleri bilmemek felâkettir.

Dünyâyı ele geçirmek için âhireti vermek ve insanlara yaranmak için Allahü teâlâyı

bırakmak, ahmaklıktır.

Kur'ândan, hadîslerden sonra gelir eserin

Rûhlara şifâ olan, o mübârek sözlerin

Başkumandanısın sen velîlerin, erlerin

Ve Müceddîd-i elf-i sânî adını alan

(M. Sıddîk Gümüş)

MÜCEDDİDİYYE:

Evliyânın büyüklerinden müslümanların gözbebeği İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin

tasavvuftaki yolu.

Müceddidiyye büyükleri buyurdular ki: "Allahü teâlânın ahlâkı ile huylanmağa,

Hakk-ul-yakîn denir. Bu hâl, insanın şuûrunu kaplayınca kalb nûrlanır." (Abdullah-ı Dehlevî)

MÜCESSİME:

Kur'ân-ı kerîmdeki müteşâbih (mânâsı kapalı) âyetleri, zâhir (görünen)mânâsına göre

açıklayıp, Allahü teâlânın el ve yüz gibi organlarının bulunduğunu, dolayısıyla madde ve

cisim olduğunu iddiâ ederek doğru yoldan ayrılan bozuk fırka. Bu fırkaya müşebbihe de

denir. (Bkz. Müşebbihe)

Allahü teâlâya madde diyen mücessime adındaki kâfirler burada çok yanıldılar. Allahü

teâlâyı insan şeklinde, sûretinde sandılar. Ahmak oldukları için insanlarda olduğu gibi, Allahü

teâlânın organları, duygu âletleri var dediler. Böylece doğru yoldan saptılar. Çok kimseleri de

saptırdılar. (İmâm-ı Rabbânî)

Mücessime ve müşebbihe fırkaları; Allahü teâlâ cisim gibidir; Arş üzerinde oturur, iner

yürür şeklinde inandıkları için îmânsız olmaktadırlar. (Şehristânî)

MÜCÎB (El-Mücîb):

Kullarının duâlarını kabûl eden mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından.

Dert ve belâlar gelince, Allahü teâlâya sığınmalı, âfiyet vermesi, kurtarması için duâ

etmeli, O'na yalvarmalıdır. Allahü teâlâ duâ edenleri, sıhhat ve selâmet isteyenleri sever. O

mücîbdir. (İmâm-ı Rabbânî)

MÜCMEL:

Bir açıklayıcı tarafından, açıklanmadıkça mânâsı anlaşılmayan kapalı lafız (söz).

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki: İnsan, hırslı ve sabrı az yaratıldı. (Meâric sûresi:

19) Âyet-i kerîmede hırslı ve sabrı az mânâsına olan "helû" lafzı mücmel olup, ondan sonra

gelen; "Ona bir sıkıntı dokunursa, feryâd eder. Ona hayır (mal) isâbet ederse cimrilik

eder" (Meâric sûresi: 20,21) âyet-i kerîmeleri ile açıklanmıştır. (Serahsî)

Ahkâm (hükümlerle ilgili) âyetlerinin ekserisi, mücmeldir. Bunların çoğunu

Peygamberimiz sallallahü aleyhi ve sellem açıklamıştır. Meselâ, mücmel olan salât lafzını;

"Ben nasıl salât (namaz) kılıyorsam, siz de öyle kılın" buyurarak îzâh etmişlerdir. (Serahsî)

Resûlullah'tan (sallallahü aleyhi ve sellem) ve Eshâb-ı kirâmdan (radıyallahü anhüm)

gelen haberlere ve âlimlerin tefsîrlerine ve tefsîr ilminin usûlüne bakmadan ve Kureyş

lügatını bilmeden ve hakîkat (sözün hakîki, asıl mânâsı) ile mecâzî (hakîki olmayan

mânâsını) düşünmeden, mücmel, mufassal (geniş mânâsını), umûmî ve husûsî olanları

birbirinden ayırmadan ve âyet-i kerîmelerin indirilme sebebleri gibi daha pekçok şeyi

araştırmadan verilen mânâyı, Allahü teâlânın murâdı, kasdettiği mânâ diye söylemek doğru

değildir. (Abdülhakîm Arvâsî)

MÜCRİM:

Kâfir. Günâhkâr.

Allahü teâlâ, âyet-i kerîmelerde meâlen buyuruyor ki:

(Ey nîmetleri inkâr eden kâfirler!) Az bir zaman (ölünceye kadar) dünyâda, hayvanlar

gibi yiyin, için, zevk edinin. Şüphesiz ki siz mücrimlersiniz. (Mürselât sûresi: 46)

Kıyâmet günü, yâni insanlar dirilip bir araya geldikleri gün, Allahü teâlânın emriyle,

Resûlullah efendimiz, Kur'ân-ı kerîmi gâyet güzel ve tatlı bir şekilde okur, mü'minlerin

(Allah'a ve Resûlullah efendimize inanıp îmân edenlerin) yüzleri güler ve sevinirler. Kur'ânı

kerîme inanmayanların yüzleri gâyet çirkin olur. Bu anda bir nidâ (ses) gelir ki: "Ey

mücrimler! Şimdi sizler ayrılınız!" denir. O zaman, herkesi büyük bir korku alır... (İmâm-ı

Gazâlî-Kıyâmet ve Âhiret)

Sırât yâni Cehennem'in üzerine kurulacak köprüden geçemeyip düşen mücrimler,

Cehennem hazenesine yâni azâb meleklerine teslim olunurlar. Ağlayıp inlemeğe başlarlar.

(İmâm-ı Gazâlî)

MÜCTEBÂ:

Seçilmiş mânâsına, Resûlullah efendimizin mübârek sıfatlarından.

Eğer ümmet isen, ol müctebâya,

Uymalısın sünnet-i Mustafâ-yı safâya.

(M. Sıddîk Gümüş)

MÜCTEHİD:

İctihâd makâmına yâni Kur'ân-ı kerîmden, hadîs-i şerîf ve diğer dînî delillerden hüküm

çıkarma derecesine yükselmiş büyük din âlimi. Bütün İslâm ilimleri ve zamânın fen

bilgilerinde söz sâhibi âlim. (Bkz. İctihâd)

Yanılan müctehide bir sevâb, doğruyu bulana iki veya on sevâb vardır. İki sevâbdan

birincisi, ictihâd etmek (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden hüküm çıkarma) sevâbıdır.

İkincisi, doğruyu bulmak sevâbıdır. (Hadîs-i şerîf-Hadîka)

İctihâd makâmına varan âlimlerin kendi ictihâdlarına (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i

şerîflerden çıkardıkları hükümlere) göre hareket etmeleri lâzımdır.Başka müctehide uymaları

câiz (uygun) değildir. İctihâd, ibâdet yâni Allahü teâlânın emri olduğundan, hiçbir müctehid,

diğer müctehidin ictihâdına yanlış dememiştir. (İbn-i Nüceym)

Müctehid Fil-Mes'ele:

Mezheb reîsinin (imâmının) bildirmediği mes'eleler için mezhebin usûl ve kâidelerine

göre hüküm çıkaran İslâm âlimi.

Müctehid fil-mes'elenin, çıkan mes'elelere âit çıkardığı hükümlerin, mezheb reisinin

koyduğu esaslara uygun olması şarttır. Hassâf, Tahâvî, Kerhî, Şems-ül-eimme Hulvânî,

Şems-ül-eimme Serahsî, Pezdevî ve benzerleri olan derin âlimler, bu üçüncü tabakadan olan

müctehidlerdir. (Kemâl Paşazâde, Ahmed bin Süleymân)

Müctehid Fil-Mezheb:

Mezhebde müctehid; mezheb reisinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, dört

delîlden (Kitâb, yâni Kur'ân-ı kerîm, sünnet, icmâ', kıyâs, (Bkz. İlgili maddeler) hüküm

çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid-i mukayyed ve müctehid-i müntesib de denir.

Ebû Yûsuf, İmâm-ı Muhammed Şeybânî ve İmâm-ı a'zâm'ın bunların derecesindeki diğer

talebeleri, müctehid fil-mezhebdir.Bunların çıkardıkları hükümlerden bâzıları, İmâm-ı

a'zam'ın çıkarmış olduğu hükümlere uymayabilir. İctihâd derecesine yükseldikleri için, kendi

çıkardıkları hükümlere uymaları şarttır. (Kemâl Paşazâde Ahmed bin Süleymân)

Müctehid fil-mezheb olan İmâm-ı Muhammed Şeybânî, din bilgilerinde bin kadar kitâb

yazmıştır.Talebesinden olan İmâm-ı Şâfiî'nin annesini nikâh ettiği için, vefât edince, kitâbları

İmâm-ı Şâfiî'ye kalarak, onun bilgisinin artmasına vesîle olmuştur. Bunun için İmâm-ı Şâfiî;

"Yemin ederim ki, fıkıh (dînî hükümler konusundaki) bilgim, İmâm-ı Muhammed'in

kitablarını okumakla arttı. Fıkıh bilgisini derinleştirmek isteyen, Ebû Hanîfe'nin talebesi ile

berâber bulunsun" buyurdu. (Ahmed Zühdü)

Müctehîd fil-mezheb olan âlim, kendi mezheb imâmına uymaz. Kendi re'yi ile fetvâ (dînî

suâllere cevâb) verir. Fakat delîlleri, mezheb imâmının usûl ve kâidelerine göre arar. Bu

kâidelerin dışına çıkmaz. (İmâm-ı Süyûtî)

Müftî, mutlak müctehid değilse (Bkz. Müftî), müctehid fil-mezheb olması lâzımdır. Böyle

olmayana müftî denilmez, nâkil dînî hükümleri, fetvâları nakleden denir. (İbn-i Âbidîn)

Müctehid-i Fiş-Şer':

Dînî hükümleri, Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden çıkarırken, kendine mahsûs kâide ve

usûl koyan mezheb sâhibi müctehid. Buna müctehid-i mutlak da denir. (Bkz. Müctehid-i

Mutlak)

Dört mezhebdeki fukahâ (dînî hükümleri bildiren fıkıh âlimleri), yedi derecedir.Birincisi,

müctehid-i fiş-şer' olan tabakadır. Dört mezhebin imâmları böyledir. (Ahmed Cevdet Paşa)

Müctehid-i Mukayyed:

Mezheb imâmının koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, delîllerden yeni hükümler çıkaran

İslâm âlimi. Mukayyed müctehid. (Bkz. Müctehid fil-Mezheb)

Müslümanlar, ya müctehid (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden mânâ, hüküm çıkaran

İslâm âlimi) olur, yâhut ictihâd derecesine yükselmemiştir. Müctehid de, ya mutlak müctehid

(Bkz. Müctehid-i Mutlak) olur, yâhut müctehid-i mukayyed olur. Mutlak müctehidin, başka

bir müctehidi taklîd etmesi câiz değildir. Kendi ictihâdına uyması lâzımdır. Mukayyed

müctehidin ise, bir mutlak müctehidin mezhebinin usûllerine uyması vâcibdir (gereklidir). Bu

usûllere uyarak yapacağı kendi ictihâdına (hükmüne) uyar. (Abdülganî Nablüsî)

Müctehid-i Mutlak:

Dînî hükümleri, Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden ve diğer dînî delillerden

(kaynaklardan) istinbât ederken, çıkarırken kendine mahsûs kâide ve usûl koyan müctehid.

Buna, müctehid fiş-şer' ve müctehid-i müstekıl de denir.

Dört mezhebin imâmları, müctehid-i mutlaktır. Bu dört imâmdan sonra müctehid-i mutlak

yetişmedi. Hiçbir âlim müctehid-i mutlak olduğunu iddiâ etmedi. Yalnız,Muhammed Cerîr-i

Taberî bu iddiâda bulundu ise de, hiçbir âlim bu sözünü kabûl etmedi. (İmâm-ı Şa'rânî)

Hicretin dört yüz senesi geçtikten sonra müctehid-i mutlak yetişmediği için, bu târihten

sonra gelen âlimleri taklîd etmek câiz değildir.Bu târihten evvel yetişmiş olan bir müctehidin

mezhebini öğrenmek için, âlimlerin sözbirliği ile kabûl ettikleri İslâmî hükümleri bildiren

fıkıh kitablarını okumak lâzımdır. (İmâm-ı Menâvî)

Nisâ sûresinin, elli sekizinci âyetinde meâlen; "Uyuşamadığınız din işlerinde, Kitâba

(Kur'ân-ı kerîme) ve Sünnete (Hadîs-i şerîflere) mürâcaat edin" buyrulmaktadır. Bu emir,

müctehid-i mutlak olan âlime uymak için emirdir. (Mahmûd bin Abdülgayyûr Pişâvûrî)

Müctehid-i Müntesib:

Mezheb reîsinin (imâmının) koyduğu usûl ve kâidelere uyarak, edille-i şer'iyyeden (dört

ana delîlden) hüküm çıkaran İslâm âlimi. Buna, müctehid fil-mezheb (mezhebde müctehid)

de denir. (Bkz. Müctehid fil-Mezheb)

Müctehid-i müntesib, delîl aramakta ve hüküm çıkarmakta, mezhebinin imâmını taklîd

etmez. Fakat delîlleri, mezheb imâmının kâidelerine göre arar. İmâmının yolunda,

mezhebinde olduğu için, onun mezhebinde olduğu söylenir. (Bedreddîn Zerkeşî)

Müctehid-i Müstekıl:

Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden doğrudan hüküm çıkarabilen ve kendine mahsûs

kâide ve usûl koyan mezheb sâhibi müctehid. Buna, mutlak müctehid de denir.

MÜD:

Sekiz yüz yetmiş beş gram ağırlığında bir ağırlık birimi.

Ümmetimden herhangi biri Uhud dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımın bir müd

arpa sadakasına verilen sevâba kavuşamaz. (Hadîs-i şerîf-Savâik-ül-Muhrika)

Peygamber efendimiz Muhammed aleyhisselâm, bir müd su ile abdest alır, bir sa' (4.2

litre) su ile gusl ederdi. (İbn-i Âbidîn)

MÜDÂHENE:

Aldatmak, iki yüzlülük etmek, hîle ve yağcılık etmek. Kudreti olduğu, gücü yettiği hâlde

dindeki gevşekliği sebebiyle haram işleyene mâni olmamak.

Sıkılmadan açıkça harâm işleyen kimseyi gîbet etmek câiz olduğu gibi, şerlerinden

korunmak için bunlara müdârâ etmek de câizdir. Fakat müdârâ, müdâhene şeklini

almamalıdır. (Hadîs-i şerîf-Berîka)

Haram işleyene veya yanında bulunanlara olan saygısı, yâhut dîne olan bağlılığının

gevşekliği, müdâheneye sebeb olur. Dînine veya dünyâsına veya başkalarına zarar olmadığı

zaman, haram ve mekrûh işleyene mâni olmak lâzımdır.Mâni olmamak, susmak harâm olur.

Müdâhene etmek, haram işlemeğe râzı olmağı gösterir. (Muhammed Hâdimî)

Muhabbete müdâhene sığmaz. (İmâm-ı Rabbânî)

Müdâhene edenlerin kabirden maymun ve hınzır şeklinde kalkacakları hadîs-i şerîfte

bildirildi. (Seyyid Alizâde)

MÜDÂRÂ:

Dîni ve dünyâyı zarardan kurtarmak için, dünyâ menfaatinden vermek veya belâyı dünyâ

menfaati ile savmak.

Allahü teâlâ bana, farzları yerine getirmeyi emrettiği gibi, insanlara müdârâ etmeyi de

emretti. (Hadîs-i şerîf-Râmûz-ül-Ehâdîs)

Müdârâ ederken tatlı dilli ve güler yüzlü olmak lâzımdır.Talebeye ders verirken de

müdârâ yapılır. (Muhammed Hâdimî)

Düşmandan âciz duruma düşersen, müdârâ ederek latîfe yolunu tut. Çünkü latîfe kalb

kazanır. (İmâm-ı Mâverdî)

İnsanlar üç kısımdır: Bir kısmı gıdâ gibidir. Herkese, her zaman lâzımdır. İkinci kısmı,

ilaç gibidirler. İhtiyaç zamânında lâzım olur. Üçüncü kısmı, hastalık gibidir. Bunlara ihtiyâç

olmaz. Fakat kendileri insanlara musallat olurlar, bulaşırlar. Bunlardan kurtulmak için,

müdârâ etmek lâzımdır. (İmâm-ı Gazâlî)

Dostlara mürüvvet (mertlik),

Düşmanlara müdârâ etmeli.

(Sâ'dî-i Şîrâzî)

MÜDDESSİR SÛRESİ:

Kur'ân-ı kerîmin yetmiş dördüncü sûresi.

Müddessir sûresi Mekke'de nâzil oldu (indi). Elli iki âyet-i kerîmedir. İlk âyet-i kerîmede

geçen Müddessir kelimesinden dolayı sûreye, Sûret-ül-Müddessir denilmiştir.Müddessir;

örtüsüne bürünen, demektir. Sûrede, Peygamber efendimize; inkâr yolunda olanları uyarması,

Allahü teâlâyı tekbir etmesi, yüceltmesi, sabırlı olması vs. emredilip, inkârcıların

uğrayacakları cezâlar bildirilmiş, iyilerle kötülerin mukâyesesi yapılmıştır. (İbn-i Abbâs,

Katâde, Râzî, Kurtubî)

Allahü teâlâ Müddessir sûresinde meâlen buyuruyor ki:

Ey örtüye bürünen (Muhammed)! Kalk da bildir! Rabbini tekbîr et! Giydiklerini temiz

tut! Kötü şeylerden sakın. Yaptığın iyiliği çok görerek başa kakma! Rabbin için sabret.

(Âyet: 1-7)

Kim Müddessir sûresini okursa, Allahü teâlâ, Muhammed'i (aleyhisselâm) tasdîk

(inanan) ve tekzîb edenlerin (inanmayanların) adedinin on katı sevâb verir. (Hadîs-i

şerîf-Kâdı Beydâvî Tefsîri)

MÜDEBBER:

Âzâd olması yâni serbest bırakılıp, hürriyetine kavuşması, efendisinin vefâtına (ölümüne)

bağlı kılınan köle. Böyle olan kadına müdebbere denir.

Şunlara zekât verilmesi câiz değildir: 1)Deliye, 2)Kâfire, 3)Zenginlere, 4)Usûl

(Baba-dede) ve furûuna (çocuğuna, çocuğunun çocuklarına), 5)Zevcesine (hanımına),

6)Kölesine, 7)Mukâtebesine, yâni efendisine belirli bir miktâr para vermekle âzâd olacak

kölesine, 8)Müdebberine, 9) Kadının kocasına zekât vermesi ihtilâflı olup, esahh olan (en

doğrusu) vermemektir. 10)Bir kimseyi yabancı sanarak, evlâdı çıksa ve müslüman sanarak

kâfir çıksa, bunlara zekât verilmez ise de, bilinmeyerek verilmiş ise, esahh olan iâde edilmez.

Meyyitin (ölünün) kefeni için de zekât verilmez.Bir kimse zekâtını fakirden alacağına da

sayamaz. (Kudbüddîn İznikî)

MÜDELLES HADÎS:

Resûlullah efendimizin hadîs-i şerîflerini toplama işinde, baştan yalnız birinci râvisi

(rivâyet edeni, nakledeni) bildirilmeyen hadîs. (Bkz. Hadîs)

MÜDERRİS:

Medreselerde ders veren öğretim üyesi, profesör.

Osmanlılarda müderris tâyininde, vücûd, zihin ve karakter özelliklerine bakılır, sempatik,

akıllı, kültürlü, anlayışlı, adâletli, iffetli, cömerd ve gözü-gönlü tok olmasına dikkat edilirdi.

Hâl ve hareketlerinin, huyunun güzel olması her hâli ile talebelerine örnek olması arzu

edilirdi. (Osmanlı Târihi Ansiklopedisi)

Selâhaddîn Eyyûbî Fâtımî sapıklarını Mısır'dan temizleyince, İmâm-ı Şâfiî'nin türbesinin

yanına bir medrese yaptırıp, Mecmeddîn Hubuşânî'yi müderris tâyin eyledi. (İbn-i Hallikân)

Kara Çelebi diye tanınan Muhammed bin Hüsâmeddîn Abdullah, müderrisliği müddetince

Muhammed aleyhisselâmın yolunu, dîn-i İslâm'ın yüksek hükümlerini talebelere en güzel bir

şekilde anlattı ve öğretti. (Mecdî Efendi)

MÜDRİK:

Cemâatle namaz kılarken iftitah (başlama) tekbirini imâmla birlikte alan, namaza imâmla

birlikte başlayan ve namazın başından sonuna kadar imâma uyan, birlikte kılan.

MÜDRİKE:

İdrak edici, anlayıcı, bilici kuvvet.

İnsan rûhu, yalnız insanlarda bulunur. Bu rûhun da iki kuvveti vardır. İnsan, bu iki kuvvet

ile hayvanlardan ayrılmaktadır. Bu iki kuvvetten birisi idrâk edici olan Kuvve-i âlime ve

müdrike denilen bilici kuvvettir. İkincisi, hareket kuvvetidir. (Ali bin Emrullah)

Müdrike kuvvetleri üçtür. Biri, görünen his organlarındaki kuvvetler olup, bunlar insanda

bulunduğu gibi, hayvanlarda da vardır. İkincisi, akıl kuvvetleri olup, hiss-i müşterek, hâfıza,

vâhime, mütesarrıfa ve hazânet-ül-hayâl denilen görünmeyen beş his organındaki

kuvvetlerdir. Bu kuvvetler insanlara mahsûstur. Hayvanlarda yoktur. Üçüncüsü mânevî

kuvvet olup, insanların havâssına, yüksek olan seçilmiş kimselere mahsûstur. Mânevî

kuvvetle anlaşılan şeyler, akıl ve his kuvvetleriyle anlaşılamaz. Akıl kuvvetleriyle anlaşılan

şeyleri, insan, hayvanların en üstünü olan ata, senelerce uğraşsa anlatamaz. Bunun gibi,

mânevî kuvvetle anlaşılanları, meselâ mârifetullahı, Allahü teâlâyı tanımayı, bu seçilmişler,

başka insanlara senelerce söylese, onlar anlıyamaz. Bunlardan daha yüksek seçilmişlerin

seçilmişleri vardır. Bunlardan da daha üstün nebîler, nebîlerden daha üstün resûller,

bunlardan da üstün ülü'l-azm dereceleri vardır.Bunların üstünde de kelîmiyyet, rûhiyyet,

hullet ve nihâyet mahbûbiyyet mertebeleri vardır ki, bu en üstünü Muhammed Mustafâ

sallallahü aleyhi ve sellem efendimize mahsustur. (Seyyid Abdülhakîm Arvâsî)

MÜECCEL:

Te'cil edilen yâni sonraya bırakılmış, ertelenmiş.

Ödünç alma karşılığı olan borçlar ve zekât vermek farz olduğu günden önce ödeme

zamânı gelmiş olan müeccel kul borçları nisâb hesâbına (dînen zekât vermek için lâzım olan

miktâra) katılmaz. (İbn-i Âbidîn)

Bey', peşin semen (para) ile câiz olduğu gibi müeccel semen ile de câizdir. Te'cil ancak

semen ile mebi' (mal) aynı cinsten olmadıkları ve ikisi hacm ile veya tartarak ölçülmedikleri

ve semen, ayn (belli) olmayıp, deyn (belirsiz) olduğu zaman ve muayyen (belli) bir vakte

kadar olmak şartı ile câiz olur. (Bkz. Semen) (Ali Haydar Efendi)

Nikâhta mehrin hepsi muaccel olabildiği gibi hepsi müeccel de olabilir. (M. Zihnî)

MÜEKKED SÜNNET:

Kuvvetli sünnet. Peygamber efendimizin devamlı yaptıkları, pek az terkettikleri sünnet.

Sabah namazının sünneti, öğlenin dört rek'atlik ilk sünneti ve iki rek'at son sünneti akşam

namazının sünneti, yatsı namazının son iki rek'at sünneti ile ezân okumak, kâmet getirmek,

cemâate devâm etmek, abdest alırken misvak kullanmak müekked sünnetlerdendir. (İbn-i

Âbidîn)

Müekked sünnetlerin en kuvvetlisi sabah namazının sünnetidir. (M. Zihni Efendi)

Müekked sünnetler İslâm dîninin şiârıdır, yâni bu dîne mahsustur. Başka dinlerde

yokturlar. (Tahtâvî)

Müekked sünnetleri inkâr eden îmânsız olur. Bir özürle terk eden sevâbından mahrûm

olur. Özürsüz terk eden azarlanır. (Enver Şah Keşmîrî)

MÜELLEFE-İ KULÛB:

Kalbleri İslâm'a ısındırılmak istenenler. Kalblerine îmân yerleştirilmesi istenilen veya yeni

îmân etmiş müslümanlar ve kötülükleri önlemek istenilen bâzı kâfirler olup, zekât verilen

sekiz sınıftan biri iken hazret-i Ebû Bekr zamânında kendilerine zekât verilmesinin nesh yâni

hükmünün kaldırıldığı husûsunda Eshâb-ı kirâmın icmâı (sözbirliği) bulunan kimseler.

Hazret-i Ebû Bekr zamânında, beytülmâl (devlet hazînesi) emîni (vazîfelisi) olan hazret-i

Ömer, âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîf okuyarak müellefe-i kulûb olanlara zekât verilmesini

Resûlullah nesh eylemiştir, kaldırmıştır, dedi. Halîfe ve Eshâb-ı kirâmın hepsi bunu kabûl

ettiler; artık bunlara zekât verilmemesi için icmâ, söz birliği hâsıl oldu. Nesh, Resûlullah

sallallahü aleyhi ve sellem zamânında olur. İcmâ ise, Peygamber efendimizin vefâtından

sonra olur. İslâmiyet'e yardım için, düşmanın zararını önlemek için onlara mal, para her

zaman ödenir. Fakat beytülmâlin zekât bölümünden değil, başka bölümünden ödenir.

Görülüyor ki, müellefe-i kulûb denilen kimselere ödeme yapılması yasak edilmemiş, onlara

zekât verilmesi yasak edilmiştir. (İbn-i Âbidîn)

MÜEZZİN:

Ezân okuyan kimse.

Her kim ezân-ı Muhammedîyi işittiği zaman müezzin ile berâber hafifçe okursa, her

harfine bin sevâb verilir, bin günâhı affolur. (Hadîs-i şerîf-Ey Oğul İlmihâli)

Ezân-ı Muhammedîye ta'zîm ve hürmet edenler ve onun harflerini, kelimelerini

değiştirmeden, bozmadan ve tegannî etmeden minâreye çıkıp sünnete uygun okuyan

müezzinler, yüksek derecelere vâsıl olacaklardır. (Süleymân bin Cezâ)

MÜFESSER:

Açıklanan. Usûl-i fıkıhta, nass denilen lafzdan daha açık olan lafızdır. Nass, sevkedildiği

mânâya açıkça delâlet eden lafızdır.

Kur'ân-ı kerîmde bulunan salât, zekât gibi kapalı kelimeler, Peygamber efendimiz

tarafından açıklanmıştır. Böylece bu kapalı kelimeler, müfesser hâline gelmiştir.

Müfesserlerle amel etmek vâcibdir. (Serahsî)

MÜFESSİR:

Kur'ân-ı kerîmi tefsîr eden; Allahü teâlânın kelâmında, murâd edilen, kasdedilen mânâyı

anlayan âlim.

Müfessirler, uyumayarak, dinlenmeyerek, istirâhatlarını fedâ ederek, hadîs-i şerîfleri

toplayıp tefsîr kitaplarını yazmışlardır. Bu tefsîr kitaplarını anlıyabilmek için otuz sene

durmadan çalışıp, İslâm'ın yirmi ana ilmini, iyi öğrenmek lâzımdır. (Seyyid Abdülhakîm)

Müfessirlerin baş tâcı Kâdı Beydâvî'dir. Tefsîr ilminde, en büyük dereceye yükselmiştir.

Her meslekte senettir. Her mezhebde önderdir. Her düşüncede rehberdir. (Seyyid Abdülhakîm

Arvâsî)

MÜFLİS:

1.İflâs eden.

Bir vasî (bir yetimin veya akılca zayıf ve hasta olan bir kimsenin malını idâre eden

kimse), yetîmin (babası veya anası-babası ölmüş çocuğun) ekim arâzisini bir müflise satsa;

satış gözden geçirilir. Eğer bu uygun satış ise, kâdı (hâkim), müşteriye üç gün mühlet tanır.

İmkânı olursa, bu müddet içinde malın bedelini öder, değilse, satış bozulur. (Ebü'l-Leys

Semerkandî)

2. Dünyâda iken insanların haklarını yemiş, onları dövmüş, sıkıntı ve eziyet vermiş; bu

sebeblerle âhirette hesâblar görülürken, hakkı olanlara bütün günahları verilip, hiç sevâbı

kalmayan ve hak sâhiplerinin günâhlarını yüklenerek, Cehennemlik olan kimse.

Resûlullah efendimiz bir hadîs-i şerîflerinde; "Müflis kimdir, biliyor musunuz?"

buyurdu. Eshâb-ı kirâm (Peygamber efendimizin arkadaşları); "Bizim bildiğimiz müflis;

parası, malı olmayan kimsedir" dediler. Bunun üzerine; "Ümmetimden müflis şu kimsedir

ki, kıyâmet günü namazları ile oruçları ile ve zekâtları ile gelir. Fakat; kimisine

sövmüştür, kiminin malını almıştır, kiminin kanını akıtmıştır, kimini dövmüştür. Hepsine

bunun sevâblarından verilir. Haklarını ödemeden önce sevâbları biterse, hak sâhiblerinin

günâhları alınarak buna yüklenir. Sonra Cehennem'e atılır" buyurdu. (Hadîs-i

şerîf-Mektûbât-ı Rabbânî)

Âhirette müflis olmaktan çok korkmalıdır. Onun için kimsenin hakkını yememeli, herkese

güler yüzle muâmele etmelidir. (Seyyid Abdülhakîm)

Huzûruna müflis olarak geldim,

Yüzünün güzelliğinden bir şey isterim.

Şu boş zembilime elini uzat,

O mübârek eline güvenirim.

(Şâh-ı Nakşibend)

MÜFRİD HACI:

İhrâma girerken ömreye niyet etmeyip yalnız hac yapmağa niyet eden kimse. (Bkz. Hac)

Mekke'de oturanlar yalnız müfrid hacı olur. (M. Mevkûfâtî)

MÜFSİD:

1. Başlanılan ibâdeti bozan şeyler.

Dünyâ kelâmı konuşmak, kendisi işitecek kadar gülmek, sakız çiğnemek, farzın birini

özürsüz terk etmek, namazın müfsidlerindendir. (Muhammed bin Kutbüddîn İznikî)

2.Karışıklık çıkaran ve bozgunculuk yapan.

Yalnız hadîs-i şerîf okuyup, fıkıh öğrenmeyen kimse dinde müfsiddir. (Ebü'l-Leys

Semerkandî)

MÜFTÂBİH:

Müctehid âlimlerin ictihadlarının (kavillerinden, sözlerinden) kendisiyle fetvâ verilen.

Her müslümanın ibâdet yaparken ve haramdan sakınırken kendi mezhebi âlimlerinin

"Müftâbih olan budur", "En iyisi budur", "En doğru söz budur" gibi bildirdiklerine uyması

lâzımdır. (İbn-i Âbidîn)

MÜFTERÂ HADÎS:

Peygamberlik iddiâsında bulunan Müseylemet-ül-Kezzâb'ın ve ondan sonra gelen

münâfıkların (kalbi ile inanmayıp, sözleriyle inandık diyenlerin), zındıkların (kâfirlerin),

müslüman görünen dinsizlerin uydurma sözleri. (Bkz. Hadîs)

MÜFTÎ (Müftü):

Fetvâ veren.

1. Vilâyet ve kazâlarda din işlerine bakan, İslâm âlimlerinin dînî bir konuda vermiş

oldukları hükümleri yâni fetvâyı, insanlara bildiren kimse; nakleden me'mur.

Birçok işlerde âdet, nass (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerin hükümleri) gibidir. Bir işin

nasıl yapılacağı nass ile bildirilmemiş ise, müctehidlerin ictihâdları ile yâni dînî konuda

verdikleri hükümle yapılır. Bir iş üzerinde çeşitli ictihâdlar varsa, müftî, bunlar arasında,

zamâna ve âdete uygun ve elverişli olanını seçer. Zamâna, âdete uymak bu demektir. Yoksa,

dînin emirlerini değiştirmek, ibâdetleri bırakarak, haramları işlemek demek değildir. (Seyyid

Abdülhakîm-i Arvâsî)

Müftî, ictihâd etmeğe ehliyetli değilse, İslâm âlimlerinin kitablarında açıkladıkları

bilgileri, nakledip halka bildirmekten başka yetkiye sâhib değildir. (Müftî Mahmûd Efendi)

Müctehîd olmayan müftîlerin, âyet ve hadîslerden herhangi bir hüküm çıkarmağa yetkileri

yoktur. Çünkü âyet ve hadîslerden hüküm çıkarabilmek için müctehîd olmak şarttır. (İbn-i

Âbidîn)

Fâsıkın (açıktan günâh işleyenin), müftî olması uygun değildir. Bunun verdiği fetvâlara

güvenilmez. Çünkü fetvâ vermek, din işlerindendir. Din işlerinde fâsıkın sözü kabûl edilmez.

Dört mezhebde de böyledir. Böyle müftîlere bir şey sormak câiz değildir. Müftînin müslüman

ve akıllı olması da, söz birliği ile şarttır. (İbn-i Âbidîn)

2.Fetvâ veren, yâni herhangi bir şeyin, İslâm dînine uygun olup olmadığını bildiren,

Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden doğrudan hüküm çıkaran kimse, Allahü teâlânın emir ve

yasaklarını yâni İslâmiyet'i bildiren âlim.

Müftînin, müctehîd (dînî bir hüküm verebilecek makâma yükselmiş âlim) olması vâcibdir

(gerekir). Mutlak müctehîd (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden hüküm, mânâ çıkarabilen

dinde müctehîd âlim)olmayan müftînin, fetvâ (dînî bir hüküm, karar) vermesi haramdır.

Böyle müftîlerin, müctehîdlerin fetvâlarını nakletmesi câizdir.Müctehîd olmayan müftîden

yeni bir fetvâ istemek câiz değildir. (Mahmûd bin Abdülgayyûr Pişâvûrî)

Gerçekte müftî müctehiddir. Eğer müctehid değil de müctehidlerin sözlerini naklediyorsa,

bu şahıs müftî değildir. (Fetevâ-i Hindiyye)

Bütün İslâm âlimleri ittifakla bildiriyorlar ki: Müftîler, muhakkak ictihâd ehli, yâni

Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden hüküm, mânâ çıkarmaya ehliyetli, yetkili olmalıdırlar.

(Kâdı Zâhireddîn Buhârî)

Müftî-yi Mâcin:

Din bilgilerini fıkıh kitablarından öğrenmeyip, kendi düşüncelerini din bilgisi olarak

söyleyen, müslümanları mezhebsiz yapan câhil din adamı.

Müftî-yüs-Sekaleyn:

İnsanlara ve cinnîlere fetvâ veren büyük âlim.

Ahmed ibni Kemâl, Osmanlıların dokuzuncu şeyhülislâmı idi. Cinnîlere de fetvâ verirdi.

Bunun için, müftî-yüs-sekaleyn adı ile meşhûr oldu. Tefsîr, fıkıh ve hadîste derin âlim idi.

Çok kitâb yazdı. (İbn-i İmâd)

Müftî-yüs-sekaleyn Ahmed ibni Kemâl hazretleri buyurdu ki: "Müslümanlara îmândan

sonra farz olan ilk şey, beş vakit namazdır. Çünkü namaz, dînin direği ve âhiret amellerinin

başıdır. Bunun için Peygamber efendimiz; "Her şeyin bir direği vardır. Dînin direği de

namazdır" buyurdu.

Müftî-yüs-sekaleyn Ebüssü'ûd Efendi, Kânûnî Sultan Süleymân ve İkinci Selîm'in

saltanatları zamânında otuz sene Şeyhülislâmlık yaptı. (Atâî)

MÜHÂYEE:

Müşterek (ortak) bir mal, bâki (sâbit) kalmak üzere bu malın menfeatini taksim etmek.

Mislî eşyâda yâni çarşıda aynı evsâfta (özellikte) benzeri bulunan eşyâda mühâyee olmaz.

Ev, tarla; zaman veya mekân ile mühâyee olur. (Mecelle)

MÜHEYMİN (El-Müheymin):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden); her mahlûkun (yaratılmışın)

ömrünü, amelini, rızkını, ecelini, nefeslerini, sözlerini bilen, gören, onların bütün hallerinden

haberdâr olan.

Müheymin yalnız Allahü teâlâya mahsûs isimlerdendir. Bunu insanlara isim yapmak

haramdır. (Abdülganî Nablüsî)

Her kim gusül abdesti aldıktan veya namazdan sonra el-Müheymin ism-i şerîfini söylerse,

kalbi aydınlanır, himmet ve şerefe kavuşur. Hâfızası kuvvetlenir, unutkanlığı gider. (Yûsuf

Nebhânî)

MÜHR-İ NÜBÜVVET:

Peygamberlik mührü; Peygamber efendimizin mübârek sırtı ortasında, sol küreğine yakın

kalbi hizâsında bulunan nübüvvet mührü.

Gümüş teninde, letâfet vardı,

İrice Mühr-i nübüvvet vardı.

Sırtında idi, Mühr-i nübüvvet,

Sağ tarafına yakındı elbet.

Bildirdi bize edenler ta'rîf,

Bir büyük ben idi, mühr-i şerîf.

Rengi, sarıya yakın, karaydı,

Güvercin yumurtası kadardı.

Etrâfını çevirmiş, sanki hatlar,

Birbirine bitişik, kılcağızlar.

(M. Sıddîk Gümüş)

MÜKÂBERE:

Hakkı, doğruyu işitince, kabûl etmemek, inâd etmek, kendini büyük görmek. (Bkz. Kibir)

MÜKÂFÂT:

İyi karşılık.

Oruç yalnız benim içindir, onun mükâfâtını ben veririm. (Hadîs-i kudsî-Şir'at-ül-İslâm)

Günâhlar unutulmaz, mutlaka cezâsı verilir. İbâdetler çürümez, sevâb ve mükâfâtı verilir.

(Mâverdî)

Cömertlikten doğan güzel huylar vardır. Bunlardan biri de mükâfâttır yâni iyiliğe karşı

iyiliktir. (Ali bin Emrullah)

Yâ Rabbî! Artık sana rücû etmek (dönmek) zamânım çok yakın. Bundan sonraki, dünyâ

ve âhiret hayâtımın safhaları şu olacak: Dünyâ elemleri, sekerât-ül-mevt (ölüm hâli), kabir

hayâtı, haşr (dirilip toplanma) âlemi, mükâfât ve mücâzât (cezâ) ihtimâlleri... (Hayri Aytepe)

MÜKÂŞEFE:

Kalb gözü ile görmek.

Tasavvuf yolunda olanların kalbine gelen müjdeler üç kısımdır. Bunlar; rüyâ, vâkıa (uyku

ile uyanıklık arasında) ve mükâşefeler hâlindedir. Mükâşefelerle gelen müjdelerin yüzde

doksanı hak ve hakîkate uygundur.

Mükâşefe derecesine ulaşanların, delîl bulmaya ve sebeb aramaya ihtiyâçları yoktur. Gayb

nîmetlerine kavuşmuş, zan ve şüphe hücumlarına uğramaktan kurtulmuşlardır. (Seyyid

Abdülhakîm Arvâsî)

Allahü teâlâ bilinmez ve anlaşılamaz. Görülebilen, anlaşılabilen şühûd ve müşâhede

yoluyla belli olan her şey, O değildir. Allahü teâlâ ötelerin ötesidir. (İmâm-ı Rabbânî)

MÜKÂTEB:

Efendisi ile anlaşıp belli bir ücret ödeyince hür olacak köle.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki:

... Hayır ve tâat; Allahü teâlâya, âhiret ve meleklere ve Allahü teâlânın indirdiği

kitablara ve peygamberlere îmân etmektir. Ve Allahü teâlânın rızâsı için muhabbet ile

malını; fakir akrabâsına, fakir yetimlere ve muhtaçlara, yolda kalmışlara (garib yolculara,

misâfirlere), isteyen fakirlere ve mükâteb kölelere ve esirlere vermektir... (Bekara sûresi:

177)

MÜKELLEF:

Bir şeyi yapmaya ve yerine getirmeye mecbûr olan; Allahü teâlânın emir ve yasaklarından

mes'ûl (sorumlu) olan; îmânı olan, âkil (akıllı) ve bâliğ (evlenme yaşına, ergenlik çağına

ulaşmış) olan kimse. (Bkz. Ef'âl-i Mükellefîn)

Mükellef olan erkek ve kadının birinci vazîfesi; Ehl-i sünnet âlimlerinin yazdıkları akâid

(îmân ve îtikâd) bilgilerini öğrenmek ve bunlara uygun olarak inanmaktır. (İmâm-ı Rabbânî)

Mükellef olan kadın, erkek her müslümanın Allahü teâlânın sıfat-ı zâtiyyesini (zâtına âit

sıfatlarını ki, bunlar; Vücûd, Kıdem, Bekâ, Vahdâniyyet, Muhâlefet-ün-lil-havâdîs ve Kıyâm

bi-nefsihî'dir) ve sıfât-ı sübûtiyyesini (Hayât, İlim, Semî', Basar, İrâde, Kudret Kelâm,

Tekvin) doğru bilmesi ve inanması lâzımdır. Herkese ilk farz olan şey budur. Bilmemek özür

olmaz. Bilmemek günâhtır. (Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî)

Hanefî mezhebinin âlimleri dediler ki: Mükellef olan her müslümanın, her gün beş vakit

namaz kılması farzdır. Farz olduğu, Kur'ân-ı kerîmde ve hadîs-i şerîflerde açıkça

bildirilmiştir. (İbn-i Âbidîn)

Mükellef olanların, ölümü çok hatırlaması sünnettir. Çünkü, ölümü çok hatırlamak,

emirlere sarılmaya ve günahlardan sakınmağa sebeb olur. Haram işlemeğe cesâreti azaltır.

Peygamber efendimiz buyurdu ki: "Lezzetleri yıkan, eğlencelere son veren ölümü çok

hatırlayınız!" (Seyyid Abdülhakîm-i Arvâsî)

MÜKEMMİL:

Olgunlaştıran, yetiştiren.

Kâmil (yetişmiş) ve mükemmil bir rehbere tâbi kimse, Allahü teâlânın rızâsına kavuşur.

(Abdullah-ı Dehlevî)

MÜKERREM:

Muhterem, azîz, saygı değer.

Peygamber efendimizin anaları ve babaları arasında bulunmakla şereflenen bahtiyarların

hepsi, zamanlarının ve memleketlerinin en asîl, en şerefli, en temiz zâtları idi. Hepsi azîz ve

mükerrem ve muhterem idiler. (Celâleddîn Süyûtî)

MÜKRİH:

Bir kimseyi istemediği bir şeyi yapması için zorlayan, tehdîd eden. (Bkz. İkrâh)

Zorla başkasının malı telef edilince, mükrih, malı öder. (Ali Haydar Efendi)

MÜLÂANE:

Zevcesini (eşini) zinâ ile suçlayan erkeğin dört şâhit getirememesi hâlinde, zevcenin isteği

üzerine eşlerin hâkim huzûruna çıkarak usûlüne uygun (âyet-i kerîmelerde bildirilen

ifâdelerle) karşılıklı yemin etmeleri ve lânetleşmeleri. (Bkz. Liân)

MÜLCÎ İKRÂH:

Ölümle veya bir uzvunu yok etmek, şiddetli vurma ve hapsetme gibi tehdidlerle bir

kimseyi istemediği şeyi yapmaya zorlama. (Bkz. İkrah)

Mülcî ikrâh ile olan sözleşmeler sahîh (geçerli) olmaz. (Ali Haydar Efendi)

MÜLEFFIK:

Telfik yapan. Belli bir mezhebin hükümlerine uymayıp, dört mezhebin hükümlerinden

kolayına geleni yapıp karıştıran. (Bkz. Telfîk)

Bir işin, bir ibâdetin sahîh (doğru, geçerli) olması için, dört mezhebden herhangi birine

uygun olması lâzımdır. Yâni o işin sahîh olması için, bir mezhebde uyulması lâzım olan

şartların hepsine uygun olması lâzımdır. Bir ibâdeti yaparken şartlarından biri bir mezhebe,

diğer şartı da başka mezhebe uygun olursa, bu ibâdet sahîh olmaz. Müleffık, mezhebleri

birbirine karıştırdığı için, ibâdeti sahîh, mûteber olmaz. (İbn-i Âbidîn, A. Nablüsî, Şernblâlî)

MÜLHİD:

Âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflere yanlış mânâ vererek dinden çıkan, yâni îmânı bozuk

olan, Eshâb-ı kirâma (Peygamber efendimizin arkadaşlarına) söğen.

Mülhid, Allahü teâlâya ve peygamberine inanır ve inandığını söyler. Fakat, küfre

kaymıştır, İslâmiyet'ten ayrılmıştır. Îtikâdı (inancı) bozuktur. Kendini tam müslüman sanır.

Kendisi gibi olmayanlara kâfir der. (İmâm-ı Rabbânî)

MÜLK:

1. Sâhib olunan; insanın başkasının rızâsını ve iznini almadan kullanmağa hakkı olan şey.

Mülk maldır veya malın kendi değil, yalnız menfaatidir. Bir kimsenin her malı meselâ atı,

onun mülküdür. Fakat her mülkü, meselâ kirâcının evi, malı değildir. (Ali Haydar Efendi)

Ganîmet (savaşta düşmandan ele geçen mal), dâr-ı İslâm'a (İslâm memleketine)

nakledildikten sonra askerin hakkı olursa da, taksim edilmeden önce, mülk olmaz ve askerin

bu hakkını mülk olmadan önce satması câiz olmaz. (İbn-i Âbidîn)

Hizmet karşılığı alınacak ücreti, maaş çekini, bonosunu teslim almadan önce satmak câiz

değildir. Ücret, hak edilmiş ise de, kabz edilmemiş (ele alınmamış, ele geçmemiş), mülk

olmamıştır. (İbn-i Âbidîn)

Süleymân aleyhisselâm bir seyâhatinde, sağında-solunda insanlar ve cinler, ardında

orduları olduğu ve kuşlar da başı üzerinde gölge ettikleri hâlde giderken, İsrâiloğullarından

bir âbide (ibâdet edene) uğradı. Âbid; "Ey Dâvûd'un oğlu! Allahü teâlâ sana muazzam bir

mülk vermiştir" dedi. Süleymân aleyhisselâm âbidi dinledikten sonra; "Kıyâmet günü

mü'minin defterinde, bir tesbîhin (zikr, Allahü teâlâyı ve büyüklüğünü anmanın) yazılı

olması, Dâvûd'un oğlu Süleymân'a verilen bu mülkten daha kıymetlidir. Zîrâ Süleymân'ın bu

mülkü kaybolur gider, fakat o tesbîhin mükâfâtı kaybolmaz" buyurdu. (İmâm-ı Gazâlî)

Mal sâhibi, mülk sâhibi,

Hani bunun ilk sâhibi?

Mal da yalan, mülk de yalan,

Var biraz da sen oyalan.

(Yûnus Emre)

2. Tasarruf, saltanat, kudret.

Allahü teâlâ, âyet-i kerîmelerde meâlen buyuruyor ki:

Bütün mülk elinde bulunan Allahü teâlânın şânı ne yücedir! O, her şeye hakkiyle

kâdirdir (gücü yetendir). (Mülk sûresi: 1)

O, geceyi gündüzün içine sokuyor, gündüzü gecenin içine sokuyor. Güneşi ve Ay'ı

(insanoğlunun istifâdesine) tâbi ve bağlı kılmıştır. Bunlardan herbiri muayyen bir vakte

(kıyâmete) kadar akıp gidiyor (dolaşıp duruyor). İşte bunları yapan Allah'tır, sizin

Rabbinizdir. Mülk O'nundur. O'nu bırakıp taptıklarınız (putlar)ise, bir hurma çekirdeğinin

zarına bile mâlik olamazlar. (Fâtır sûresi: 13)

O gün onlar (kabirlerinden dışarı) çıkarlar. Onların hâl ve amellerinden hiçbir şey

Allah'a gizli kalmaz, (Allahü teâlâ şöyle buyurur): "Bugün mülk kimindir?" (Hiç kimse

buna cevâb veremez. Yine Allahü teâlâ kendi kendine buyurur); "Vâhid (bir olan) ve Kahhâr

olan (her şeye gâlib gelen) cenâb-ı Allah'ındır. (Mü'min sûresi: 16)

Süleymân aleyhisselâm; "Yâ Rabbî! Benden sonra kimseye nasîb etmeyeceğin bir mülkü

bana ihsân eyle!" diyerek, melik ve emir olmak istemiştir. (Muhammed Hâdimî)

Mûsâ aleyhisselâm, Fir'avn'a; "Îmân et, mülk ve saltanatın sende kalsın" dedi. Fir'avn da;

"Hâmân ile görüşeyim" dedi. Hâmân; "Nasıl olur! Aramızda tapılan bir rab iken, şimdi ibâdet

eden bir kul mu olacaksın?" dedi. Böylece, Allah'a kul ve Mûsâ aleyhisselâma ümmet

olmaktan istinkâf etti (yüz çevirdi, vazgeçti). (İmâm-ı Gazâlî)

Mülk Sûresi:

Kur'ân-ı kerîmin altmış yedinci sûresi.

Mülk sûresi Mekke-i mükerremede nâzil oldu (indi). Otuz âyet-i kerîmedir. İlk âyet-i

kerîmede geçen el-Mülk kelimesinden dolayı, sûreye, Sûret-ül-Mülk denilmiştir. Ayrıca

Tebâreke, Münciye, Mâni'a, Vâkı'a adları ile de anılır. Sûrede; hayâtın ve ölümün yaratılış

sebebi, âlemdeki kusursuz nizam, müşriklerin (Cenâb-ı Hakk'a ortak koşanların) âhiretteki

acıklı durumu, Allahü teâlânın gizli-açık her şeye vâkıf olduğu anlatılmaktadır. (İbn-i Abbâs,

Taberî, Râzî)

Allahü teâlâ Mülk sûresinde meâlen buyuruyor ki:

Sırât-ı müstekîm (İslâmiyet'in gösterdiği doğru yol) üzere gidenle, gözleri âmâ olup

yüzüstüne gittiği yolu bilmiyen aynı mıdır? (Âyet: 22)

Mülk sûresi kötülüklerden engelleyici ve kurtarıcıdır. Kabir azâbından koruyucudur.

(Hadîs-i şerîf-Tirmizî)

Her gece Mülk sûresini okuyanı Allahü teâlâ kabir azâbından korur. (Hadîs-i

şerîf-Nesâî)

Mülk Şirketi:

İki veya daha çok kimsenin, mîrâs veya hediye sûreti ile veya parasını belirli oranda verip

satın alarak, bir mala berâber sâhib olmaları; yâhut mallarını ayrılmayacak şekilde karıştırıp

ortak olmaları.

Mülk şirketi ile müşterek (ortak) olan malların geliri, sâhibleri arasında hisselerine göre

taksim olunur. (Mecelle)

Mülk-i Habîs:

Helâl yolla kazanılan mal ile, haram yolla kazanılan malın karışmasından meydana gelen

ve birbirinden kolayca ayrılamayan mülk.

Bir kimsenin elindeki malın, gasb edilmiş, çalınmış, zulüm, hıyânet ile alınmış haram mal

olduğu veya mülk-i habîs olduğu bilinmedikçe, mallarını bu yollardan edinmekte olduğu

bilinse dahi, elindeki bu malı helâl mülkü bilmek lâzımdır. (Abdülganî Nablüsî)

Verilenin haram mal veya mülk-i habîs olduğu bilinirse, bunu verenden almak hiçbir

sûrette câiz (uygun) olmaz. (İbn-i Âbidîn)

Mülk-i Yemîn:

Bir kimsenin emrindeki köleler ve câriyeler.

Allahü teâlâ, âyet-i kerîmede meâlen buyuruyor ki:

Allah'a ibâdet edin, O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ananıza, babanıza (güzel söz ve

fiil ile), akrabânıza (ziyâret etmekle), yetimlere (gönüllerini almakla), fakirlere (sadaka

vermekle), akrabânız olan komşularınıza (şefkat ve merhâmetle), uzak komşunuza (onlar

için hayır istemek ve zararı gidermekle), dost ve arkadaşlarınıza (haklarına riâyet etmek ve

sevgi ile), yolcuya (ikrâm etmek ve doyurmakla), mülk-i yemînlerinizde bulunanlara

(yumuşak muâmele etmekle) iyilik ediniz. Muhakkak ki, Allahü teâlâ (bunlara böyle iyilik

etmeyip) kibirlenerek insanlara haksız yere övünenleri sevmez. (Nisâ sûresi: 36)

Avret yerini ört! Zevcenden ve mülk-i yemîninden başkasına gösterme! Yalnız iken de,

Allahü teâlâdan hayâ ediniz! (Hadîs-i şerîf-İmâm-ı Tirmizî, Ebû Dâvûd, İbn-i Mâce)

MÜLKİYET:

İnsanın bir şeyi başkasının rızâsını, iznini almadan kullanabilme yetkisi gücü.

İslâm hukûkunda devlete, cemiyetlere ve ferdlere mülkiyet hakkı tanınmıştır. Fakat mülk

edinirken, haram yollara baş vurmak, başkalarının haklarına tecâvüz etmek, zayıfları ezmek,

kesin olarak yasaktır. İslâmiyet, mülkiyet hakkını tanımakla berâber, insanların bu konuda

hırslı olmalarını da istemez. Çünkü Peygamber efendimiz sallallahü aleyhi ve selem; "Dünyâ

sevgisi bütün kötülüklerin anasıdır" buyurmuştur. (Seyyid Abdülhakîm Arvâsî)

MÜLTEZEM:

Kâbe-i muazzamanın kapısı ile Hacer-ül-esved denilen mübârek siyah taş arasında kalan

Kâbe duvarı.

Hac esnâsında Minâ'da şeytan taşlandıktan sonra,Mescid-i Haram'a gelinir.Tavâf-ı sadr

veya vedâ tavâfı yapıldıktan sonra, Zemzem suyu içilir.Kâbe'nin kapı eşiği öpülür. Göğüs ve

sağ yanak, Mültezem denilen yere sürülür.Sonra Kâbe perdesine yapışıp duâ edilir. Ağlıyarak

mescid kapısından dışarı çıkılır. (Mevkûfâtî)

Bir kimse karnını Kâbe duvarına değdirip, Mültezemi vesîle (vâsıta) ederek Allahü

teâlâya yalvarırsa, Allahü teâlâ onu zarardan kusurdan korur. Böyle olduğu çok tecrübe

edilmiştir. Allahü teâlâ, Mültezem denilen yerdeki birkaç taşa; hayra, faydaya vesîle olma

özelliği vermiştir. Aspirine ağrı kesmek, alkole aklı gidermek özelliklerini verdiği gibi,

Mültezem denilen yerdeki taşlara başka taşlardan farklı olarak duâların kabûl olmasına sebeb

olma özelliğini vermiştir. (M. Sıddîk Gümüş)

MÜMEYYİZ:

Akıllı; faydalı ve zararlıyı birbirinden ayırabilen.

Mümeyyiz olmayan çocukların bütün sözleşmeleri bâtıldır (geçersizdir). Mümeyyiz

çocuğun zararlı işlerdeki sözleşmeleri, velîsi izin verse de, sahîh (geçerli) değildir. (Mecelle)

MÜ'MİN (El-Mü'min):

1. Allahü teâlânın Esmâ-ül-hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Her türlü emân ve emniyet

(güven) veren.

Âyet-i kerîmede meâlen buyruldu ki:

O, öyle bir Allah'tır ki, kendisinden başka hiçbir ilâh yoktur. O, mâlik ve sâhiptir,

münezzehtir, selâmet verendir, mü'mindir, gözetip koruyandır, üstündür, istediğini zorla

yaptıran, büyüklükte eşi olmayandır. Allahü teâlâ puta tapanların ortak koştukları

şeylerden münezzehtir, uzaktır. (Haşr sûresi: 23)

2.Îmân eden, Resûl-i ekremin bildirdiklerinin hepsini kalbi ile kabûl edip, dili ile

söyleyen.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyuruyor ki:

Ey mü'minler! Hepiniz, Allahü teâlâya tövbe ediniz ki, dünyâ ve âhiret saâdetine

kavuşasınız. (Nûr sûresi: 31)

Mü'minin firâsetinden korkunuz. Zîrâ o, Allahü teâlânın nûru ile bakar. (Hadîs-i

şerîf-Menâzil-üs-Sâirîn)

Mü'min o kimsedir ki, kendi için sevdiğini din kardeşi için de sever. (Hadîs-i

şerîf-Risâle-i Münîre)

Mü'minler birbirini sevmekte, birbirine acımakta, birbirini korumakta bir vücûd

gibidir. Vücûdun herhangi bir uzvu rahatsız olursa, diğer âzâları da bu yüzden humma ve

uykusuzluğa tutulurlar. (Hadîs-i şerîf-Sahîh-i Müslim)

Mü'min olmak için, yalnız Kelime-i şehâdeti (Eşhedü en lâ...) söylemek yetişmez.

Münâfıklar (inanmadığı hâlde müslüman görünenler) de bunu söylüyor.Kalbde îmân

bulunduğuna alâmet, şerîatin (İslâmiyet'in) emirlerini seve seve yapmaktır. (İmâm-ı Rabbânî)

Kâmil (olgun) mü'minin dört alâmeti vardır:Dili zikreder (Allahü teâlâyı anar),

sessizliğinde tefekkür eder (Allahü teâlânın büyüklüğünü düşünür), ibret nazarıyla bakar,

hayırlı işler yapar. (Ebû Bekr Verrâk)

Mü'minin istirahati âhirettedir. İki üç gün bu fânî dünyâda zahmet çeker. Bu, günahlarına

keffâret olur. (Abdülhakîm-i Arvâsî)

Mü'min Sûresi:

Kur'ân-ı kerîmin kırkıncı sûresi. Gâfir sûresi de denir.

Mekke-i mükkerremede nâzil oldu (indi). Sûre 85 âyet olup, 56 ve 57. âyetleri Medîne-i

münevverede nâzil oldu. 28-45. âyet-i kerîmelerinde, Fir'avn'ın âilesinden mü'min bir kişinin

vasıfları anlatıldığı için, Sûret-ül-mü'min denilmiştir.

Sûrede; îmân etmenin önemi, günahları bağışlayan, tövbeleri kabûl eden, bununla berâber

cezâsı şiddetli olan Allahü teâlânın inkârcılara vereceği cezâlar, Allahü teâlâya itâat etmek ve

nîmetlerine şükr etmek gerektiği bildirilmektedir. (Senâullah Dehlevî, İbn-i Abbâs,

Râzî,Taberî)

Mü'min sûresinde Allahü teâlâ meâlen buyuruyor ki:

Size mûcizelerini gösteren, size gökten rızık indiren O'dur. Allah'a yönelenlerden

başkası ibret almaz. (Âyet: 13)

Kim Mü'min sûresini okursa, ona salât (duâ) etmeyen ve onun için istiğfârda

bulunmayan hiçbir nebî, sıddîk, şehîd ve mü'min rûhu kalmaz. (Hadîs-i

şerîf-Envâr-üt-Tenzîl ve Esrâr-üt-Te'vîl)

MÜ'MİNÛN SÛRESİ:

Kur'ân-ı kerîmin yirmi üçüncü sûresi.

Mü'minûn sûresi Mekke'de nâzil oldu (indi). Yüz on sekiz âyet-i kerîmedir.Sûrenin ilk

âyetlerinde kurtuluşa eren mü'minlerin ibâdetlerinden, yaşayışlarından ve kavuşacakları âhiret

nîmetlerinden bahsedildiği için Sûret-ül-mü'minûn denilmiştir. Sûrede ayrıca, Allahü teâlânın

insanları yarattığı, onlara neler bağışladığı, Nûh, Mûsâ, Hârûn ve Îsâ aleyhimüsselâmın

karşılaştıkları güçlükler, inkârcıların uğrayacakları felâketler, Allahü teâlânın büyüklüğü ve

kudreti, kıyâmet günü ve o günde olacak şeyler bildirilmektedir. (İbn-i Abbâs, Taberî,Râzî,

Kurtubî, Ebû Hayyân)

Allahü teâlâ Mü'minûn sûresinde meâlen buyuruyor ki:

Ey Peygamberim! Helâl ve temiz yiyiniz ve bana lâyık ibâdetler yapınız! (Âyet: 52)

Kâfirler, mal ve çok evlad gibi dünyâlıkları verdiğimiz için, kendilerine yardım mı

ediyoruz sanıyor! Peygamberime (sallallahü aleyhi ve sellem) inanmadıkları ve dîn-i

İslâm'ı beğenmedikleri için onlara mükâfât mı ediyoruz, diyorlar?Hayır öyle değildir.

Aldanıyorlar, bunların nîmet olmayıp, musîbet olduğunu anlamıyorlar. (Âyet: 55,56)

MÜMÎT (El-Mümît):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel isimlerinden). Ölümü yaratan, ruh bulunan

cisimden rûhu alan, öldüren.

Allahü teâlânın Kur'ân-ı kerîmde bildirdiği doksan dokuz isminden birçoğu, yaratıcı

olduğunu gösterir.Meselâ Mukît, Hâlık, Bârî, Musavvir, Razzâk, Mubdî, Muîd, Muhyî,

Mümît,Kayyûm, Vâlî, Bedî' isimleri böyledir. (İmâm-ı Rabbânî)

El-Mümît ism-i şerîfini söyleyenin nefsi itâate gelir. (Yûsuf Nebhânî)

MÜMKİN-ÜL-VÜCÛD:

Var da olabilen, yok da olabilen. Allahü teâlâdan başka her şey, bütün âlem.

Mevcûd yâni var olan şey ikidir. Biri mümkin-ül-vücûd, ikincisi, kendi kendine hep var

olan, başkası tarafından yaratılmayan demek olan Vâcib-ül-vücûddur. Eğer mevcûd, yalnız

mümkin-ül-vücûd olsaydı ve vâcib-ül-vücûd bulunmasaydı, hiçbir şey var olmazdı. Çünkü

yok iken var olmak bir değişikliktir, bir olaydır.Her cisimde bir olay olması için, bu cisme

dışardan bir kuvvetin te'sir etmesi, bu kuvvet kaynağının bu cisimden önce mevcûd olması

lâzımdır. Bunun için mümkin-ül-vücûd olan mevcûd, kendi kendine var olamaz ve varlıkta

duramaz. Ona bir kuvvet te'sir etmeseydi, hep yoklukta kalırdı. Var olamazdı. Kendi kendine

vâr edemeyen, başka varlıkları elbette var edemez, yaratamaz. O hâlde, mümkin-ül-vücûdu

yaratanın, Vâcib-ül-vücûd olması lâzımdır.Bütün mümkin-ül-vücûdların tek yaratıcısı

Vâcib-ül-vücûd olan Allahü teâlâdır. (Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî)

MÜMTEHİNE SÛRESİ:

Kur'ân-ı kerîmin altmışıncı sûresi.

Mümtehine sûresi Medîne-i münevverede nâzil oldu (indi). On üç âyet-i

kerîmedir.Mü'mine olduklarını iddiâ eden kadınların imtihâna tâbi tutulmalarını emrettiği için

sûreye, Sûret-ül-Mümtehine denilmiştir. Ayrıca İmtihân sûresi de denilmektedir. Sûrede;

müşriklerle dostlukta bulunmanın yasak olduğu ve mü'mine olduklarını iddiâ edip hicrette

bulunan kadınların imtihâna tâbi tutulmalarının gerektiği bildirilmektedir. (İbn-i Abbâs, Râzî,

Kurtubî, Taberî)

Allahü teâlâ Mümtehine sûresinde meâlen buyuruyor ki:

"Ey mü'minler! İbrâhim aleyhisselâmın gösterdiği güzel yolda yürüyünüz! Yâni siz de,

onun gibi ve onunla berâber bulunan mü'minler gibi olunuz! Onlar, kâfirlere dedi ki,

bizden sevgi beklemeyiniz. Çünkü siz, Allahü teâlâyı dinlemeyip, başkalarına tapıyorsunuz.

O taptıklarınızı da sevmiyoruz. Sizin uydurma dîninize inanmıyoruz. Bu ayrılık aramızda

düşmanlığa sebeb oldu. Siz, Allahü teâlânın, bir olduğuna inanmadıkça ve emirlerini

kabûl etmedikçe, bu düşmanlık, kalbimizden silinmeyecek, her şekilde kendini

gösterecektir. (Âyet:4)

Kim Mümtehine sûresini okursa, kadın-erkek bütün mü'minler ona kıyâmet günü

şefâat eder. (Hadîs-i şerîf-Kâdı Beydâvî Tefsîri)

MÜMTENİ'-UL-VÜCÛD:

Var olması mümkün olmayan, hep yok olması lâzım olan.

Allahü teâlâya ortak (eş, benzer) bulunması Mümteni'-ül-vücûddur. Allahü teâlâ gibi

ikinci bir ilâh var olamaz. Bu imkânsızdır. (Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî)

MÜNÂCÂT:

Allahü teâlâya duâ etmek, yalvarmak.

Kul, şehvetlerini (nefsinin isteklerini) benim tâatim üzerine tercîh ettiği vakit, ona

vereceğim cezânın en hafifi, bana münâcât zevkinden onu mahrûm etmektir. (Hadîs-i

kudsî-İhyâ)

Aklı başında olan, günü dörde bölmelidir. Birinde Rabbine münâcât etmeli, diğerinde

nefsini hesâba çekmeli, öbüründe Allahü teâlânın sun'ı bedî' (yarattıklarının güzelliğini) ve

azametini tefekkür etmeli (düşünmeli), diğerinde de yemesi ve içmesi ile uğraşmalıdır.

(Hadîs-i şerîf-İhyâ)

Namaz kılmak, münâcât ve gizli yalvarıştır. Gaflet ile münâcât olmaz. (İmâm-ı Gazâlî)

"İlâhî! Herkesi sıkıntıdan kurtaran yalnız sensin. Bizi dünyâda ve âhirette sıkıntıda

bırakma! Muhtâclara, her şeyi gönderen yalnız sensin! Dünyâda ve âhirette bize, hayırlı ve

faydalı şeyleri gönder! Dünyâ ve âhirette, bizi kimseye muhtâc bırakma!" diye Allahü teâlâya

münâcâtta bulunmalıdır. (Muhammed Rebhâmî)

MÜNÂFIK:

İnanmadığı hâlde, müslümanları aldatmak için, inanmış görünen kimse.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyuruyor ki:

Ey münâfıklar! Allahü teâlâ sizi kendi hâlinize bırakmaz. Hâlis mü'minleri

münâfıklardan ayırır. (Âl-i İmrân sûresi: 179)

Dört şey münâfıklık alâmetidir: Emânet olunana hıyânet etmek, yalan söylemek, vâdini

bozmak ve ahdine vefâ göstermemek (verdiği sözde durmamak) ve mahkemede doğruyu

söylememek. (Hadîs-i şerîf-Buhârî)

Münâfık, iki sürü arasında bulunan bir koyun gibidir ki, o, bir defâ bu sürüye, diğer

defâ öbür sürüye katılır. (Hadîs-i şerîf-Sülûk-ül-Ulemâ)

Ey Allah'ım! Ben, münâfıklıktan, şikâktan (tefrikadan) ve kötü ahlâktan sana

sığınırım. (Hadîs-i şerîf-Sülûk-ül-Ulemâ)

Münâfıkın alâmeti üçtür. Yalnız olduğu zaman tembeldir. Yanında birisi olduğu zaman

çalışkandır. Bütün işlerinde övülmeyi çok sever. (Vehb bin Münebbih)

Mescide giren münâfıklar, kafesteki serçe kuşlarına benzer. Kafesin kapısı açılır açılmaz

uçarlar, kaçarlar. (İmâm-ı Mâlik)

Münâfık, İslâmiyet'ten bahseder, fakat onunla amel etmez ve ona uymaz.

(Huzeyfet-ül-Yemânî)

MÜNÂFİKÛN SÛRESİ:

Kur'ân-ı kerîmin altmış üçüncü sûresi.

Münâfikûn sûresi Medîne'de nâzil oldu (indi). On bir âyet-i kerîmedir. Sûrede

münâfıkların (müslüman olmadıkları hâlde müslüman görünenlerin) davranışları

anlatıldığından, Sûret-ül-Münâfikûn denilmiştir. (Muhammed bin Hamzâ, İbn-i Abbâs, Râzî)

Münâfikûn sûresinde Allahü teâlâ meâlen buyuruyor ki:

Mallarınız ve çocuklarınız, Allahü teâlâyı hâtırlamanıza mâni olmasın. (Âyet: 9)

Kim Münâfikûn sûresini okursa, nifâktan kurtulur. (Hadîs-i şerîf-Tefsîr-i Beydâvî)

MÜNÂKAŞA:

Çekişme, tartışma.

Kimse ile münâkaşa etmeyen, haklı olsa bile, dili ile kimseyi incitmeyen müslümanın,

Cennet'e gireceğini size söz veriyorum. Şaka yapmak, yanındakileri güldürmek için olsa

bile, yalan söylemeyenin Cennet'e gireceğini size söz veriyorum. İyi huylu olanın,

Cennet'in yüksek derecelerine kavuşacağını size söz veriyorum. (Hadîs-i şerîf-Ebû Dâvûd,

İbn-i Mâce, Tirmizî)

Sû-i zan etmeyiniz. Sû-i zan (kötü zan) yanlış karar vermeye sebeb olur. İnsanların gizli

şeylerini araştırmayınız, kusûrlarını görmeyiniz, münâkaşa etmeyiniz, hased etmeyiniz,

birbirinize düşmanlık etmeyiniz, birbirinizi çekiştirmeyiniz, kardeş gibi sevişiniz.

Müslüman, müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez, yardım eder. Onu kendinden aşağı

görmez. (Hadîs-i şerîf-Berîka)

Ey oğlum! Elinden geldiği kadar kavgadan, münâkaşadan sakın! Dünyâ işleri için kendini

fazla üzme! Kızdığın zaman sözlerine dikkat et, ölçülü olmaya çalış! Büyüklerin önünden

yürüme! Bir kimse konuşurken araya laf karıştırma! Ey oğlum! Diline sâhib olmayan sonunda

pişmân olur. Çok münâkaşa ve münâzara yapan kötülenir. (Lokman Hakîm)

Münâkaşa, dostun dostluğunu azaltır. Düşmanın düşmanlığını artırır. (Muhammed

Ma'sûm)

Emr-i ma'rûf ve nehy-i münker yaparken (iyiliği emredip kötülükten sakındırırken);

niyetin hâlis olması ve işin iyi anlaşılıp, Allahü teâlânın buradaki emrinin iyi bilinmesi ve

sabırlı olup, münâkaşa ve kavga edilmemesi, yumuşak ve tatlı dil ve yazı ile yapılması

lâzımdır. (İmâm-ı Birgivî)

Halktan veya emrin altında çalışanlardan biriyle münâkaşa etme. Çünkü böyleleri ile

münâkaşa îtibârını giderir. (Ebû Yûsuf)

MÜNÂKEHÂT:

Fıkıh ilminin dört büyük kısmından biri. Evlenme, boşanma, nafaka gibi hususlar.

Fıkıh ilmi; ibâdât (ibâdetler), münâkehât, muâmelât (alış-veriş, kirâ, fâiz, mîrâs v.b.) ve

ukûbât (cezâlar) olmak üzere dört kısma ayrılır. Fıkhın ibâdât kısmını kısaca öğrenmek, her

müslümana farzdır.Münâkehât ve muâmelât kısımlarını öğrenmek, farz-ı kifâyedir. Yâni

başına gelenlerin öğrenmesi farz olur. Tefsîr, hadîs ve kelâm ilimlerinden sonra, en şerefli

ilim, fıkıh ilmidir. (Ahmed Zühdü Paşa)

Yeni müslüman olan kimsenin veya âkil ve bâliğ olan müslüman evlâdının, evvelâ

Kelime-i şehâdet söylemesi ve bunun mânâsını öğrenip, inanması lâzımdır. Sonra, Ehl-i

sünnet âlimlerinin kitaplarında yazılı olan îtikâd, yâni îmân edilmesi lâzım olan bilgileri

öğrenip, bunlara inanması lâzımdır. Sonra dört hak mezhepten birinin kitaplarında yazılı olan

fıkıh bilgilerini, yâni İslâm'ın beş şartını ve helâl, haram olan şeyleri öğrenmesi ve bunlara

inanması ve uygun yaşaması lâzımdır.Münâkehât bilgileri lâzım oldukça, başına geldikçe

öğrenilir. (İbn-i Âbidîn, Yûsuf Sinânüddîn)

MÜN'AKİD:

İki taraf arasında karara bağlanıp, kabul olunan, meydana gelen. (Bkz. Akd)

Alış-verişin ve nikâhın mün'akid olması için uyulması gereken şartları vardır. (İbn-i

Nüceym)

Bey' yâni satış ve nikâh akdi, sözleşmesi îcâb ve kabûl ile mün'akid olur. (İbn-i Âbidîn)

Mün'akide Yemîni:

İleride yapacağım veya yapmıyacağım diyerek yalan yere yemîn. (Bkz. Yemîn)

Mün'akide yemîni üç türlü olur: Birincisinde zaman bildirilmez. İkincisinde zaman

bildirilir. Üçüncüsü ise şarta bağlanan yemindir. Üçünde de yemini bozunca keffâret vermek

lâzımdır. Yemîn bozulmadan önce, keffâret verilmez. (İbn-i Âbidîn)

MÜNÂZARA:

Doğruyu ortaya çıkarmak maksâdı ile karşılıklı olarak yapılan ilmî konuşma. Bir mes'eleyi

belli kâideler dâhilinde karşılıklı inceleme, bir mes'ele hakkında yapılan karşılıklı konuşma.

Münâzara edecek kişi, gerçeği aramakta kaybını arayan kimse gibi olmalıdır.

(Taşköprüzâde)

Münâzarayı kendisinden istifâde edilmesi umulan âlimlerle yapmalıdır. (İmâm-ı Gazâlî)

MÜNÂZEA:

Çekişme, anlaşmazlık.

Mü'min beş güçlük arasındadır. Karşısındaki mü'min olur, kendisine hased eder

(çekemez); münâfık (inanmadığı hâlde müslüman görünen) olur, buğz eder; kâfir olursa

kendisi ile savaşır; şeytan ise onu saptırmaya uğraşır; nefs de kendisi ile münâzea eder

durur. (Hadîs-i şerîf-İhyâ)

Münâzeaya götüren her cehâlet (bilgisizlik), bey'i (alış-veriş) ve icâreyi (kirâlamayı) fâsid

kılar (bozar). (İbn-i Âbidîn)

MÜNCİYYÂT:

Felâketlerden kurtarıcı bilgiler; ibâdetler, iyi ameller.

Fıkıh âlimleri yâni İslâmî hükümleri bilen âlimler, ibâdetlerin nasıl yapılacaklarını

bildirdiler. İnceliklerini anlatmadılar. Çünkü, onların maksadı, ibâdetlerin doğru yapılmasının

şartlarını ve şekillerini bildirmekti. İnsanların işlerine, kalblerine bakmadılar. Bunları

bildirmek, tasavvufu yâni kalb ile yapılması ve sakınılması lâzım olan şeyleri ve kalbin,

rûhun temizlenmesi yollarını öğreten âlimlerin vazîfesi idi. İmâm-ı Gazâlî, bedenlerin ve

görünen işlerin iyileşmesini sağlayan fıkıh bilgileri ile, kalbin, iç âlemin temizliğine

kavuşturan tasavvuf bilgilerini birleştirdi. Kitâbında bu ikisine de yer verdi. İhyâ-ul-ulûm

kitâbını dörde ayırdı. İkincisine "Münciyyât" ismini verdi ise de, ibâdetlerin de müncî

(kurtarıcı) olduklarını bildirdi. İbâdetlerin kurtarıcı olmalarını sağlamak, İslâmî hükümleri

bildiren fıkıh kitablarından öğrenilir. Kurtarıcı olan kalb bilgileri, tasavvuf âlimlerinin

kitablarından öğrenilir. (Ahmed Fârûkî)

MÜNECCİM:

1.Yıldızların hareketlerini gözetleyerek geleceğe dâir haber verdiğini iddiâ eden, yıldız

falına bakan kimse. Astrolog.

Müneccimlere, kâhinlere, falcılara inanmamalı, bilinmiyen şeyleri bunlara sormamalıdır.

Bunları gaybleri (geleceği) bilir sanmamalıdır. Uğursuzluğa inanmamalı, te'sir eder

sanmamalıdır. (İsmâil Hakkı Bursevî)

Gaybden (gelecekten) verdiği haber konusunda kâhini tasdîk etmek küfürdür, îmânı

giderir.Kâhin; gelecek zamanda ortaya çıkacak hâdiseleri haber veren, sırları bildiğini ve gayb

âlemine âit bilgilere vâkıf olduğunu iddiâ eden kişidir. Arablarda, olacak işleri bildiklerini

iddiâ eden kâhinler vardı. Benim gördüğüm cinler var, onlar bana tâbi olur, hizmetimde

bulunur, bana haber getirirler diye iddiâ ederlerdi. Diğer bâzıları ise, bana verilen bir anlayış

sâyesinde hâdiseleri ve işleri bilir ve kavrarım diye iddiâ ederlerdi. Yıldızların hareketlerine

bakarak ileride meydana gelecek hâdiseler hakkında bilgi sâhibi olduğunu iddiâ eden

müneccim de kâhin hükmünde olur, yâni gaybden verdiği haber konusunda müneccimi tasdîk

etmek küfr olur. (Teftâzânî)

2. İlm-i nücûm yâni astronomi ilmiyle uğraşan kimse. Astronom.

Yer küresinin ömrünü, yaratıldığı günden kıyâmete kadar olan zamânı; eski müneccimler,

seyyâre (gezegen) yıldızlarının adedince bin sene yâni yedi bin sene demişlerdir. Zîrâ onlar

gezegen adedini yedi biliyordu. Târihlerin çoğunda yazılı bulunan ve bâzı din kitablarına da

geçmiş olan yedi bin sene buradan gelmektedir. Böyle söylemek zan ve faraziyye (teori)den

ibârettir. (Abdülhakîm Arvâsî)

Ramazan hilâlinin tesbitinde müneccimlerin sözüne îtibâr edilmez. (İbn-i Âbidîn, İbn-i

Vehbân)

MÜNEVVER:

Kalbi aydınlanmış, mânevî kirlerden ve paslardan temizlenmiş.

Allahü teâlâ bir kimseye nûr vermezse, o kimse münevver olamaz. (İmâm-ı Rabbânî)

Namaz kalbi temizler kötülükten men eder

Münevver olamazsın, namazı kılmadıkça.

(M. Sıddîk Gümüş)

MÜNEZZEH:

Kusur, eksiklik ve muhtâçlıktan uzak. Allahü teâlânın noksan sıfatlardan uzak olduğunu

bildirmek için kullanılan bir tâbir.

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki:

Allahü teâlânın ilâhlıkta şerîki, ortağı yoktur. Mülkü hiç yok olmayan bir meliktir.

Noksanlık olan her şeyden münezzehtir. Ayıblardan ve kudretsizlikten uzaktır. Mü'minleri

sonsuz azabdan emîn kılmıştır. Her şey üzerine hâkim ve hâfızdır. Hükmünde gâlibdir.

[İnsanlar bir şey yapmak isteyince, O da irâde ederse, isterse o şeyi yaratır. Hâlık (yaratıcı)

yalnız O'dur. O'ndan başka kimse hiçbir şey yaratamaz. O'ndan başka kimseye hâlık (yaratıcı)

denilemez. İnsanların dünyâda ve âhirette râhat ve huzûr içinde yaşamalarını, sonsuz saâdete

kavuşmalarını sağlayan kurtuluş yolunu göstermiş ve bu yolda yaşamalarını emretmiştir.

Azamet (büyüklük) ve kibriyâ (yücelik) ancak O'na mahsustur.] Allahü teâlâ müşriklerin

(puta tapanların) şirklerinden (ortak koşmalarından) ve iftirâlarından münezzehtir. (Haşr

sûresi: 23)

Allahü teâlâ vardır ve birdir. Ortağı ve benzeri yoktur. Mekândan münezzehtir. Kemâl

(noksanlık bulunmayan) sıfatları vardır. (Kutbüddîn İznikî)

MÜN'İM (El-Mün'im):

Nîmet veren. Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden.

Asıl mün'im Allahü teâlâdır. Bu sebeble Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem, yemeği

önüne getirilip konulduğu zaman; "Allah'ım! Bize verdiğin rızka bereket ver ve bizi ateş

azâbından koru. Bismillah" derlerdi. (İbn-i Sünnî)

MÜNKATI':

Kendilerine zekât verilen sınıflardan biri; cihâd ve hac yolunda muhtâc kalanlar.

Zekât, sekiz sınıf kimseden yedisine verilir: 1) Nafakasından fazla, fakat nisâb

miktârından az malı olan fakîre, 2) Bir günlük nafakasından fazla bir şeyi olmayan miskine,

3) Âmile (zekât me'muruna), 4) Efendisinden kendisini satın alıp, borcunu ödeyince âzâd

olacak olan mukâteb köleye, 5) Munkatı'a, 6) Medyûn'a (borçlu olup, ödeyemeyen

müslümanlara), 7) İbn-üs-sebîl'e, memleketinde zengin ise de bulunduğu yerde yanında mal

kalmamış olan kimseye, 8) Müellefe-i kulûba (şerlerinden, kötülüklerinden sakınılmak

istenilen kâfirler veya îmânları zayıf kalbleri İslâm'a ısındırılmak istenenler). Hazret-i Ebû

Bekr zamânında Müellefe-i kulûb'a zekât vermeye lüzûm kalmadı. (Bkz.Müellefe-i Kulûb)

(İbn-i Âbidîn)

MÜNKER:

Yapılması uygun olmayan, âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerle ve müctehidlerin (dinde söz

sâhibi âlimlerin) söz birliği ile yasak edilen şey; günah. (Bkz. Haram)

Şüphesiz insanlar münkeri görüp de men etmedikleri zaman, onların hepsine Allahü

teâlânın cezâ vermesi çabuklaşır. (Hadîs-i şerîf-Sünen-i İbn-i Mâce)

Münker iki kısımdır. Birinci kısım münkerler meydanda olup, âlim olan ve olmayan

bunları bilir. Zinâ, alkollü içkilerin içilmesi, hırsızlık, yankesicilik, fâiz alıp vermek,

başkasının malını gasb etmek gibi şeylerin haram olduğu birinci kısım münkerdir. İkinci

kısmı yalnız âlimler bilir. Bunlar daha ziyâde îmânda, îtikâtta olan bozukluklardır.

(Abdülkâdir Geylânî)

Münkeri (haramı) işleyeni görüp de gücü yettiği hâlde tatlı dil ile nehy (yasak) etmemek

îmânın gitmesine sebeb olur. (Muhammed bin Kutbüddîn İznikî)

Münker ve Nekir:

Kabirde suâl soran melekler.

Münker ve nekir melekleri, suâl ve cevâbdan sonra meyyite (ölüye) "Cehennem'deki

yerine bak, Allahü teâlâ değiştirerek, sana Cennet'teki yeri ihsân eyledi" derler. Bakar

ikisini birlikte görür. (Hadîs-i şerîf-Buhârî)

Münker ve Nekir ismindeki iki melek kabirde suâl soracaktır.Bu suâle cevap vermek bir

derttir. (İmâm-ı Rabbânî)

Kabirde Münker ve Nekir meleklerine cevâb olarak şunları hazırlamalıdır:Rabbim Allahü

teâlâ, peygamberim Muhammed aleyhisselâm, dînim dîn-i İslâm, kitabım Kur'ân-ı kerîm,

kıblem Kâbe-i şerîf, îtikâdda mezhebim Ehl-i sünnet ve cemâat, amelde mezhebim İmâm-ı

a'zam Ebû Hanîfe'nin mezhebidir. (Muhammed Demir Hâfız)

Münker ve nekir kabre geleler,

Namazı doğru kıldın mı diyeler,

Hemen kurtuldun mu sandın ölünce,

Senin için azab hazır diyeler.

(Seâdet-i Ebediyye)

MÜNKİR:

İnanmayan, kabûl etmeyen, inkâr eden kimse. (Bkz. İnkâr)

MÜNTEKİM:

İntikam alıcı. Zâlim ve mütekebbir (kibirli) cânîleri başkalarına ders olacak şekilde

cezâlandıran, âsîleri ve taşkınlık yapanları şiddetli azâb ile azablandıran.

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki:

Allahü teâlânın âyetleri hâtırlatıldıktan sonra, onlardan yüz çeviren kimseden daha

zâlim kimdir?Biz mücrimlerden (müşriklerden) müntekimiz. (Secde sûresi: 22)

MÜNTEHÎ:

Sona eren, nihâyete kavuşan. Tasavvuf yolunda çıkılabilecek derecelerin sonuna varan

velî.

Müntehîlerin vazîfesi, halk arasında Hak ile olmaktır. (Cüneyd-i Bağdâdî)

Müntehînin terakkîsi (ilerlemesi) namaz ibâdetine bağlıdır. (Muhammed Ma'sûm-i Fârûkî)

MÜNZEVÎ:

İslâmiyet'in emirlerini yapmak, yasaklarından sakınmak, kötülüklerden korunmak ve kalb

huzûru ile ibâdet yapabilmek için bir köşeye çekilmiş olan kimse.

MÜRÂHIK:

Âkıl ve bâlig yâni ergenlik çağına ulaşmadığı hâlde ulaşmış gibi gösteren erkek çocuk.

Mekke'den üç gün üç gecelik uzak yerlerde bulunan hür kadının hacca gidebilmesi için, üç

mezhebde, zevcenin veya nikâhı düşmeyen ebedî mahrem akrabâsından fâsık ve mürted

olmayan âkıl ve bâlig veya mürâhık bir erkeğin berâber gitmesi lâzımdır. Bunun yol parasını

verecek kadar kadının zengin olması da lâzımdır. (İbn-i Âbidîn)

MÜRÂHIKA:

Dokuz yaşına girdiği hâlde henüz bâliğa olmamış yâni ergenlik çağına gelmemiş kız

çocuğu.

Mürâhıka, erkeklerle aynı safta namaza dursa, onun yanında bulunanın namazı bozulur.

(İbn-i Âbidîn)

MÜRÂÎ:

İki yüzlü, olduğunun aksine kendisini iyi gösteren, gösteriş yapan, riyâkâr. (Bkz. Riyâ)

Mürâînin üç alâmeti, işâreti vardır:1)yalnız iken tenbel olur. 2)İnsanlar arasında çalışkan

ve hareketli olur. 3)Övüldüğü zaman çok, kötülendiği zaman az çalışır. (Hazret-i Ali)

MÜRCİE:

"Günâh işlemek insana zarar vermez. Âsî (isyân eden), fâsık (açıktan günâh işleyen) azâb

görmeyecektir" diyerek, Ehl-i sünnetten (Peygamber efendimizin ve Eshâbının yolunda

olanlardan) ayrılan bozuk fırka.

Cebriyye mezhebi; insan aslâ bir iş yapmaz. Cansızlar gibi hareket eder. İnsanın kudreti,

kasdı ve ihtiyârı (dilemesi) yoktur diyor. İnsanlar iyi iş yapınca, sevâb kazanmaz, kötü işlerine

azâb yapılmaz sanıyor. Kâfirler, günâh işleyenler mâzurdur, mes'ûl olmazlar. Çünkü insanın

her işini Allah yapıyor, insan istese de istemese de Allah günâh yaratıyor, insan günâh

yapmaya mecbûrdur diyorlar. Bu sözleri küfürdür, îmânsızlıktır. Bunlara Mürcie de denir ki,

mel'ûndurlar (lânetlenmişlerdir). Günâh insana zarar vermez; âsî, fâsık, azâb görmeyecektir,

dediler. Mürcienin inanışı tamâmen yanlıştır, bozuktur. Çünkü ihtiyârî istekli hareketimiz ile

titreme, refleks hareketlerinin başka olduğu meydandadır. Elimizle bir şey tutmamız elbette

ihtiyârımız (isteğimiz) iledir. Göz seğirmesi, kalbin çalışması ise böyle değildir. Kur'ân-ı

kerîm ve hadîs-i şerîfler bu fırkanın bozuk olduğunu bildirmektedir. (İmâm-ı Rabbânî)

Mürcieden, Allah dilediği kâfirleri affedecektir ve dilediği mü'minlere ebedî (sonsuz) azâb

yapacaktır diyenler ve ibâdetlerimiz elbet kabûl olacak, günâhlarımız da elbet affolacak

diyenler ve bütün farzlar nâfile ibâdettir, bunları yapmamak günah olmaz diyenler kâfir

oluyorlar. (Muhammed Ma'sûm-i Fârûkî)

MÜREKKEB:

Birleşik olan, parçalanabilen. Basitin zıddı.

Ruh basîttir. Mürekkeb değildir. Böyle olsaydı, basît olan bir şey bunda yerleşmezdi.

Çünkü ruh parçalanırsa, bunda yerleşen basît şeyin de parçalanması lâzım gelir. Basît olan şey

ise parçalanamaz. (Ali bin Emrullah)

MÜREVVİC-ÜŞ-ŞERÎA:

İnsanları dînin emirlerine uymaya teşvîk eden mânâsında Muhammed Ma'sûm-i Fârûkî

hazretlerinin üçüncü oğlu Muhammed Ubeydullah Serhendî'nin lakabı.

Mürevvic-üş-Şerîa Muhammed Ubeydullah Serhendî kaddesallahü sirreh,

Hazînet-ül-meârif kitabında yüz kırk beşinci mektubda diyor ki: "Ebû Dâvûd, Mu'âz bin

Cebel'den ve Enes bin Mâlik'ten gelen şu hadîs-i şerîfi haber veriyor:

"Bir kimse, yemek yedikten sonra; "Elhamdülillahillezî etamenî hâzetta'âm ve rezakanî-hi

min gayri havlin minnî ve lâ-kuvveh" derse, geçmiş ve gelecek günâhlarından çoğu affolunur.

Yeni bir elbise giydiği zaman; "Elhamdülillahillezî kesânî hâzessevb ve razekanî min gayri

havlin minnî ve lâ kuvveh" derse geçmiş ve gelecek günâhlarından çoğu affolur."

MÜRÎD:

Tasavvufta Allahü teâlânın rızâsına kavuşmak için evliyâ bir zâtın terbiyesi altına giren

talebe.

Mürîd, mürşidinin (hocasının) yanında cenâze yıkayıcısının elindeki ölü gibi olmalıdır.

(İmâm-ı Rabbânî)

Allahü teâlânın sevgisi ile ve O'nun sevgisine kavuşmak arzusu ile yanan mürîd,

bilmediği, anlıyamadığı bir aşk ile şaşkın hâldedir. Uykusu kaçar, gözyaşları dinmez. Her

işinde Allah'tan korkar, titrer. Allahü teâlânın sevgisine kavuşturacak işleri yapmak için

çırpınır. Her işinde sabır ve affeder. Her geçimsizlikte, sıkıntıda kusûru kendisinde görür. Her

nefeste Allah'ını düşünür. Gaflet ile (Allahü teâlâyı unutmuş olarak) yaşamaz. Kimseyle

münâkaşa etmez. Bir kalbi incitmekten korkar. Kalbleri, Allahü teâlânın evi bilir. Eshâb-ı

kirâmın hepsini; "radıyallahü teâlâ anhüm ecmaîn" diyerek anar. Hepsinin iyi olduğunu

söyler. (Abdülhâk-ı Dehlevî)

Mürîd olanlar, severler, kalblerine kendilerine âit olan bir isteği, arzuyu getirmezler.

Gayretleriyle tasavvuf derecelerine yükselmeye çalışırlar. (Ali Sincârî)

MÜRSEL:

Şerîatle (yeni bir din ile) gönderilen peygamber. (Bkz. Mürselîn)

Mürsel Hadîs:

Sahâbe-i kirâmın (Resûlullah efendimizin sohbetinde yetişen mübârek insanların) ismi

söylenmeyip, Tâbiîn'den (Sahâbe-i kirâmı görüp, sohbetinde yetişen kimselerden) birinin,

doğruca, Resûl-i ekrem buyurdu ki, diyerek bildirdiği hadîs-i şerîfler. (Bkz. Hadîs)

İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe hazretleri, ictihâdında (Kur'ân-ı kerîm ve hadîs-i şerîflerden

çıkardığı hükümde) sünnete tâbi olmakta herkesten ileri gitmiş, mürsel hadîsleri bile, müsned

hadîsler (Peygamber efendimizden rivâyet eden sahâbînin ismi de bildirilen hadîs-i şerîfler)

gibi, sened (delîl) olarak almış ve Eshâb-ı kirâmın sözlerini, kendi ictihâdının (re'yinin,

hükmünün) üstünde tutmuştur. Onların, Peygamber efendimizin yanında, sohbetinde

bulunmak şerefi ile kazandıkları derecelerin büyüklüğünü, herkesten daha iyi anlamıştır.

(Müfti Mahmûd Efendi, Tahtâvî)

MÜRSELÂT SÛRESİ:

Kur'ân-ı kerîmin yetmiş yedinci sûresi.

Mürselât sûresi Mekke'de nâzil oldu (indi). Elli âyet-i kerîmedir. Gönderilenler anlamına

gelen Mürselât kelimesi ile başladığı için sûreye, Sûret-ül-Mürselât denilmiştir. Sûrede;

kıyâmetin vukû bulacağı, âhiretin bir hüküm günü olduğu, inananlarla inanmayanların o

gündeki durumları anlatılmaktadır. (İbn-i Abbâs, Râzî,Taberî,Kurtubî)

Allahü teâlâ Mürselât sûresinde meâlen buyuruyor ki:

O (kıyâmet günü), bir zamandır ki, onlar (kâfirler) söylemezler ve söylemeğe izin de

verilmez. (Âyet: 35, 36)

Kim Mürselât sûresini okursa, onun için müşriklerden (Allahü teâlâya ortak

koşanlardan) olmadığına dâir bir sened yazılır. (Hadîs-i şerîf-Kâdı Beydâvî Tefsîri)

MÜRSELÎN:

Gönderilenler, şerîatle (yeni bir dinle) gönderilen peygamberler. Resûller. (Bkz. Resûl)

Ali radıyallahü anhtan rivâyet edildiğine (nakledildiğine) göre, Resûl-i ekrem sallallahü

aleyhi ve sellem, ona şöyle buyurmuştur: "Ebû Bekr ve Ömer, nebiyyîn (nebîler) ve

mürselînden başka, önce gelen ve sonra gelen bütün Cennetliklerin, saçları ağarmaya

başlayanların seyyidleridir (efendileridir). Yâ Ali! Hayatta oldukları müddetçe onlara bunu

haber verme!" (Sünen-i İbn-i Mâce)

MÜRŞİD:

İrşâd eden, doğru yolu gösteren rehber zât. İyi bir müslüman olmaları için, insanları

terbiye eden, âlim ve velî.

Tasavvuf yolunda nihâyete varan büyükler (yolun sonuna kavuşanlar) iki

türlüdür:Birincisi Resûlullah'ın sallallahü aleyhi ve sellem izinde giderek kemâle erdikten

sonra insanları irşâd için (doğru yola çekmek için) halkın derecesine indirilmiş olan

mürşidlerdir. İkincisi, yükseldikleri derecelerde bırakılıp, insanların yetişmesi ile vazîfeli

olmayan evliyâdır. (İmâm-ı Rabbânî)

Bütün kazançlarıma, mürşidlerimi çok sevmekle kavuştum. Seâdetlerin anahtarı, Allahü

teâlânın sevdiklerini sevmektir. (Mazhâr-ı Cân-ı Cânân)

Talebe, mürşidini ne kadar çok severse, onun kalbinden feyz alması da o kadar çok olur.

Mürşid vesîledir, vâsıtadır. Maksad, Allahü teâlâdır. (İmâm-ı Rabbânî)

Mürşidi olmayanın mürşidi şeytandır. (Muhyiddîn ibni Arabî)

Bir kimsenin kendisini irşâd edecek (doğru yolu gösterecek) bir mürşîdi yoksa, büyük

zâtların (Ehl-i sünnet âlimlerinin) kitaplarını okusun ve onlara uysun. (Ferîdüddîn Şeker

Genc)

Mürşîd-i Kâmil:

Tasavvufta kemâle gelmiş, olgunlaşmış, evliyâlık mertebelerinin sonuna ulaşmış,

kâbiliyeti olanları bu yolda yetiştiren rehber zât.

Mürşîd-i kâmilin bakışları, kalb hastalarına (kalbi Allahü teâlâdan başka şeylere tutulmuş

olanlara) şifâ verir. Onun teveccühü yâni kalbini bir kimseye çevirmesi; kötü, çirkin huyları

insanların kalbinden siler, süpürür. (İmâm-ı Rabbânî)

Mürşîd-i kâmillerin en üstünleri, dört mezheb imâmlarıdır. Bunlar; İmâm-ı a'zâm Ebû

Hanîfe, İmâm-ı Şâfiî, İmâm-ı Mâlik ve İmâm-ı Ahmed bin Hanbel'dir.Bu dört imâm, İslâm

dîninin dört temel direkleridir. (Abdülhak-ı Dehlevî)

Mürşid-i kâmil, mürîdi evvel ehl-i hal ider

Sonra, Fahr-i kâinâtın bezmine idhâl ider

Nice yıllar sa'y ile eremediği menzile

Bir nefeste mürşid-i kâmil onu îsâl ider

(Abdülehad Nûrî)

MÜRTECÎ:

İslâmiyet'in pâk ve temiz yolunu bırakarak, câhiliyet devri yoluna ve yaşayışına dönen;

gerici, irticâ eden. (Bkz. İrticâ)

MÜRTED:

Müslüman iken dinden çıkan, kâfir olan kimse. (Bkz. İrtidâd)

Allahü teâlâya Cebrâil aleyhisselâm gibi ibâdet etseniz, mü'minleri, Allah için

sevmedikçe, kâfirlere ve mürtedlere, Allah için düşmanlık etmedikçe, hiçbiri kabûl olmaz.

(Hadîs-i şerîf, Berîka)

Mürtedin müslüman iken yapmış olduğu ibâdetlerin, iyiliklerin hepsi yok olur. Âhirette

ona fâidesi olmaz. Ölmeden önce müslüman olursa, affolur. Tertemiz mü'min olur. Yeniden

hac etmesi lâzım olur. Namazlarını ve oruçlarını kazâ etmez. Önceden kazâya bırakmış

olduklarını kazâ etmesi lâzımdır. Çünkü mürted olunca, önceki günahlar yok olmaz.

(Muhammed Hâdimî)

Helâli, harâmı ayırd etmeyen, farzı yapmağa, haramdan kaçınmağa ehemmiyet vermeyen

mürted olur. Kelime-i şehâdet getirse, namaz kılsa, ben müslümanım dese de müslüman

olmaz. Bu sözlerine ve ibâdetlerine inanılmaz. Dinden çıkmasına sebeb olan şeye pişman

olması, tövbe etmesi lâzımdır. (Seyyid Abdülhakîm Efendi)

MÜRTEZÂ:

Beğenilmiş, râzı olunmuş mânâsına hazret-i Ali'nin lakabı.

Âdem'in (aleyhisselâm) hilm sıfatını ve Yûsuf'un (aleyhisselâm) güzel ahlâkını görmek

isteyen, Ali Mürtezâ'ya baksın. (Hadîs-i şerîf-Menâkıb-ı Çıhâr-ı Yâr-ı Güzîn)

Eshâb-ı kirâmdan herbiri bir peygambere benzemektedir. Ebû Bekr-i Sıddîk Muhammed

aleyhisselâma, Ömer-ül-Fârûk Mûsâ aleyhisselâma, Osmân-ı Zinnûreyn Nûh aleyhisselâma,

Aliyyül-Mürtezâ Îsâ aleyhisselâma, Mu'âviye hazretleri de Dâvûd aleyhisselâma benzer.

(İmâm-ı Rabbânî)

MÜRÛR-I ZEMÂN:

Zaman aşımı, zaman geçmesi.

Ödünç vermekten veya satıştan ve kirâdan, vedîa, âriyet gibi emânetler, vergi, mülk, akar

ve mîrâstan olan şahsî alacakları için on beş hicrî sene özürsüz terk edilmiş dâvâlar, borçlu

inkâr ederse, dinlenmez. Yâni mürûr-ı zemâna uğrarlar. Fakat alacaklıların hakkı zâyî olmaz.

Yâni borçlu borcunu ikrâr ve îtirâf ederse, borcunu ödemesi her zaman lâzım olur. (Mecelle)

MÜRÜVVET:

İnsanlık, yiğitlik. Muhtâc olanlara, lâzım olan şeyleri vermek, başkalarına faydalı olmak,

iyilik yapmak arzusu, insanlık. Adâleti yerine getirme ve hiç kimseden intikam almayı

istememe.

Her kim insanlarla muâmele ederken onlara zulüm etmezse, onlarla konuşurken yalan

söylemezse, onlara verdiği vaadi yerine getirirse, mürüvveti tam, adâleti açık, dostluğu

vâcib olur. (Hadîs-i şerîf-Edeb-üd-Dünyâ ved-Dîn)

Haram işlememek, günâhlardan sakınmak, insaf ile hüküm vermek, zulm etmemek, hakkı

olmayana göz dikmemek, kölesi olmayan kimseyi karşılıksız çalıştırmamak, zayıfa karşı

kuvvetliye yardım etmemek, alçak olanı şerefliye tercih etmemek, vebâl ve günâh olan

şeylere sevinmemek, kötü isim yapacak olan hareketlerde bulunmamak mürüvvetin

şartlarındandır. (İmâm-ı Mâverdî)

Mürüvveti bulunmayanın ibâdeti kâmil (olgun) değildir. (Dâvûd-i Tâî)

Kimim var hazretinden gayri arz eyleyeyim hâlim,

Yüce zâtına âiddir mürüvvet, yâ Resûlallah!

(Adlî)

Malı, şerîatin ve mürüvvetin uygun görmediği yerlere dağıtmaya, isrâf veya tebzîr denir.

(Birgivî)

MÜSÂFEHA:

İki müslümanın, sağ elin avuç içlerini birbirine yapıştırıp, iki baş parmağın yanlarını

birbirine değdirerek el sıkışması.

İki erkek veya iki kadın müslüman karşılaştıkları zaman, müsâfeha ederlerse,

ayrılmadan önce, günâhları mağfiret olunur. (Hadîs-i şerîf-Riyâd-un-Nâsihîn)

Her kim bir mü'min kardeşini ziyâret eyleyip, müsâfeha ederek üç kerre elini sallasa,

ellerini ayırmadan her ikisinden Hak teâlâ râzı olur. Ağaçtan yapraklar döküldüğü gibi, o

şahıslardan günâhlar öylece dökülür. (Hadîs-i şerîf-Riyâd-un-Nâsihîn)

Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) bir kimse ile müsâfeha edince o kimse elini

çekmedikçe, mübârek elini ondan ayırmazdı. O kimse yüzünü çevirmedikçe, mübârek yüzünü

ondan çevirmezdi. Bir kimsenin yanına otururken iki diz üzerine oturur, ona saygı olmak için

mübârek bacağını dikip oturmazdı. (Ebû Saîd Hudrî)

Müslümanların, birbiri ile karşılaştığı zaman, müsâfeha etmeleri sünnettir. Şimdi moda

olan parmakları tutarak avucuna koyarak yapılan tokalaşma, müslüman âdeti değildir. Sünnet

olan ise, karşılaşınca selâm söyleşirken, sağ el dört parmak içleri, çıplak olarak eldivensiz,

örtüsüz, karşısındakinin sağ eli dışına baş parmağı tarafına yapıştırmaktır. Baş parmakta

bulunan damardan muhabbet (sevgi) yayılır.Müsâfeha ederken birbirine muhabbet geçer.

(Tahtâvî, Seyyid Abdülhakîm)

Her karşılaştıkta müsâfeha sünnettir. Muayyen vakit tâyin etmek bid'attir. (Abdülhakîm-i

Arvâsî)

MÜSÂFİR (Misâfir):

Yolcu. Senenin kısa günlerinde, insan veya deve yürüyüşü ile üç günde gidilecek yere

gitmeyi niyet ederek, bulunduğu yerin kenar evlerinin dışına çıkan kimse. (Bkz. Seferî,

Seferîlik)

Allah'a ve âhiret gününe îmân eden müsâfire ikrâm etsin. (Hadîs-i

şerîf-Meşârik-ul-Envâr)

Üç kimsenin duâsı muhakkak kabûl olur. Mazlûmun, müsâfirin ve ana-babanın.

(Hadîs-i şerîf-Et-Tergîb vet- Terhîb)

Bir kimse üç günlük yere gitmeyi niyet etmeden yola çıksa, bütün dünyâyı dolaşsa bile

müsâfir olamaz. (İbn-i Âbidîn)

Müsâfir dört rek'atlı farz namazları iki rek'at kılar. Mukîm olan (müsâfir olmayan) imâma

uyarsa, dört rek'at kılar. Müsâfir imâm olursa, dört rekatli farzların ikinci rekatının sonunda

selâm verir. Cemâat ise, namazlarını tamamlamak için ikişer rekat daha kılar. (İbrâhim

Halebî)

Müsâfir, mest üzerine, üç gün üç gece (72 saat) mest edebilir. Kurban kesmesi vâcib

değildir. (Tahtâvî)

Evine, gelip geçici sâlih bir misâfir gelirse, onun hizmetini iyice yap! Hemen yemeğini

ver, belki acıkmıştır. Yanında fazla oturma belki yorgundur. Yatmadan önce, kıbleyi, helâyı,

seccâdeyi ona göster. (Süleymân bin Cezâ)

Misâfiri çok severim. Çünkü rızkını Allahü teâlâ veriyor. Ben hiçbir şey yapmıyorum.

Bununla berâber, Allahü teâlâ bana sevâb veriyor. (Şakîk-i Belhî)

Dünyâ malına, makâmına ve dünyâ hayâtına güvenme! Biz bu dünyâda müsâfiriz,

yolcuyuz. Sonunda ayrılıp gideceğiz. (Azîz Nesefî)

MÜSÂHİB:

Arkadaş.

Resûlullah'ın eshâbının (arkadaşlarının) hepsi, sözbirliği ile âdildirler, hak üzeredirler.

Allahü teâlâ onları seçip yaratılmışların en üstünü ve var olanların en şereflisi, Resûl-i kâinât

olan habîbi Muhammed'e sallallahü aleyhi ve sellem eshâb ve müsâhib etmiştir. (İmâm-ı

Birgivî)

MÜSÂKÂT ŞİRKETİ:

Bağda üzüm, bahçelerde meyve ve bostanlarda sebze yetiştirmek için, toprak sâhibi ile

çalışacak kimse arasında yapılan şirket, ortaklık.

Çalışan kimse hastalanınca veya taraflardan biri ölünce, müsâkât şirketi bozulur. (İbn-i

Âbidîn)

MÜSÂLEMET:

Uyuşmak; fikirler ayrıldığı, sözler çoğaldığı zaman münâkaşa etmemek; sertliği,

bölücülüğü, ayrıcılığı istemeyip, barışmak istemek.

Müsâlemet, iffetten (insânî rûhun yapıcı kuvvetinin iyi olmasından) doğan iyi bir huydur.

(Ali bin Emrullah)

MÜSÂMAHA:

1. Hoş görü, başkasının kabahatini görmeme.

Resûlullah efendimiz; "Allahü teâlâ Cennet'te, içerisinde keskin misk kokuları esen bir

şehir yarattı. Suyu selsebil kaynağından gelir. Ağaçları nûrdandır. Şehirde kusursuz

güzellikte hûrîler dolaşır ki, her biri yetmiş perçemlidir. Hûrîlerden bir tânesi yeryüzünde

görünseydi, doğu ile batının arasını aydınlatır ve yer ile gök arasını güzel kokusuyla

doldururdu" buyurunca, dinleyenler; "Ey Allah'ın Resûlü! "Bu yer kimin içindir?" diye

sordular. Peygamber efendimiz; "Alacağını, müsâmaha hoş görürlülük ile isteyen içindir"

buyurdular. (Müsned-i İmâm-ı A'zâm)

2. Terk edilmesi gerekmeyen şeyleri başkasına faydalı olmak için terk etmek.

Müsâmaha, cömertlikten doğan güzel bir huydur. (Ali bin Emrullah)

MÜSÂREAT:

İbâdetleri ve hayırlı işleri yapmakta acele etmek.

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki:

Rabbinizden mağfiret istemeye ve Cennet'e girmeye müsâreat ediniz. (Âl-i İmrân sûresi:

133)

MÜSÂVÂT:

Eşitlik, denklik; aynı halde ve derecede olma.

İslâm dînindeki hürriyet ve müsâvât, gayr-i müslimlerin çoğunu dâimâ kendine

çekmiştir.Pekçoğu bu sebepten dinlerini değiştirmiş, müslüman olmakla şereflenmişlerdir.

(Herkese Lâzım Olan Îmân)

Her ticârî sözleşmede, iki tarafın zarar ve kârda müsâvât, adâlet bulunması esastır. (Ebû

Zühre)

MÜSÂVÎ:

Eşit, denk.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyuruyor ki:

Mekke şehri alınmadan önce din düşmanları ile harb edenler ve mallarını, Allah

yolunda harc edenler ile, Mekke alındıktan sonra bunları yapanlar, müsâvî değildir.

Birinciler elbette daha yüksektir. Allahü teâlâ hepsine Hüsnâyı, yâni Cennet'i söz verdi.

(Hadîd sûresi: 10)

Ağırbaşlı kimse, medh olunmayı sevmez, yerilmekten de üzülmez. Fakirle zenginleri

müsâvî tutar. Tatlıyı acıyı ayırmaz. (Ali bin Emrullah)

Resûl-i ekrem Mekke'den Medîne'ye hicretleri sırasında Eylül ayının yirminci ve

Rebî'ul-evvel'in sekizinci Pazartesi günü Kubâ köyüne geldiler. Gece ve gündüzün müsâvî

olduğu Eylül'ün yirmi üçüncü gününü burada geçirip, Rebî'ul-evvelin on ikinci Cumâ günü

Medîne'ye ulaştılar. (Kâdı Beydâvî)

MÜSEBBİB-İ HAKÎKÎ:

Bütün sebepleri yaratan Allahü teâlâ.

Her varlığın hâlıkı (yaratıcısı), hâkimi (hükm edicisi), müsebbîb-i hakîkîsi Allahü teâlâdır.

Allahü teâlânın her şeyi sebepsiz vâsıtasız yaratmağa gücü yeter. Fakat âdeti onları bir

sebeple yaratmaktır. Meselâ bir şeye ateş dokunmadıkça yakmağı yaratmaz. Yakan, yanma

işini yapan ateş değildir. Oksijen de değildir. Isı da değildir. Elektron alış-verişi de değildir.

Yakan yalnız Müsebbib-i hakîkî olan Allahü teâlâdır. Bunların hepsini yanmak için sebeb

olarak yaratmıştır. Müsebbib-i hakîkî olan Allahü teâlâ dileseydi, her şeyi sebepsiz yaratırdı.

Ateşsiz yakardı, yemeden doyururdu. Uçak olmadan uçururdu. Fakat lütf ederek, kullarına

iyilik ederek, her şeyi yaratmasını bir sebebe bağladı. Belirli şeyleri belli sebeplerle yaratmağı

diledi. İşlerini sebeplerin altında gizledi. Kudretini sebepler altında sakladı. (Mevlânâ Hâlid-i

Bağdâdî)

MÜSELLES:

Tâze iken yâni gaz kabarcıkları çıkmadan, köpürmeden önce ısıtılıp, üçte ikisi uçup üçte

biri kalan üzüm suyu.

Kısrak, inek, deve sütleri mayalanıp, tadı keskin olunca, müselles gibi olurlar.Birincisine

kumis, ikincisine kefir denir. Bira gibi haramdırlar. (İskilipli Âtıf Efendi)

MÜSENNEM:

Balık sırtı gibi yuvarlak.

Kabrin üzerini müsennem yapmak sünnettir. Peygamber efendimiz kabirleri bu şekilde

yaptırırlardı. (Seyyid Abdülhakîm Arvâsî)

MÜSEVVİF:

Hayırlı işleri sonraya bırakan, sonra yaparım diyen, iyi işleri geciktiren, bugünün işini

yarına bırakan kimse.

Uygunsuz işlerin hepsinden Allahü teâlâya tövbe etmeli, O'na yalvarmalıdır. Belki tövbe

etmek için başka zaman ele geçmez. Hadîs-i şerîfte; "Müsevvifler helâk oldu" buyruldu. Boş

zamânı kıymetlendirmelidir. Bu zamanlarda Allahü teâlânın beğendiği şeyleri yapmalıdır.

Tövbe yapabilmek Hak teâlânın büyük nîmetlerinden biridir. Allahü teâlâdan her an bu nîmeti

istemelidir. Gençlik zamânı kazanç zamânıdır. Merd olan bu vaktin kıymetini bilip, elden

kaçırmaz. İhtiyârlık herkese nasîb olmaz, nasîb olsa da rahat, elverişli vakit ele geçmez. Vakit

de bulunsa, kuvvetsizlik, hâlsizlik zamânında yarar iş yapılamaz. (İmâm-ı Rabbânî)

Vakit, keskin bir kılınç gibidir. Yarına çıkacağımız belli değildir.Mühim işleri bugün

yapmalı, mühim olmıyanları yarına bırakmalıdır. Çünkü müsevviflerin helâk olacağı, ziyânda

oldukları bildirilmiştir. (İmâm-ı Rabbânî)

MÜSKİR:

Sarhoşluk veren, şuuru kaybettiren, aklı gideren ve keyf veren madde.

Her müskir haramdır. Her kim dünyâda içki içer ve içmekte devâm eder ve tövbe

edemeden ölürse, o kimse âhirette Cennet şerbetlerinden içemeyecektir. (Hadîs-i

şerîf-Müslim)

Esrâr otu müskirdir. Çünkü esrâr almak için evinin eşyâsını satıyorlar. Keyf vermeseydi

böyle yapmazlardı. (Abdullah Menûfî)

MÜSLİM:

1. Mûteber ve güvenilir olduğu bütün İslâm âlimleri tarafından kabul edilen, Kütüb-i sitte

denilen altı hadîs kitâbının ikincisi.

Müslim-i şerîfteki hadîs-i şerîflerden bâzıları:

Üç kişi bir arada bulunduğu zaman ikisi, diğerini bırakıp da kendi aralarında

konuşmasınlar.

Cehennemlikleri size haber vereyim mi?Onlar katı yürekli, malını hayırdan esirgeyen,

kibirli kimselerdir.

Kalbinde zerre kadar kibir (yâni küfür) bulunan kimse Cennet'e giremez.

2. Allahü teâlânın, peygamberi Muhammed aleyhisselâm vâsıtasıyla gönderdiklerine îmân

edip, O'nun emirlerini yerine getiren, yasaklarından kaçan kimse. (Bkz. Müsliman)

MÜSLİMAN (Müslüman):

Allahü teâlânın, peygamberleri vâsıtasıyla gönderdiklerine ve Muhammed aleyhisselâma

îmân edip, Allahü teâlânın emirlerini yerine getiren, yasaklarından kaçan kimse.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyuruyor ki:

Mallarını, canlarını fedâ ederek din düşmanları ile, Allahü teâlânın rızâsı için cihâd,

muhârebe eden müslümanlar, oturup, kapanıp ibâdet edenlerden daha üstündür. Hepsine

Cennet'i söz veriyorum. (Nisâ sûresi: 95)

Müslüman demek, müslümanlara eli ile, dili ile zarar vermeyen kimse demektir.

(Hadîs-i şerîf-Buhârî, Müslim)

Müslüman, müslümanın kardeşidir. Ona zulm etmez, onun yardımına koşar, onu

küçük ve kendinden aşağı görmez. Onun kanına, malına, ırzına, nâmusuna zarar vermesi

haramdır. (Hadîs-i şerîf-Eşi'at-ül-Lemeât)

Bir kimsenin müslümanlığının güzelliği, mâlâyânîden (faydasız şeylerden) kaçması ve

lüzûmlu şeyleri yapması ile anlaşılır. (Hadîs-i şerîf-Mektûbât)

Bir müslüman, Allahü teâlânın emir ve yasaklarına ne kadar dikkat edip tatbik ediyorsa,

Allahü teâlâ da onu, o miktâr azîz eder. Diğer müslümanların kalbine de onun sevgisini verir.

(İbrâhim Havvâs)

Müslüman, iyi insan, aklı başında kimse demektir. Hakîkî müslüman, Allahü teâlânın

emirlerine itâat eder. Allahü teâlânın emirlerine uymamak günâh olur. Kul borçlarını öder.

Müslüman, günâh yapmaz ve suç işlemez. Vatanını, milletini ve bayrağını sever. Herkese

iyilik eder. Kötülük yapanlara nasîhat verir. Böyle olan müslümanı Allah da sever, kullar da

sever. Râhat ve huzûr içinde yaşar. (Abdülhakîm Arvâsî)

MÜSNED HADÎS:

Peygamber efendimize isnâd eden sahâbînin ismi bildirilen hadîs-i şerîfler. (Bkz. Hadîs)

MÜSTAĞFÎR:

İstiğfâr eden, Allahü teâlâdan günâhlarının bağışlanmasını isteyen. (Bkz. İstiğfâr)

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki:

(O takvâya erenler); "Ey Rabbimiz, biz îmân ettik. Artık bizim günâhlarımızı bağışla ve

bizi o ateşin azâbından koru" diyenler, sabredenler (îmânlarında) gerçek olanlar, Allahü

teâlâya itâatle boyun eğenler, infâk edenler, seherlerde müstağfîr olanlardır. (Âl-i İmrân

sûresi: 16, 17)

MÜSTAĞNÎ:

1. Başkasına muhtâç olmayan.

Allahü teâlâ bütün varlıklardan müstağnîdir. Bütün canlılar îmân etse, itâat etse, O'na

hiçbir faydası olmaz. Bütün âlem kâfir (inançsız) olsa, azgın taşkın olsa, karşı gelse O'na

hiçbir zarar vermez. (Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî)

2.Sâhib olduğu şeyle kanâat edip, insanlardan bir şey beklemiyen. İhtiyâcını başkalarına

söylemiyen.

Ebû Hâzim'e; "Malın nedir?" diye sordular. O da; "İki şeydir; biri Allahü teâlâdan râzı

olmak, diğeri de insanlardan müstağnî olmaktır" buyurdu. "Öyle ise fakirsin" denilince;

"Yerler, gök ve bunların arasındaki şeyler Allahü teâlânın iken ve ben de O'nun muhlis

(ihlâslı) kulu iken nasıl fakir olurum" buyurdu. (Mâverdî)

MÜSTA'MEL SU:

Abdestte veya gusülde veya kurbet için (yemekten önce ve sonra, sünnet olduğu için el

yıkamak gibi) kullanılan su. (Bkz. Mâ-i Müsta'mel)

Müsta'mel su, İmâm-ı a'zam'a göre kaba necâsettir. Müsta'mel suyu içmek ise mekrûhtur.

(Halebî)

MÜSTECÂB:

Makbûl, kabûl olunan, geri çevrilmeyen.

Kişinin din kardeşi için gıyâbında (arkasından) yapılan duâ müstecâbdır. Başucunda

âmin diyen bir melek bulunur. O kişi mü'min kardeşine hayır duâ ettikçe, melek; âmin,

hayrın misli senin için de olsun der. (Hadîs-i şerîf-Sünen-i İbn-i Mâce)

Duânın müstecâb olduğu zamanlar; Receb ayının birinci Cumâ gecesi olan Regâib gecesi,

Şâban ayının on beşinci gecesi olan Berât gecesi ve günü, mübârek geceler, Cumâ günü, hatîb

minberde iki hutbe arasında oturduğu vakitten namaz kılıncaya kadar, her gecenin son üçte

birinde (seher vaktinde), ezân ve ikâmet okunurken, bilhassa hayyealelfelâh dedikten sonra,

Allah yolunda cihâd ederken, her namazdan sonra, Kur'ân-ı kerîmi okuduktan sonra, her

secdeden sonra, cemâat arasında, yağmur yağarken, Kâbe-i muazzamayı görünce, zemzem

suyu içince yapılan duâ müstecâbdır. Musîbete uğrayanın o andaki duâsı da müstecabdır.

(Kâdızâde Ahmed bin Muhammed Emîn Efendi ve İbn-i Cezerî)

MÜSTE'CİR:

Ücret ödeyen.

1. Kirâcı.

Âcir yâni mal sâhibi, müste'cirden günlük kirâyı her akşam isteyebilir. Kirâya verilen mal,

müste'cire teslim edilince, emânet olup, müste'cirin elinde kasdsız telef olunca, ödemez.

(Fetâvâ-yı Hindiyye)

Hayvan, binmek ve yük taşımak için; elbise, giymek için kirâlanır. Şarta uymayıp, hayvan,

ev ve elbise zarar görürse, müste'cir tazmîn eder, öder. Zarar vermeyen şeyleri şart ederse,

yapmak lâzım olmaz. Meselâ evde iki üç kişi oturacak denirse, üç, beş de oturabilir. Hayvana,

kamyona konacak eşyânın cinsi değil, ağırlık şart edilir. Fakat zararlı şey yüklenmez.

Hayvanı, çekerek veya döğerek sakat ederse öder. (Fetâvâ-yı Hindiyye)

2. İşveren.

San'at sâhibleri işçilik ücretini müste'cirden alıncaya kadar, eşyâyı vermeyebilir. Eşyâ telef

olup, teslim edemezse ücret alamaz. (Fetâvâ-yı Hindiyye)

MÜSTEHAB:

Sevilen, beğenilen. Peygamber efendimizin bâzan âdet olarak yaptıkları; yapılınca sevâb

verilen yapılmayınca günâh olmayan şeyler.

Müstehabları yapmakta gevşek davranan, sünnetleri yapamaz. Sünnetleri yapmakta

gevşeklik, farzların yapılmasını zorlaştırır. Farzlarda gevşek davranan, Allahü teâlânın

rızâsına kavuşamaz. (Muhammed Ma'sûm Fârûkî)

Müstehabları hafif görmemelidir. Bunlar Allahü teâlânın sevdiği şeylerdir ve

beğendikleridir. Eğer bütün dünyâyı vermekle beğendiği bir işin yapılabileceği bilinmiş olsa

ve dünyâyı verip o iş yapılabilse çok kâr elde edilmiş olur ve birkaç saksı parçası verip

kıymetli bir elması ele geçirmek gibi olur.Yâhut birkaç çakıl parçası verip, ölmüş bir

sevgilinin rûhunu geriye getirmek, hayat kazandırmak gibidir. (İmâm-ı Rabbânî)

Müstehab, Hak teâlâya dost eder ve Allahü teâlânın rızâsını kazanmaya vesîledir.

(Abdülhakîm-i Arvâsî)

İmâmın, son sünneti, farz kıldığı yerde kılması mekruhtur (ibâdetin sevâbını giderir).

Cemâatin kılması mekrûh değil ise de, başka yerlerde kılmaları müstehabdır. Müstehâbı

yapmayanın namazı noksan olmaz; sevâbından mahrûm kalır. (Şernblâlî)

Beş vakit namazı vakitleri girer girmez kılmalıdır. Yalnız yatsı namazını kış aylarında

gecenin ilk üçte birine kadar geciktirmek müstehabdır. (İmâm-ı Rabbânî)

MÜSTEHLİK EVLİYÂ:

Nihâyete erdikten, maksada kavuştuktan sonra sebepler âlemine indirilmeyen, geri

döndürülmeyen evliyâ. Kalbi hep Allahü teâlâya dönük olup, O'ndan başkası ile meşgul

olmayan zâtlar.

Müstehlik olan evliyânın peygamberlik makâmının kemâlâtından (üstünlüklerinden)

haberi yoktur. Başkalarını kemâle getiremez (yetiştirip olgunlaştıramaz). (İmâm-ı Rabbânî)

MÜSTEKAR:

1. Karar kılınacak, yerleşilecek yer.

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki:

O (cehennem) ne kötü bir müstekar ve kalınacak yerdir. (Furkân sûresi: 66)

2. Sâbit, hiç değişmeyen, yerleşmiş, değişmez.

İslâmiyet, insanların mukadderâtını (işlerini) belli müstekar bir adâlet temeline bağlamış,

diktatörlerin, zâlimlerin, câhillerin, şahıslar ve zümreleri kayıran veya ezen, birbirine

uymayan ahkâm (hükümler) yapmalarına hâcet bırakmamıştır. Halkın mukadderâtını

tesâdüfe, şansa değil, beyâza-siyaha ve doğuya-batıya yayılan eşit haklara, âdil hükümlere

bağlamıştır. Fıkıh kitabları, her ilerlemedeki zorlukları çözen, her çağda huzûr ve seâdeti

sağlayan ilâhî hükümleri bildirmektedir. (Abdülhakîm Arvâsî)

MÜSTEKÎM:

Doğruluk üzere olan, doğru yolda yürüyen. Doğrulukla sıfatlanmış kimse. (Bkz. Sırât-ı

Müstekîm ve İstikâmet)

Müstekîm ol, hazret-i Allah utandırmaz seni. (Diyâr-ı Bekrli Saîd Paşa)

MÜSTE'MİN:

Eman dileyen, sığınan.

Kendi memleketinden başka bir devletin topraklarına izinle giren kimse.

Müste'min Kâfir:

Müslüman bir memlekete onların izni ile giren müslüman olmayan kimse.

Dâr-ül-İslâm'a (İslâm ülkesine) müste'min olarak gelen bir kâfir, burada yaşamakta olan

bir zımmî gibi, yâni gayr-i müslim vatandaş gibi korkusuz yaşar. Onun haklarına mâlik olur.

Müste'mine veya zımmîye olan borcunu ödemeyen müslüman hapsolunur. (İbn-i Âbidîn)

Dâr-ül-İslâm'da bulunan müste'min kâfirin yalnız muâmelâttaki (İslâm hukûkunun

alış-veriş, kirâ, şirketler, fâiz, mîrâs gibi hususlardaki) hükümlere uyması lâzımdır. İslâm

memleketinde, müste'min ile de, müslümanlar ile yapılması câiz olan sözleşmeler yapılır.

Alınması dînimizde lâzım olmayan malları alınamaz. Âdet olsa da, alınması yine câiz olmaz.

Meselâ Meryem anayı ziyâret için Kudüs'e gelenlerden ve turistlerden ayakbastı parası veya

başka isimlerle bir şey almak câiz olmaz. (İbn-i Âbidîn)

Müste'min Müslüman:

Dâr-ül-harbe (müslüman olmayanların ülkesine) onların izni ile giren müslüman.

Dâr-ül-harbde bulunan bir müste'min müslümanın, kâfirlerin mallarını, onların rızâsı ile

alması câizdir. Fakat, gadr, yâni sözünde durmamak, hıyânet etmek, her yerde haramdır.

Gönül rızâsı ile malını almak, gadr değildir. Malına, canına, kadınına, kızına saldırmak gadr

olur. Haram olur. Fakat, müslüman memleketinde bulunan müste'min kâfirin malını, gönül

rızâsı ile olsa bile, câiz olmayacak yol ile almak gadr olur. Çünkü, İslâm memleketinde,

şerîatin emirlerine uygun hareket edilir. (İbn-i Âbidîn)

MÜSTEŞRİK:

Doğu memleketlerini, din, dil ve târihleri başta olmak üzere her yönden araştırıp tesbite

çalışan batılı ilim adamı. Garplı bilgin, oryantalist, şarkiyâtçı.

Meşhûr İngiliz müsteşriki George Sale, Kur'ân-ı kerîmi İngilizce'ye tercüme ettiği eserinin

önsözünde diyor ki: "Hicretten evvel, Medîne-i münevverede müslüman olmayan hiçbir ev

kalmamıştı. Yâni Medîne'de her eve İslâmiyet girmişti. Eğer bir kimse; "İslâmiyet diğer

memleketlere ancak kılıç kuvveti ile yayıldı diye bir iddiâda bulunursa; bu kuru bir suçlama

ve cehâlettir. Çünkü İslâmiyet'i kabûl eden ve kılıcın ismini bile işitmeyen pekçok memleket

vardır. Bunlar kalblere te'sir eden Kur'ân-ı kerîmi işitmekle müslüman olmuşlardır. (Harputlu

İshâk Efendi)

MÜŞÂHEDÂT:

Kalb gözüyle görmeler veya bu yolla görülen şeyler. Müşâhede kelimesinin çoğuludur.

Ahvâl ve mevâcid (hâller ve kendinden geçme) ve müşâhedât ve tecelliyât (hakîkatlerin

kalbe yerleşmesi) tasavvuf yolunun başlangıcında ve arada meydana gelir. (İmâm-ı Rabbânî)

Dünyâda vâki olan müşâhedât tamâmen zıllere, gölgelere bağlıdır ve hayâl kaydından,

bağından kurtulmuş değildir. (Muhammed Ma'sûm)

MÜŞÂHEDE:

Görme, anlama. Kalb gözü ile görme.

Kalbde tevhîdin yâni tek olan Allah'a inanmanın bulunduğunun alâmeti; O'nunla berâber

bir ikincisinin olmadığını her an müşâhede etmektir. (Ebüssü'ûd Ebü'l-Aşâir)

MÜŞÂHİN:

Müslümanların cemâatini terk eden, bid'at sâhibi, mezhebsiz kimse.

Allahü teâlâ, Şa'bân'ın (Şa'bân ayının) on beşinci gecesi (Berât gecesi) bütün kullarına

merhamet eder. Yalnız müşrik (Allahü teâlâya ortak koşanı) ve müşâhini affetmez. (Hadîs-i

şerîf-Taberânî)

MÜŞÂRATA:

Şartlaşma, sözleşme. Nefs muhâsebesinin (nefsi hesâba çekmenin) ilk basamağı olup,

Allahü teâlânın beğendiği işleri yapma, beğenmediklerinden sakınma ve âhirete hazırlanma

husûsunda nefsle sözleşme.

Din büyükleri, dünyânın bir pazar yeri gibi olduğunu ve burada, nefs ile alış-verişte

olduklarını anlamışlardır. Bu ticâretin kazancı Cennet'tir. Ziyânı (zarârı) da Cehennem'dir.

Yâni kârı, ebedî seâdet (kurtuluş), ziyânı da sonsuz felâkettir. Din büyükleri, nefslerini,

ticâretteki ortak yerine koymuşlardır. Ortak ile önce müşârata yapılır. Sonra, işlerine, sözünde

durup durmadığına dikkat edilir. Nihâyet hesâblaşılıp, hıyânet yapmışsa (sözünde

durmamışsa) mahkemeye verilir. Din büyükleri de, nefsleri ile müşârata edip şirket

kurmuşlar, onu murâkabe edip gözetmişler, hesâba çekmişler, cezâlandırmışlar, onunla

uğraşmışlar ve onu azarlamışlardır. (İmâm-ı Gazâlî)

MÜŞÂVERE:

Aklı, fikri kuvvetli, ileriyi gören kimseler ile bir konu üzerinde konuşma, görüşme,

danışma, meşveret etme, görüşüne baş vurma. (Bkz. Meşveret)

Allahü teâlâ âyet-i kerîmede meâlen buyurdu ki:

... (Ey Resûlüm!) Eshâbın ile müşâvere et. Onlara danış. (Âl-i İmrân sûresi: 159)

İslâm halîfelerinin hepsinin müşâvirleri (her işte danışacakları kimseler), meclisleri, ilim

adamları vardı. Müşâvere etmeden bir şey yapmazlardı. (Muhammed Hâdimî)

Müşâvere yapılacak kişide şu beş şart bulunmalıdır: 1) Akıllı ve tecrübeli olmalıdır. 2)

Dindar ve takvâ sâhibi (Allahü teâlâdan korkarak haramlardan kaçan olmalıdır. 3) Nasîhat

eden bir dost olmalıdır. 4) Zihnini meşgul eden bir sıkıntısı olmamalıdır. 5) Kendisine

danışılacak işte onu ilgilendiren bir maksâdı ve onu etkileyecek bir arzu ve menfeat

olmamalıdır. (Mâverdî)

Müslümanlığın çok mantıkî oluşu ve sâdeliği, câmilerin insanı kendine çeken câzibesi, bu

dîne mensûb olanların dinlerine büyük bir ciddiyet ve muhabbet ile bağlanmaları, işlerde

müşâvere edip, insanlara dâimâ merhamet ve şefkat ile muâmelede bulunmaları, yoksullara

yardım etmeleri ilk defâ olarak kadınlara da mal sâhibi olma hakkını vermeleri gibi pekçok

şeyler, o zamâna göre yapılan en muazzam medenî inkılablar benim üzerimde çok büyük

te'sirler yaptı. (Donald Rockwell)

MÜŞEBBİHE:

Allahü teâlâyı cisim ve varlıklara benzeten, Kur'ân-ı kerîmdeki müteşâbih (mânâsı kapalı)

âyetleri görünen lugat mânâsına göre açıklayıp, Allahü teâlânın el ve yüz gibi organlarının

olduğunu iddiâ eden bozuk fırka.

Müşebbihe bozuk yolunu ilk defâ ortaya çıkaran aslen bir yahûdî olan Abdullah bin

Sebe'dir.Hicrî birinci asrın başlarında yaşayan Hişâm bin Sâlim el-Cevâlikî ve Hişâm bin

Hakem gibi kimseler de müşebbihedendirler. Müşebbiheye göre; "Mâbûdları (ibâdet ettikleri

tanrı) cisimdir, sonu ve sınırı vardır. Uzunluk genişlik ve derinlik sâhibidir. O, parlak bir

ışıktır. Her tarafına ışık saçan yuvarlak bir inci misâli parlayan saf altın gibidir. Rengi, tadı,

kokusu vardır. Mâbûd bâzan hareket eder, bâzan hareketsiz durur. O, kendi karışıyla yedi

karıştır." (Abdülkâhir Bağdâdî)

Müşebbihe esasta ikiye ayrılır. Birincisi Allahü teâlânın zâtını insana benzetenlerdir.

İkincisi ise, Allahü teâlânın sıfatlarını insanların ve diğer yaratılmışların sıfatlarına

benzetenlerdir. (Şehristânî)

Kendilerine selefiyye adını veren ve bulundukları memleketlerdeki Ehl-i sünnet

(Peygamberimizin ve Eshâbının yolunda olan) din adamlarını her fırsatta kötüleyen kimseler,

bugün müşebbihe ve mücessimeye âit fikirleri benimsemekte ve yaymaya çalışmaktadır.

Kendilerine haşevî adı verilen, Allahü teâlâyı, yarattıklarına benzeten, madde ve cisim diyen

kâfirlerin büyük bir kısmı müşebbihe ve mücessimedirler. (Ebû Zühre, İbn-i Cevzî)

MÜŞEKKİK:

Bir cins içindeki ferdlerin hepsinde eşit miktârda bulunmayan sıfat, özellik.

İlim, âlimlerin bâzısında az, bâzısında çok olan bir sıfattır.Bu sebeple din bilgilerinde,

ilmi en çok olan âlime güvenilir. Akıl da ilim gibi müşekkik olup, insanlarda eşit olarak

bulunmaz. Hiç yanılmayan, hatâ etmeyen selîm akıl, peygamberlerde aleyhimüsselâm

bulunur. Peygamberlerin akıllarına yakın olan akıllar, Eshâb-ı kirâmın (Peygamberimizin

arkadaşlarının), Tâbiîn'in (Eshâb-ı kirâmı görenlerin), Tebe-i tâbiîn (Tâbiîn'i görenlerin) ve

diğer din büyüklerinin akıllarıdır. (Abdülhakîm Arvâsî)

MÜŞFİK:

Şefkatli, merhametli, acıyan.

Merhametli ve müşfik bir rehber olmadıkça, çocuk, ilim ve ahlâk edinemez, yükselemez.

İyi rehber, yâni ilim ve ahlâk sunan zât, çocuğu felâketten kurtarıp, seâdete kavuşturur.

(İmâm-ı Gazâlî)

Hoca müşfik ve mâhir; talebe zekî ve çalışkan olursa öğrenilmeyecek bir mes'ele yoktur.

(Abdülhakîm Arvâsî)

Müşfik ve şefkatli rehber yâni mürşid, talebesini alçak dünyâ için kızıp azarlamaz.

Onların azarlamaları dünyâ için değildir. Zîrâ dünyânın, onların yanında sivrisinek kadar

kıymeti yoktur. (Abdülmecîd Şirvânî)

MÜŞRİK:

Allahü teâlâya şirk (ortak) koşan. Allahü teâlâyı mâbûd bildiği hâlde put veya benzeri

şeyleri de ilâh, tanrı edinen. (Bkz. Şirk)

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki:

Mekke kâfirleri, Muhammed ölecek, O'ndan kurtulacağız diyorlardı. Allahü teâlâ da

evet sen öleceksin. Fakat, o müşrikler de, elbette ölecekler. Kendileri elbet ölecek olan

kimselerin, başkasının ölümünü beklemeleri, açık bir câhilliktir. (Zümer sûresi: 30)

Müşriklerin kendileri değil, îtikâdları ve kalbleri pistir. Îtikâdları düzelirse, kendileri de

temiz olur. (İmâm-ı Rabbânî)

Müşrik, Hak teâlâdan başkasının ibâdetine tutulmuştur. (Seyyid Abdülhakîm-i Arvâsî)

MÜŞTEBEH:

Şübheli olan şey.

Helâl meydandadır. Haram meydandadır. Müştebeh olanlar ikisi arasındadır.Kıyâmete

kadar böyledir. (Hadîs-i şerîf-Buhârî)

Herkese önce lâzım olan şey, Ehl-i sünnet vel-cemâat âlimlerinin anladıklarına ve

bildirdiklerine uygun olarak îtikâdı düzeltmektir. Îmânı düzelttikten sonra farzları, vâcibleri,

sünnetleri, müstehâbları, haramı, helâli, mekrûhu ve müştebehi öğrenmek ve fıkıh (ilmihâl)

bilgilerine göre amel etmek lâzımdır. (İmâm-ı Rabbânî)

MÜŞTERÎ:

Satın alan.

Bir malı satan ile müşteri arasında anlaşılan değere malın bedeli, fiyatı denir. (Ali Haydar

Efendi)

Satış sözleşmesi tamam olunca, mebî (satılan mal) müşterinin mülkü olur. (Alâüddîn

Haskefî)

Müşteri, satın aldığı bir şeyin kusûrunu düzeltse, geri vermek hakkı kalmaz. Satın alınan

bir hayvana binmek, kabûl etmek demektir. (İbn-i Âbidîn)

MÜTÂBE'AT:

Tâbi olmak, uymak.

İki cihân seâdetine kavuşmak, ancak ve yalnız, dünyâ ve âhiretin efendisi olan

Muhammed aleyhisselâma mütâbeat iledir. O'na mütâbeat için, îmân etmek ve ahkâm-ı

İslâmiyyeyi (İslâmiyet'in emir ve yasaklarını) öğrenmek ve yapmak lâzımdır. (İmâm-ı

Rabbânî)

Resûlullah'a mütâbeat; dînimizin emir ve yasaklarına uymak ve kâfirlik âdetlerini

terketmekle olur. (İmâm-ı Rabbânî)

Resûlullah'a mütâbeat niyyetiyle gün ortasındaki uyku (kaylûle); mütâbeatla olmayan

çetin riyâzet ve şiddetli mücâhedelerden üstündür. (İmâm-ı Rabbânî)

Resûlullah'a mütâbeat olmadıkça kurtuluş muhâldir (imkânsızdır). (Sa'dî-i Şîrâzî)

MÜT'A NİKÂHI:

Şâhidsiz olarak bir kadına belli miktarda para verip, belli bir zaman için berâber yaşamağı

sözleşmek.

Ey müslümanlar! Kadınlar ile müt'a nikâhı yapmanıza izin vermiştim. Fakat şimdi

bunu, Allahü teâlâ harâm etti. Kimin yanında böyle kadın varsa, onu salıversin ve ona

verdiği malı geri almasın! (Hadîs-i şerîf-Müslim, İbn-i Mâce)

Müt'a nikâhı, dört mezhebde (Hanefî, Şâfiî, Mâlikî, Hanbelî) de harâmdır. (Abdülvehhâb-ı

Şa'rânî)

MÜTASARRIFA:

İnsandaki görünmeyen his organlarının beşincisi; his organları vâsıtası ile elde edilen

duyuları ve mânâları karşılaştırıp, yeni mânâlar elde etmeye yarayan kuvvet.

İnsandaki görünmeyen his organları beştir:Birincisi hiss-i müşterek; his organlarından

beyindeki duygu merkezlerine gelen hâricî te'sirlerin hepsi, burada toplanır. İkincisi, hayâldir.

Hiss-i müşterekte toplanıp anlaşılan, his edilen şeyler burada saklanır. Üçüncüsü vâhimedir.

Meselâ düşmanlık, korku gibi, hissedilenler burada saklanır. Dördüncü kuvvet hâfızadır.

Vâhimenin anladığı mânâları saklar. Beşincisi mütasarrıfadır. (Ali bin Emrullah)

MÜTEAHHİRÎN:

Sonra gelenler. Kelâm ilminde İmâm-ı Gazâlî ile, diğer İslâmî ilimlerde Şems-ül-Eimme

Hulvânî ile başlayıp onlardan sonra gelen âlimler.

Hanefî ve Hanbelî mezheblerinde, ücret ile ezân okutmak, imâm tutmak, Kur'ân-ı kerîm

öğretmek, din dersi öğretmek câiz değildir. Müteahhirîn din âlimleri, Kur'ân-ı kerîm ve din

dersi öğretmek ve ezân, imâmlık için para ile adam tutmak câiz olur dedi. Bunlara sözleşilen

ücretin verilmesi lâzım olur. Aslında ücret ile ibâdet yaptırmak câiz değildir. Ancak son

zamanlarda, dinde gevşeklik olduğundan, Kur'ân-ı kerîm ve din bilgilerinin unutulmaması,

imâmlığın ve müezzinliğin yapılabilmesi için ücretle yaptırılması zarûret hâline gelmiştir.

(İbn-i Âbidîn)

MÜTE'ÂL (El-Müte'âl):

Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (ism-i şerîflerinden). Düşünülebilen, akla gelen,

hayâl edilebilen her şeyden başka bunlardan pâk, temiz ve yüce olan.

Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyruldu ki:

(Allahü teâlâ) görünmeyeni de görüneni de bilir. Büyüktür, Müte'âl'dir. (Ra'd sûresi: 9)

El-Müte'âl ism-i şerîfini söyliyenin hâli düzelir, derecesi yükselir. (Yûsuf Nebhânî)

MÜTEASSIB:

Taassub eden; yanlış bir şeyi müdâfaada körü körüne inât ve ısrâr eden, haksız yere

düşmanlık eden.

Müteassıb papazlar olmasaydı, hıristiyanların hepsi müslüman olurdu. (İmâm-ı Birgivî)

Mektebde okurken, bize müslümanların vahşî, hele Türklerin büsbütün müteassıb ve

gaddar olduğu öğretilmişti. Hâlbuki hayâtımın en güzel günleri İstanbul'da geçti. Kendileri ile

temas ettiğimiz müslümanlar, son derece nâzik, kibar ve medenî insanlardı. Ancak bizi asıl

şaşırtan; Türklerin Îsâ aleyhisselâmdan nefret etmemeleri ve ona da bir peygamber olarak

inanmaları oldu. Bizim âyinlerimize müdâhale etmiyor, ibâdetlerimizle alay etmiyorlardı.

Bize bir insan olarak hürmet ediyorlar, bizim müslümanları şeytana uymuş Allah'sızlar olarak

görmemize mukâbil, onlar dînimize karşı en ufak bir fenâ kelime bile kullanmıyorlardı. Evet

müteassıb olan bizdik. (Georgina Max Müller)

MÜTEAYYİN:

Teayyün eden. Belli, âşikâr ve meydanda olan. (Bkz. Teayyün)

MÜTEHASSIS:

İhtisas sâhibi, uzman. Bir işin hakîkatini, iç yüzünü çok iyi bilen, bir ilim dalında veya

meslekte mâhir olan.

Evliyâ, kalb, rûh mütehassısları olup, herkesin bünyesine ve hastalığına ve zamânının

zulmetine ve fesâdına (bozukluğuna) uygun olarak rûhun ilâclarını hadîs-i şerîflerden seçerek

söylemişler ve yazmışlardır. (Sarı Abdullah Efendi)

İslâm bilgilerinin ve tasavvuf bilgilerinin mütehassısı Seyyid Abdülhakîm Efendi;

"Kur'ân-ı kerîmden ve hadîs kitâblarından sonra İslâm kitâblarının en üstünü İmâm-ı

Rabbânî'nin, Mektûbâtıdır" ve "İslâm âleminde İmâm-ı Rabbânî'nin Mektûbâtı kadar kıymetli

bir kitab daha yazılmamıştır" buyurdu. (M. Sıddîk Gümüş)

MÜTEKADDİMÎN:

Önce gelenler; kelâm ilminde, İmâm-ı Gazâlî'ye, fıkıh ilminde Şems-ül-Eimme

Hulvânî'ye kadar gelen İslâm âlimleri.

Mütekaddimîn âlimlerine göre, Kur'ân-ı kerîm ve din dersi öğretmek ve ezân, imâmlık

için para ile adam tutmak câiz değildir. Dînen uygun değildir. Fakat müteahhirîn (sonradan

gelen din âlimleri) ise câiz olur, dedi. Çünkü, son zamanlarda, dinde gevşeklik olduğundan,

Kur'ân-ı kerîmin ve din bilgilerinin unutulmaması ve imâmlığın yapılabilmesi için bunların

ücret ile yaptırılması zarûret hâline gelmiştir. Fakat bu fetvâ bütün ibâdetlerin ücretle

yapılabileceğini göstermez. Yalnız saydıklarımız zarûret olup, mezhebin aslından dışarıda

bırakılmaktadır. Hâfızlara ücretle Kur'ân-ı kerîm okutmak, zarûret olmadığı için, câiz

değildir. Büyük âlim Tâc-üş-şerîa, Hidâye şerhinde (açıklamasında) diyor ki: "Ücret ile

okunan Kur'ân-ı kerîmden, ne ölüye, ne de okuyana sevâb hâsıl olmaz." Aynî, Hidâye

şerhinde diyor ki: "Hâfızlar, para için, mal için okumamalıdır. Hâfız da, parayı veren de

günâha girer." Câiz olmayan; ücretle Kur'ân-ı kerîm öğretmek değil, ücretle Kur'ân-ı kerîm

okumak veya okutmaktır. Bu iki husus birbirine karıştırılmamalıdır. (İbn-i Âbidîn)

MÜTEKÂMİL:

Kemâle erişmiş, olgun, üstün.

İslâm dîni dünyânın en mütekâmil, en mantıkî ve en son dîni olduğundan, onun hakkında

bir kitap yazabilmek için, yazanın yüksek tahsilli yâni ilim sâhibi olması, Arabî, Fârisî ve bir

ecnebî lisânı bilmesi, en yeni tabiî ve fennî bilgiler yanında İslâm ilimleri ile de mücehhez

(donanmış) olması lâzımdır. (Seyyid Abdülhakîm Arvâsî)

MÜTEKAVVİM MAL:

Kıymetli, kullanılması mubâh ve mümkün olan mal.

Bir satışın sahîh (dîne uygun) olması için malın mütekavvim olması

lâzımdır.Müslümünlar için şarap, domuz ve besmelesiz kesilen veya kesmeden öldürülen

hayvan, mütekavvim mal değildir. Denizdeki henüz tutulmamış balık mütekavvim mal

değildir. Çünkü tutulmadığı için kullanılması veya satılması mümkün değildir. (İbn-i

Nüceym, Ali Haydar)

MÜTEKEBBİR (El-Mütekebbir):

1.Allahü teâlânın ism-i şerîflerinden. Yaratılanların sıfatlarından uzak, vehim ve aklın

anlamasından yüksek, azamet ve kibriyâ (büyüklük) sıfatıyla her şeyden ayrılmış olup, her

şeyden yüce ve yüksek olan.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki:

Allahü teâlânın ilâhlıkta şerîki, ortağı yoktur. Mülkü hiç yok olmayan bir meliktir.

Noksanlık olan her şeyden münezzehtir. Ayıblardan ve kudretsizlikten uzaktır. Mü'minleri

sonsuz azâbdan emîn kılmıştır. Her şey üzerine hâkim ve hâfızdır. Hükmünde

gâlibdir.Mütekebbirdir. Allahü teâlâ müşriklerin şirklerinden ve iftirâlarından

münezzehtir (uzaktır). (Haşr sûresi: 23)

El-Mütekebbir ism-i şerîfini söylemeye devâm eden kimse, hayırlı rızık ve bereketlere

kavuşur. Allahü teâlâ bu ism-i şerîfi okuyanlara hayırlı evlâd nasîb eder. (Yûsuf Nebhânî)

2. Kibirlenen, kendisini başkalarından üstün gören, kendini beğenen. (Bkz. Tekebbür)

Mal ile, evlâd ile, mevkî ile ve rütbe ile mütekebbir olmak insana hiç yakışmaz. Çünkü

bunlar, kendinde bulunan üstünlükler değildir. Gelip geçer, kendinde kalmayan, insandan

çabuk ayrılan şeylerdir. (Hâdimî)

MÜTEKELLİM (El-Mütekellim):

1. Söyleyici mânâsına Allahü teâlânın isimlerinden.

Allahü teâlâ hayy (diri), âlim (bilici), kâdir (kudret sâhibi) ve mütekellim olarak ve sonsuz

zamanlarda hep hâzır ve nâzırdır (görücüdür). Hayât, ilim, kudret ve kelâm sıfatları zamansız

ve mekânsız olduğu gibi, hâzır ve nâzır olması da zaman ve mekâna bağlı değildir. Allahü

teâlânın sıfatlarının hepsi böyledir. (İmâm-ı Rabbânî)

Âlemlerin şaşılacak bir nizâm içinde olduklarını görüyoruz. Fen her sene bunların

yenilerini bulmaktadır. Bu nizâmı yaratanın hayy (diri), âlim (bilici), kâdir (gücü yetici),

mürîd (dileyici), semî' (işitici), basîr (görücü), mütekellim ve hâlık (yaratıcı) olması lâzımdır.

Çünkü, ölmek ve câhil olmak ve gücü yetmemek ve zorla yapmak, sağırlık, körlük ve

söyleyememek birer kusurdur, utanılacak şeylerdir. Bu kâinâtı, bu âlemi bu nizâm üzere

yaratanda ve yok olmaktan koruyanda böyle kusurlu sıfatların bulunması olacak şey değildir.

(Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî)

2.Kelâm âlimi. (Bkz. Mütekellimîn)

MÜTEKELLİMÎN:

Kelâm âlimleri. İslâm dîninin îmân bilgilerini, naklî (dînî) ve aklî delillerle îzâh eden,

açıklayıp isbatlayan büyük âlimler.

Resûlullah efendimizden sallallahü aleyhi ve sellem ve Sahâbe-i kirâmdan

(Peygamberimizin arkadaşları) sonra, fitneler (karışıklıklar) ve bid'atler (sapıklıklar) çoğaldı.

Îmân bilgilerini ve fıkıh (amel) bilgilerini bildirmek vazîfesi din imâmlarına yâni

müctehidlere verildi. Bu müctehîdlerden (yüksek din âlimlerinden) îmânı bildirenlere

mütekellimîn, fıkhı bildirenlere fukahâ denildi. (Seyyid Abdülhakîm)

Mütekellimîn; dînî akîdelerin (îmân esaslarının) isbâtı için gerekli olan naklî (dînî) ve aklî

delîlleri bildirirler ve şüphelerin giderilmesine çalışırlar. (Taşköprüzâde)

İmâm-ı a'zâm Ebû Hanîfe, Ebü'l-Hasen el-Eş'arî, Ebû Mansûr Mâtürîdî, İmâm-ı Gazâlî,

Fahreddîn-i Râzî gibi âlimler mütekellimînden olup, Ehl-i sünnet ve cemâat îtikâdını

(inancını), sapık ve bid'at ehli kimselere ve kendilerine İslâm filozofu adı veren kimselere

karşı müdâfaa etmişlerdir. (Seâdet-i Ebediyye)

MÜTEMETTİ' HAC:

Hac aylarında ömre yapmak için ihrâma girip, ömre için tavâf ve sa'y yapıp, traş olup

ihrâmdan çıkıp sonra memleketine gitmeyerek, o sene terviye gününde veya daha önce,

ihrâma girerek müfrid hacı gibi hac yapma. (Bkz. Hac)

Kârin ve mütemetti' hacıların şükür kurbanı kesmesi vâcibdir. Kesmeyeceklerse,

Zilhicce'nin yedi, sekiz ve dokuzuncu günlerinde ve bayramdan sonra yedi gün daha oruç

tutmaları lâzım olur. Hepsi on gün olur. (M.Mevkûfâtî)

MÜTESAVVIF:

Gafletten uzak yâni her an Hakk'ı zikreden, kalbini mânevî kirlerden temizleyen ve Allahü

teâlâdan başka her şeyi gönlünden çıkaran, rûhunu cenâb-ı Hakk'ın zikri ile (anmakla)

süsleyen tasavvuf ehli, velî, mürşid, ahlâk-ı hasene sâhibi. Çoğulu mütesavvifûn,

mütesavvifîn ve mütesavvife'dir.

MÜTEŞÂBİH ÂYET:

Mânâsı açık olmayan âyet-i kerîme. Çoğulu, müteşâbihâttır. (Bkz. Müteşâbihât)

MÜTEŞÂBİHÂT:

Mânâsı kapalı âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şerîfler (Bkz. Âyet). Müteşâbihâta îmân etmeli,

mânâsını Allahü teâlâya bırakmalıdır. Bunlar, Allahü teâlânın sevdiklerine bildirdiği sırların

sembolleri, işâretleridir. Bunları anlıyanlar açıklamamışlardır.

Allahü teâlâ âyet-i kerîmede meâlen buyurdu ki:

Sana Kur'ân'ı indiren O'dur (Allah'tır). Bunun bir kısım âyetleri açık ve kesindir.

Bunlar Kur'ân'ın esâsıdır. Diğer bir kısım âyetler de vardır ki müteşâbihâttır. İşte

kalblerinde şüphe bulunanlar, fitne aramak ve te'viline gitmek için Kur'ân'ın müteşâbih

âyetlerine uyarlar. Hâlbuki, o müteşâbihin te'vilini yalnız Allah bilir. İlimde derinleşmiş

olan kimseler ise; "Biz ona (müteşâbihe) inandık. Açık ve kapalı bütün âyetler Rabbimiz

tarafındandır" derler. Bunları ancak akılları tam olanlar iyice düşünür. (Âl-i İmrân sûresi:

7)

Muhkem olan (mânâsı açık olan âyetlere) uyunuz. Müteşâbihâta inanınız. Bunlara

inandık hepsini Rabbimiz bildirmiştir deyiniz. (Hadîs-i şerîf-Akîdet-üs-Selef)

Müteşâbih iki kısımdır. 1)Lafzı (sözü) müteşâbih olan âyetler olup yirmi dokuz sûrenin

evvellerindeki Sâd, Tâhâ, Elîf lâm mîm, Yâsîn gibi harflerdir. 2) Mânâsı müteşâbih olan

âyetlerdir ki, görünen mânâsını vermek günâh olur. Meselâ İsrâ sûresinde; "Allah'ın eli

onların ellerinin üstündedir." meâlindeki âyet-i kerîme gibi. Allahü teâlâ bununla neyi

murâd ediyor ise öylece inandım demelidir. Bunun mânâsını ben anlayamam, ancak Allahü

teâlâ bilir demek en iyi yoldur. Müteşâbih âyetlerin mânâsını ancak Allahü teâlâ ve Allahü

teâlânın kendilerine İlm-i ledün (kendisi tarafından verilen ilim) ihsân ettiği derin âlimler,

bildirdildiği kadar anlayabilir. Meselâ tefsîr âlimleri müteşâbihâttan olan "el" kelimesine

"kudret, gücü yetmek" mânâsını vermişlerdir. (Kâdızâde Ahmed Efendi, Mevlânâ Hâlid-i

Bağdâdî, Râzî, Süyûtî)

MÜTEVÂTÎ:

Bir cins içinde bulunan ferdlerin hepsinde müsâvî, eşit miktarda bulunan sıfat, husûsiyet,

özellik.

İnsanlık yâni insan olma, insanın bütün ferdlerinde en yüksek derecedeki insan ile en

aşağı bir insan da eşittir. Meselâ, insan olma bakımından bir peygamber ile peygamber

olmayan aynıdır. Yine yüksek makam sâhibi birisi ile bir köy çobanındaki insanlık eşittir.

Birinde daha çok, diğerinde daha az olmaz. Çünkü insanlık, mütevâtîdir. (Abdülhakîm Arvâsî)

Tâbi olmak, uymak kelimesi (sözü) mütevâtî sözlerdendir. Çünkü uymak demek, tâbi

olanın, uyduğu kimsenin arkasında gitmesi demektir. Bir kimse bir büyüğe uyarsa o kimseye

tâbi; uyulan büyük zâta metbû' yâni kendisine uyulan denir. Tâbiin, metbûa uymasının az ve

çok olması ve uyduğu zamânın az ve çok olması, kısa ve uzun olması, uymağı değiştiriyor ise

de, bu değişiklik, farklılık, uymak işinin özünü değiştirmez. Bunun mütevâtî olmasını

bozmaz. (Abdülhakîm Arvâsî)

MÜTEVÂTİR HADÎS:

Birçok sahâbînin Resûl-i ekremden ve başka birçok kimsenin de bunlardan işittiği ve

kitaba yazılıncaya kadar, böyle hep, çok kimselerin haber verdiği hadîs-i şerîfler. (Bkz. Hadîs)

MÜTEVEFFÂ:

Vefât etmiş. Ölmüş kimse. (Bkz. Ölüm)

Müteveffânın bıraktığı maldan, önce borçları ödenmelidir. Borçları ödenmedikçe, rûhu

iyiler derecesine kavuşamaz. Zevcesine vaktiyle ödemediği mehr yâni nikâh parası da

borcudur.Daha sonra günâh olmayan vasiyetleri yerine getirilir. (Seyyid Abdülhakîm-i Arvâsî)

MÜTEVELLÎ:

Bir vakfın işlerini şer'î (dînî) hükümler ve vakf şartları dâiresinde idâre etmek üzere,

vakfeden veya hâkim tarafından tâyin edilen kimse.

Mahalle câmisinin gelirini toplaması, tâmirini, masraflarını idâre etmesi için mahalle

halkının bir mütevellî tâyin etmesi câiz ve lâzımdır. (İbn-i Âbidîn)

Vakf eden kimse bir mütevellî tâyin edip, malı buna teslim eder. Bir vakfın bir nâzırı ve

bir mütevellîsi olsa, mütevellî, nâzırın haberi olmadan bir şey yapamaz. (İbn-i Âbidîn)

MÜTTEKÎ:

Takvâ sâhibi. Allahü teâlâdan korkup, haramlardan, dinde yasak edilen şeylerden sakınan.

Allahü teâlâ Kur'ân-ı kerîmde meâlen buyuruyor ki:

Azâbıma dilediğim kimseyi uğratırım. Merhâmetim, her şeyi kaplamıştır. Bu rahmetim

(âhirette), müttekîlere, zekâtlarını verenlere ve bizim âyetlerimize îmân edenleredir. (A'râf

sûresi: 166)

Bir kimse, tehlikeli olan şeyin korkusundan dolayı, tehlikesiz şeyden sakınmadıkça

müttekî olamaz! (Hadîs-i şerîf-Kimyây-ı Seâdet)

Müttekî âlim ile namaz kılan, bir peygamber ile kılmış gibidir. (Hadîs-i şerîf-İbn-i

Âbidîn)

Mütekkîlerin verâ'ı; harâm ve şüpheli olmayan fakat, helâl olup, şüpheli veya harâma

sebeb olmak korkusu olan şeylerden sakınmaktır. (İmâm-ı Gazâlî)

Bir kimsenin cimrilik huyu ile öfke duygusu körelmedikçe, müttekî sınıfına geçemez.

(Bekr bin Abdullah Müzenî)

MÜVAKKİT:

Eskiden İslâm devletlerinde namaz vakitlerini ve bunlarla ilgili âletleri kullanan, tâmirini

ve ayarını yapan vazîfeli kimse.

İslâm devletlerinde câmi ve mescidler, İslâmiyet'in ilk zamanlarından beri ilim

merkeziydiler. Müvakkit adı verilen me'murlar, câminin hemen yanındaki müvakkithâne

denilen yerlerde kalırlardı. Müvakkithâneler, zamanlarında tatbîki (uygulamalı) olarak

astronomi eğitimi yapan birer okuldular. Müvakkit inceleme, tatbik ve hesaplamada

kullandığı, usturlap, güneş saati, rubu' tahtası, kıble nümâ (pusula) ve saat gibi âletleri

kullanır, ayar ve tâmirlerini çok iyi bilirdi. Bugün radyo ve televizyonla belli zamanlarda saat

ayarı verilerek bütün saatlerde berâberlik sağlanmaktadır. Zamandaki berâberliği eskiden

muvakkitler hesaplayıp îlân ederek sağlıyorlardı. Büyük şehirlerde herkesin görebileceği

şekilde meydanlara konan saat kuleleri bu sebebden yapılmıştı. (Yeni Rehber Ansiklopedisi)

MÜVÂLÂT:

1. Abdest alırken her uzvu ara vermeden birbiri ardınca yıkamak.

Müvâlât, Hanefî mezhebinde sünnet, Mâlikî mezhebinde farzdır. (A. Şa'rânî)

2. Dostluk, karşılıklı sevgi. (Bkz. Velî)

Tebrik ile terdif ederim arz-ı hulûsu,

Kalbimdeki sıdk u müvâlât senindir.

(Ahmed Mekkî)

MÜVÂSÂT:

Tanıdıklarını ve arkadaşlarını, kendisinde bulunan nîmetlere ortak etmek, onlarla iyi

geçinmek.

Cömertlikten, birçok iyi huylar doğar, bunların sekizi meşhurdur. 1)Kerem; herkese

faydalı olmayı, yardım yapmayı sevmek. 2) Îsâr; ihtiyâcı olan malı, muhtâc olan başkasına

verip, yokluğuna kendisi sabretmek. 3) Afv etmek, 4)Mürüvvet; başkalarına iyilik etmeyi

sevmek. 5) Vefâ; arkadaşlarına geçimlerinde yardımcı olmak. 6) Müvâsât. 7) Semâhât;

vermesi lâzım olmayan şeyleri de seve seve vermek. 8) Müsâmaha etmek; başkasının

kabahatini, kusurunu görmezlikten gelmek. (Ali bin Emrullah)

MÜVEKKEL:

Birinin yerine vekil tâyin edilmiş kimse.

Her kim sabah namazının farzını cemâat ile kılarsa, kıyâmet gününde yüzü ayın on

dördü gibi parlar. Öğle ve ikindi namazlarının farzlarını cemâat ile kılsa, Hak teâlâ o kula

bir saf melek müvekkel kılıp, kıyâmet gününe kadar onun için tesbîh ederler. Her kim

akşam namazını cemâat ile kılsa, Hak teâlâ hazretleri o kişiyi peygamberlerle haşr eder.

Her kim yatsı namazını cemâat ile kılsa, o kimse ile Hak teâlâ arasında hicâb (perde)

kalmaz. (Hadîs-i şerîf-Ey Oğul İlmihâli)

MÜVEKKİL:

Vekil eden, bir kimseyi kendi yerine geçiren. (Bkz. Vekîl)

Vekil, müvekkilden ayrıca izin almadıkça veya, "istediğini yap" diyerek umûmî vekîl

edilmedikçe, başkasını kendine vekîl yapamaz. Yalnız, zekât vermek için olan vekil, izinsiz

olarak başkasını, o da başkasını vekîl yapabilirler. (M. Mevkûfâtî, İbn-i Âbidîn)

MÜZÂREA ŞİRKETİ:

Zirâat ortaklığı. Harman yapılan ürünleri yetiştirmek için, tarla yâni toprak birinden,

çalışma, işçilik diğerinden olmak ve mahsûlü sözleşilen nisbette (miktârda) aralarında

paylaşmak üzere, kurulan şirket.

Müzâreaya verilmiş bir toprağı, toprak sâhibi başkasına satarsa, alan kimse toprak

kurtuluncaya yâni mahsûl kaldırılıncaya kadar bekler. Yâhut mahkeme yolu ile satışı

bozdurur. (İbn-i Âbidîn)

MÜZDELİFE:

Mekke-i mükerremede Minâ ile Arafât arasında bulunan, Âdem aleyhisselâmla hazret-i

Havvâ'nın yeryüzünde ilk buluştukları yer.

Hac esnâsında Arafât'tan dönüşte Müzdelife'de bir müddet durmak vâcibdir. (İbn-i

Nüceym)

Arefe (Kurban bayramından önceki gün) gecesi Müzdelife'de yatmak sünnettir. Arafât'tan

Müzdelife'ye gelip burada yatsı vakti olunca, akşam ve yatsının farzları birleştirilerek cemâat

ile kılınır. Akşam namazını Arafât'ta veya yolda kılanların Müzdelife'de tekrar cemâat ile

veya yalnız olarak yatsı ile birlikte kılması lâzımdır. Müzdelife'de fecr (tanyeri) ağardıktan

sonra vakfeye durmak da haccın sünnetlerindendir. Gece Müzdelife'de yatıp fecr açılırken

sabah namazını hemen kılıp sonra Meş'ar-il-haram denilen yerde ortalık aydınlanıncaya kadar

vakfeye durulur. Güneş doğmadan önce Minâ'ya hareket edilir. (Mevkûfâtî)

Hac ve ömre için ihrâma girerken, Mekke'ye, Medîne'ye girerken, Müzdelife'de vakfeye

dururken, cenâze yıkayacağı zaman, hacâmat (kan aldırma) olduktan sonra, Kadr, Arefe,

Berât geceleri ve deli iyi olunca, çocuk bâliğ ve kâfir müslüman olunca gusl etmeleri (boy

abdesti almaları) müstehâbdır. (Ebû Bekr Ali)

MÜZİLL (El-Müzill):

Bâzı kullarını aşağı ve zelîl eden mânâsına Allahü teâlânın Esmâ-i hüsnâsından (güzel

isimlerinden).

El-Müzill ism-i şerîfini yetmiş beş kere söyliyen ve sonra duâ eden kimse, hased edenin

hasedinden ve zâlimin zulmünden emin olur. (Yûsuf Nebhânî)

MÜZZEMMİL SÛRESİ:

Kur'ân-ı kerîmin yetmiş üçüncü sûresi.

Müzzemmil sûresi, Mekke-i mükerremede nâzil oldu (indi). Yirmi âyet-i kerîmedir. İlk

âyet-i kerîmede geçen el-Müzzemmil kelimesinden dolayı Sûret-ül-Müzzemmil denilmiştir.

Müzzemmil, örtünüp bürünen demektir. (İbn-i Abbâs, Râzî, Taberî)

Allahü teâlâ Müzzemmil sûresinde meâlen buyuruyor ki:

Ey örtüye bürünen (Muhammed!) Gecenin yarısında, istersen biraz sonra, istersen

biraz önce bir müddet için kalk ve ağır ağır Kur'ân oku! Doğrusu biz sana taşıması güç bir

görev vereceğiz. (Âyet: 1-5)

Kim Müzzemmil sûresini okursa, Allahü teâlâ ondan dünyâda ve âhirette zorluğu

kaldırır. (Hadîs-i şerîf-Kâdı Beydâvî Tefsîrî)