Hadis Kütüphanesi | مكتبة الحديث

Vedâ Haccı: Hz. Peygamber"in Hac Günlüğü

24 Zilkâde Cuma/Medine

Medine"de hicretin onuncu senesiydi. Zilkâde ayı girince Allah Resûlü hac için hazırlığa başladı. Halka da hacca hazırlanmalarını emretti.4

Resûlullah (sav), hac yapacağını insanlara duyurdu. Halka, hac görevlerini, ihram hakkında gerekli bilgileri ve uyulması gereken kuralları, kısaca haccın sünnetlerini öğretti.5 Bunun üzerine sahâbeden pek çokları, onunla birlikte hac yapabilmek için hazırlandı. Medine havalisinden bunu duyanlar da Hz. Peygamber ile birlikte olabilmek için Medine"ye geldiler.6

25 Zilkâde Cumartesi/Medine-Zülhuleyfe

Beydâ düzlüğüne çıktığında onun önünde gözün alabildiği kadar binekli ve yaya insan vardı. Bir o kadar da sağında, solunda ve arkasında vardı. Resûlullah (sav) aralarında bulunuyor, Kur"an ona nâzil oluyor; yorumunu da o biliyordu. O ne yaparsa, ashâbı da öyle yapıyordu. Derken kelime-i tevhid ile telbiye söylemeye başladı. Halk, evvelce söyledikleri telbiyeyi söylüyor, Resûlullah ise onlara engel olmaksızın kendi telbiyesine devam ediyordu.14

Sonra ashâbının da işitmesi için sesini yükselterek şu şekilde telbiye getirdi:

“Lebbeyk Allâhümme lebbeyk! Lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk! İnne"l-hamde ve"n-ni"mete leke ve"l-mülk. Lâ şerîke lek!” (Buyur Allah"ım buyur! Emrindeyim buyur! Senin hiçbir ortağın yoktur. Allah"ım buyur! Hamd sana mahsustur. Nimet de senin, mülk de senindir. Senin hiçbir ortağın yoktur.) 15

Ashâb-ı kirâm, telbiye söylerken, seslerinin son haddine kadar bağırarak telbiye getiriyorlardı.16 Kimi umreye, kimi hac ile umreye, bazıları da Resûlullah (sav) ile birlikte yalnızca hacca niyet etmişti.17

Melel"den (41 km.) sonra, Seyyâle tepesine vardı. Akşam yemeğini yiyip akşam ve yatsı namazlarını burada kıldı.18

Avcı, ihramlı olmadığı ve ihramlılar da yardım etmediği için onların bu avdan yemeleri helâl idi.22

Ravhâ"dan Munsaraf"a geçen Resûl-i Ekrem, ikindi, akşam ve yatsı namazlarını kılıp akşam yemeğini burada yedi.23

28 Zilkâde Salı/Üsâye-Arc-Lahyey Cemel

Sonra yollarına devam ettiler. Ruveyse (97 km.) ile Arc (113 km.) arasındaki Üsâye"ye (110 km.) geldiler. Sabah namazını burada kıldılar.24

Üsâye"ye gelince bir de baktılar ki gölgede yatan ve başını bacakları arasına koymuş, atılan ok vücudunda hâlâ saplı duran bir ceylan inlemekte. Bunun üzerine Hz. Peygamber bir adama, kafilenin arkası kesilinceye kadar yaralı hayvanı kimsenin rahatsız etmemesi ve ürkütmemesi için orada beklemesini emretti.25

Allah Resûlü"nün orada bir ağacın altında oturduğunu haber veren İbn Ömer, daha sonraki yolculuklarında o ağaca uğrar ve kurumaması için onu sulamayı ihmal etmezdi.30

2 Zilhicce Cuma/Cuhfe

Allah Resûlü, Mekke"ye yüz seksen yedi kilometre mesafedeki Cuhfe"ye ulaştı ve orada ihrama girilen yerde namaz kıldı.31

3 Zilhicce Cumartesi/Kudeyd

Peygamber (sav) geceyi Mekke"deki Zîtuvâ mevkiinde39 Küda ile Kedâ arasındaki Seniyyeteyn"de geçirdi.40

6 Zilhicce Salı/Mekke

Sabah namazını Zîtuvâ"da kılıp guslettikten sonra hareket etti.41 Mekke"ye Bathâ"daki Kedâ denilen yukarı vadi (bugünkü Ma"lâ) yolundan girdi.42

Hz. Peygamber Mekke"ye girince insanlara şunları ilân etti: “Sizden kurbanlık getirenler (ihramlarını muhafaza etsinler). Bu kimselere haccı eda edinceye kadar ihramlının yapması yasak olan hiçbir şey helâl olmaz. Kurbanlık getiremeyenler ise Beyt"i tavaf, Safâ ile Merve arasında sa"y etsin, saçını kısaltıp ihramından çıksın. Sonra (Arafat"a çıkılacağı sırada) hac için tekrar ihrama girip telbiye etsin. (Minâ"da) kesecek kurban bulamayanlar (hac niyetiyle ihrama girdikten sonra), hac sırasında üç gün, (memleketine) döndüğü zaman da yedi gün olmak üzere toplam on gün oruç tutsun.” 43

Peygamber (sav) Mescid-i Harâm"a geldiğinde ilk önce abdest aldı. Sonra Hacerülesved"i selâmlayarak Kâbe"yi tavaf etmeye başladı. Tavafın ilk üç şavtını (turunu) koşar gibi, dört şavtını ise yürüyerek yaptı.44 Rükn-i Yemânî ile Hacerülesved arasında şu duayı okudu: “Rabbenâ âtina fi"d-dünyâ haseneten ve fi"l-âhıreti haseneten ve kınâ azâbe"n-nâr!”(Rabbimiz! Bize dünyada da iyilik ver, âhirette de iyilik ver ve bizi cehennem azabından koru!) 45

Bu kısımda başka dualar da etti ve söylediklerini üç defa tekrarladı. Sonra Merve"ye doğru yürüdü. (Safâ ile Merve arasındaki) vadinin ortasına indiği vakit (bugünkü iki yeşil direk arasında) hızlıca yürüdü. Vadiden çıkınca normal yürüyüşüne devam etti. Nihayet Merve"ye geldi. Merve tepesinde de Safâ"da yaptığı gibi hareket etti. Merve üzerine son çıkışında, “Eğer bu hac işini yeniden yapmış olsaydım, kurban getirmez, hac ile birlikte ben de umre yapardım. Şimdi sizden yanında kurbanı olmayanlar derhâl ihramdan çıksın ve haccını umreye çevirsin!” buyurdu. Bunun üzerine Sürâka b. Mâlik b. Cü"şûm ayağa kalkarak, “Yâ Resûlallah! Bu durum, bizim bu senemize mi mahsus, yoksa ilelebet devam edecek mi?” diye sordu. Resûlullah (sav) parmaklarını birbirine kenetleyerek üç defa, “Umre, hacca dâhil olmuştur. Hayır, ebedî olarak devam edecektir!” buyurdu.49

Hz. Peygamber bu tavaf ve sa"yinden sonra ihramdan çıkmadı.50 Haccını bitirip bayram günü kurbanını kesinceye kadar ihram yasaklarından olan hiçbir şeyi yapmadı. Kurbanlarını getiren kimseler de Resûlullah"ın yaptığı gibi yaptılar.51 Yani hac vazifelerini tamamlayıncaya kadar ihramdan çıkmadılar.

7 Zilhicce Çarşamba/Hacûn-Ebtah-Bathâ-Muhassab

Tavaf ve sa"ydan sonra Hz. Peygamber hacca niyet ederek Mekke"nin üst tarafındaki Hacûn mevkiinde konakladı. Yaptığı tavaftan sonra, artık ta Arafat"tan dönünceye kadar Kâbe"ye bir daha yaklaşmadı. Ashâbına, Beyt"i tavaf etmelerini, Safâ ile Merve arasında sa"y etmelerini, sonra da saçlarını kısaltmalarını, bundan sonra da ihramdan çıkmalarını emretti. Peygamber"in bu emri, beraberinde kurbanlığı bulunmayan kimseler içindi.52

Mekke civarında ikamet ettiği bu günlerde, Müslümanların konakladıkları yer olan o gün itibariyle Mekke dışındaki Ebtah/Bathâ/Muhassab denilen yerde çadırını kurdurdu ve orada konakladı. Bu süre içinde namazları ikişer rekât kıldı. Ashâbına çok düşkün olan Rahmet Elçisi, onlarla birlikte, açık arazide, basit bir çadırın içinde kalmayı tercih etti. Hemen Kâbe"nin yanı başında evi olan amcasının kızı Ümmü Hânî"nin Mekke"deki evlerde kalması yönündeki davetini dahi kabul etmedi ve halkın arasından ayrılmadı. Arafat"a çıkıncaya kadar orada kaldığı gibi, Mina dönüşünde de burada konakladı. Ne bir evde kaldı, ne bir gölge aradı.53

Hadis kaynaklarına göre ise Hz. Peygamber, Mekke"ye Zilhicce"nin dördüncü sabahında geldi. Arafat"a çıkmalarına beş gün vardı.54 Terviye gününe kadar pazar, pazartesi, salı ve çarşamba günlerinde Müslümanlarla birlikte Mekke dışındaki Ebtah denilen açık alanda konakladı ve namazı ikişer rekât kıldı.55

8 Zilhicce Perşembe/Ebtah-Mina-Nemire

Zilhiccenin sekizinci günü olan terviye günü gelince Mina"ya doğru hareket etti ve herkes yeniden hacca niyetlendi. Resûlullah (sav) hayvanına bindi. Mina"da öğle, ikindi, akşam, yatsı ve sabah namazlarını kıldı.56

9 Zilhicce Cuma/Nemire-Arafat-Müzdelife

Vakfe esnasında şöyle buyurdu: “Burası Arafat"tır, burası vakfe yapılacak yerdir. Arafat bölgesinin tamamı vakfe yeridir.” Sonra güneş batıp da tamamen kaybolduğunda oradan ayrılmak için hareket etti. Üsâme b. Zeyd"i devesinin arkasına aldı.66 Müzdelife"ye doğru hareket ettiği zaman Resûlullah, normal bir şekilde ilerliyor fakat müsait olan geniş meydanlarda ise hafifçe hızlanıyordu.67 Bir ara Peygamber (sav) arka tarafında develeri hızlı sürmek için şiddetli bağırma çağırma ve develeri dövme sesleri işitti. Bunun üzerine Peygamberimiz onlara kamçısı ile işaret etti ve “Ey insanlar! Sakin olun! Çünkü iyilik, acelecilikle sağlanmaz!” buyurdu.68

Kasvâ"nın yularını o kadar kasmıştı ki nerdeyse başı, semerinin altındaki deriye çarpıyordu. Kum tepelerine geldikçe hayvanın dizginini çekiyor, düze çıkıncaya kadar biraz gevşetiyordu. Nihayet Müzdelife"ye vardı ve orada akşamla yatsı namazlarını bir ezan ve iki kâmetle peş peşe kıldırdı. Aralarında hiçbir nafile namaz kılmadı. Sonra Resûlullah (sav) fecre kadar uzanıp istirahat etti.69

O gece ay batınca, ailesinden zayıf ve güçsüz olanlara —şeytan taşlamada izdihamda kalmasınlar diye— sabah olmadan Mina"ya gitmelerine izin verdi.70

10 Zilhicce Cumartesi/Müzdelife-Mina-Mekke

Sabahleyin namazını kıldı. Sonra Kasvâ"ya binerek Meş"ar-i Harâm"a, “Kuzâh” denilen yere geldi. Orada vakfe yaptı ve şöyle buyurdu: “Burası Kuzâh"tır ve vakfe yapılacak yerdir. Buranın (Müzdelife"nin) tamamı vakfe yapılacak yerdir.” 71 Kıbleye karşı dönerek tekbir, tehlil ve kelime-i tevhid ifadeleriyle Allah"a dua etti. Ve ortalık iyice aydınlanıncaya kadar vakfeye devam etti. Sonra güneş doğmadan yola koyuldu.72 Resûlullah (sav) Akabe sabahı (Akabe cemresine taş atılacak olan bayramın ilk günü sabahı) devesinin üzerinde iken İbn Abbâs"a seslenerek, “Benim için çakıl taşları topla.” buyurdu. Bunun üzerine İbn Abbâs, onun için parmaklarıyla fırlatılacak büyüklükte yedi tane çakıl taşı topladı. Allah Resûlü, taşları avucunda hareket ettirerek şöyle buyurdu: “Bunlar gibi (küçük taşlar) atın.” Sonra sözlerine şunları ekledi: “Ey insanlar! Dinde aşırılıktan sakının. Çünkü sizden öncekiler dinde aşırılığa kaçtıkları için helâk oldular.” 73

Fil ordusunun helâk edildiği yer olan Müzdelife ile Mina arasındaki Muhassir vadisinden geçerken devesini kamçıladı ve hızlıca geçti.74

Fadl b. Abbâs"ı devesinin arkasına aldı, şeytan taşlama yerine gelerek taş attı.75 Sonra büyük cemreye çıkan orta yolu tuttu. Nihayet ağacın yanındaki cemreye vardı. Oraya, vadinin içinden yedi ufak taş attı. Her birini atarken tekbir getiriyordu.76

Peygamber Efendimizin çok sevdiği Üsâme ile müezzini Bilâl de beraberindeydi. Onlardan biri Hz. Peygamber"in (sav) devesinin yularını tutuyor, diğeri ise elbisesini kaldırarak onu sıcaktan koruyordu. Böylece Allah Resûlü cemre-i Akabe"de taşları attı.77

Bayramın ilk günü cemreler arasında durdu. Sonra orada bulunanlara hitap etti.78

Hz. Peygamber (sav) Mina"da belli bir düzen içinde halkı yerlerine yerleştirdi. Kıble (ciheti)nin sağına işaret ederek, “Muhacirler burada konaklasın. ” kıble (ciheti)nin soluna işaret ederek, “Ensar da burada konaklasın. Diğer insanlar da onların çevresine yerleşsinler.” buyurdu.79

Bilâhare kurban yerine giderek develerini kendi eliyle boğazladı. Sonra bıçağı Hz. Ali"ye verdi. Geri kalan develeri de o boğazladı. Ve Hz. Ali"yi kurbanına ortak etti. Sonra her deveden bir parça alınmasını emir buyurdu. Bunlar bir çömleğe konarak pişirildi. İkisi de develerin etinden yiyip, çorbasından içtiler.80

Ondan sonra Resûlullah (sav) oradan ayrılarak Beyt-i Şerîf"e gitti.

Peygamber (sav) Beyt-i Şerîf"i ve Safâ ile Merve arasını, devesi üzerinde tavaf ve say etti. Bu şekilde yüksekte bulunması, her tarafı dolduran halkın kendini görmesi ve soru sorabilmesi içindi.87 Hatta Hacerülesved"i de deve üzerinden tekbir getirerek elindeki “mihcen” denilen değnek ile selâmladı.88

Arkasından zemzem sâkiliği yapan Abdülmuttaliboğulları"na gitti. Ve onlara “Abdülmuttaliboğulları! Su çekin! Şayet insanların hacılara su dağıtma görevi konusunda sizi üsteleyeceklerinden endişe etmeseydim, ben de sizinle birlikte su çekerdim.” buyurdu. Onlar da kendisine bir kova su takdim ettiler. Resûlullah (sav) bu sudan içti.89

Tekrar Mina"ya döndü ve öğle namazını Mina"da kıldı.90

11 Zilhicce Pazar/Mina-Cemerât-Mekke

12 Zilhicce Pazartesi/Mina

Hz. Peygamber, yukarıda zikredilen hac görevlerini ilk iki güne sıkıştırarak acele etmeyip üç günlük teşrik tekbirleri günlerine tehir etti ve kalan cemrelerin taşlanmasını da tamamladı.96

Peygamber (sav) Mina"da iken Kurban Bayramı"nın üçüncü günü, şöyle buyurdu: “Biz yarın inşallah Kinâneoğulları semtine ineceğiz. Bir zamanlar orada Kureyş ile Kinâneoğulları küfür üzere anlaşmışlardı.” Zührî der ki: “Bu anlaşma, Kinâneoğulları"nın Kureyş ile Hâşimoğulları hakkında onlarla evlenmemek, onlarla alışveriş yapmamak ve onları barındırmamak üzere yaptıkları anlaşmadır.”97

13 Zilhicce Salı/Mina-Muhassab

22 Zilhicce Perşembe/Medine

Sabah olunca Muarris yolundan Medine"ye her zamanki gibi tekbir getirerek, hamd ve senâ ile dualar ederek girdi.104 Mescide varınca devesini mescidinin önünde çöktürdü, önce mescide girip orada iki rekât namaz kıldı, sonra da evine girdi.105

Rahmet Elçisi"nin Arafat hutbesinde, “Belki de bu haccımdan sonra bir daha haccedemem.” 106 buyurması ve iki üç ay sonra vefat etmesi sebebiyle tarihe “Veda Haccı” olarak geçen bu mukaddes yolculuğu böylece sona erdi. O, bu haccıyla kendisine inen vahyi tebliğ etti, emaneti yerine getirdi ve ashâbına her zamanki gibi içten davrandı. Yüz bin kişilik ashâbı da buna şahitti. Arafat"ta inen şu âyet-i kerime de bunu teyit etti: “Bugün sizin dininizi kemale erdirdim, üzerinizdeki nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak İslâm"dan razı oldum.” 107

Ve Allah Resûlü, bu ilk ve son haccından birkaç ay sonra dünyaya veda etti.

Mute: Barış Erlerinden Bir Ordu

Medine"ye egemen olan adalet ve refahın esenliğini yaşamak, huzurun tadını çıkarmak varken yollara düşüp ıstırap içinde kıvranan civardaki mazlum insanların imdadına koşmak, herhâlde hârikulâde bir diğerkâmlık örneği olsa gerektir. Nerede olursa olsun zulme kayıtsız kalmayarak adaletin tecelli etmesi için canla başla çaba sarf etmek, Yüce Yaratan"ın müminlere yüklediği bir sorumluluktur. Kalbindeki bu duygular Hâris b. Umeyr"i sardıkça, o da atını Busrâ"ya doğru daha da bir hırsla mahmuzluyordu. Kula kulluğun pençesinde an be an ölümü tadan bu insanlara bir an önce yetişmeli, onlara hayat verecek ilâhî risâletin müjdesini bir an önce kavuşturmalıydı. O, hayat vermek için Busrâ"ya doğru koşturdukça atını, ölüm de her adımında ona daha bir yaklaşıyordu.

Nereden bilebilirdi Umeyr"in oğlu, Allah"ın bu muazzam nimetini nankörlükle karşılayacak, karanlıkları aydınlığa tercih edecek bir topluluğun kendisini beklediğini! Nereden bilebilirdi, bir tohum misali yarın toprağa verileceğini. Öyle ya, o bir elçiydi; elçiye zeval olmazdı. Firavun bile olanca hıncına rağmen, “Ben bir elçiyim.” 2 diyen Musa"ya dokunmamıştı. Ancak Rumların yani Bizans"ın vesayetinde Busrâ"nın valiliğini yürüten Şurahbîl b. Amr farklıydı. Hâris b. Umeyr"in kendisine takdim ettiği bu hayat iksirini elinin tersiyle itti. Hz. Peygamber"den kendisine ulaşan ve çağlar ötesine erişecek olsa milyarlarca elin uzanıp “Bana ver!” diyeceği o güzide mektubu parçalayıp yere attı. Bununla da yetinmedi, adamlarına dönerek Hâris b. Umeyr"i gösterdi ve götürüp boynunu vurmalarını emretti.3

İşte o an Şam toprakları Hâris b. Umeyr"in kanıyla boyandı. Akan her damla kan, pek yakında bu topraklara atılacak Müslüman adımlarının habercisi gibiydi. Gök ehli Hâris b. Umeyr"in şehâdetini birbirlerine muştularken, yerde kara haber tez elden Medine"ye ulaştı.4 Elçisinin katledilmesi Hz. Peygamber"e çok ağır geldi. Bundan daha büyük bir aşağılama ve bundan daha büyük bir hakaret düşünülemezdi. Bâtıl, kısa süreli bir üstünlük sağlamış gibi görünüyordu. Oysa sel üzerinde kabaran köpük misali gün gelip sönecekti.5 Rumlar ve Hıristiyan Araplar her yerde bu olayı konuşuyor, yüzlerde beliren istihza dolu gülüşlerde Hz. Peygamber"in bu defa sert bir kayaya çarptığı iması yer alıyordu.

Çok geçmeden Medine"de barış erlerinden oluşan üç bin kişilik bir ordu hazırlandı.6 İçlerinden birine yapılan bir haksızlığı kendilerine yapılmış sayan ve bu hususta zalimi ikaz etmek üzere yola koyulan yiğit erlerdi bunlar! Hakkın sindirilemeyeceğini haykıran bu yılmaz neferler, Şam bölgesine doğru yola koyulurken Vedâ tepesinde kendilerini uğurlayan Peygamberleri, şu uyarılarda bulunuyordu: “Allah"ın adıyla savaşa çıkın. Allah"ın düşmanlarıyla ve Şam"daki düşmanlarınızla savaşın. Onların arasında manastırda insanlardan uzaklaşarak inzivaya çekilmiş kimseler bulacaksınız, bu kimselere dokunmayın. Ayrıca şeytanın kendilerini yönlendirdiği kimselerle karşılaşacaksınız. Onları kılıçtan geçirin. Sakın bir kadını, bir çocuğu veya bir ihtiyarı öldürmeyin. Tek bir ağaç bile kesmeyin. Hurmalıkları talan etmeyin. Evleri yıkmayın.” 7

İşte bu yüzden onlara barış eri dendi. İntikam duygusuyla hareket etmek onlara yaraşmazdı. Allah Resûlü"nün elçisini öldüren Şurahbîl b. Amr bile şayet kula kulluktan vazgeçecek olursa ona dahi dokunulmayacak, intikam alınmayacaktı.8 Nitekim onlar “es-Selâm” olan Allah"ın adıyla hareket ediyorlardı. Sahip oldukları ruh onları, sıradan bir benlik davası gütmekten men ediyordu.

Hz. Peygamber, komutan olarak başlarına, Kur"an"da adı geçen yegâne sahâbî olan, çok sevdiği Zeyd b. Hârise"yi tayin etti. Şayet o şehit edilirse komutanlığı amcasının oğlu Ca"fer b. Ebû Tâlib"in devralmasını, o da şehit düşerse Abdullah b. Revâhâ"nın komutan olmasını emretti.9 Oldukça meşakkatli bir seferin arefesinde bulundukları her hâllerinden belliydi.

Günlerden cumaydı. Ordu hareket etmiş ancak Abdullah b. Revâha Medine"de kalmıştı. Çok sevdiği Allah Resûlü ile birlikte son kez bir cuma namazı daha kılıp öyle yola çıkmak istemişti. Sevgili Peygamberimiz cemaatin arasından Abdullah b. Revâha"yı fark eder etmez ona niçin ordudan geri kaldığını sordu. O da kendisiyle cuma namazını kılıp öyle gitmek istediğini bildirdi. Abdullah b. Revâha"nın bu davranışını pek isabetli bulmamış olacak ki Hz. Peygamber ona şöyle cevap verdi: “Sabah ya da akşam, Allah yolunda (yapılacak) bir sefer, dünyadan ve içindekilerden daha hayırlıdır!” 10 Yola çıkan ordu Resûlullah"ın talimatı doğrultusunda kuzeye doğru ilerledi. Hâris b. Umeyr"in tek başına kat ettiği yolları adım adım onun izinden yürüdüler. Aynı heyecan ve aynı sorumlulukla bugünkü Ürdün topraklarına ulaştılar.

Müslümanların harekete geçtiğini öğrenen Bizans imparatoru Heraklius, Hıristiyan Araplardan oluşan yüz bin kişilik bir ordu hazırladı. Durumdan kaygı duyan kayser de yola çıkarak Meâb bölgesine kadar geldi. Savaşı yakından takip etmek istiyordu. Düşmanın hazırlığını haber alan İslâm ordusu ise Ma"n"da konakladı. Burada iki gece kaldılar ve ne yapılması gerektiği konusunda aralarında istişarede bulundular. İçlerinden bazıları düşmanın sayısının çok olmasından hareketle durumu Hz. Peygamber"e haber vermenin yerinde olacağını söyledi. Böylece Hz. Peygamber ya kendilerine takviye birlikler gönderecek ya da ne yapmaları gerektiği hususundaki emrini bildirecekti. Bu yöndeki görüşlerin ağırlık kazandığı bir sırada Abdullah b. Revâha söz aldı ve şöyle dedi: “Ey kavmim! Vallahi, sizin şimdi istemediğiniz şey, arzulayıp elde etmek için sefere çıktığınız şehâdettir. Biz insanlarla sayı, kuvvet ya da çoklukla değil Allah"ın bizi şereflendirdiği şu din (kuvveti) ile savaşıyoruz. Gidin, çarpışın! Bunda muhakkak iki iyilikten biri, ya zafer ya da şehitlik vardır!”11

Abdullah b. Revâha"nın bu sözleri ordunun savaşma arzusunu harekete geçirdi. Farklı düşünceler dağıldı ve herkes savaşa odaklandı. Zarif bir kalemle yazılmış saygı dolu bir mektupla başlayan bu iyi niyetli ve masum süreç, kula kulluğu dayatanların ihtirası, inadı ve taşkınlığı yüzünden kılıçla ve kanla yazılacak bir savaşa ve destana dönüşüyordu. İnandıkları değerlere güvenmeyenler, hakkın güçlü sesini tek çare olarak kuvvetleriyle susturmayı öngördüler. Hâl böyle olunca, İslâm erleri için savaşmaktan başka bir çare kalmamıştı. Ya yarımadaya hapsolup kalacaklar ya da diğer coğrafyalardaki kardeşlerine Hakk"ın davetini ulaştırabilmek için önlerine çıkan bu zorba engeli canları pahasına aşacaklardı.

İki ordu Mute"de karşı karşıya geldi. Kumandan Zeyd b. Hârise sancağı alıp kahramanca çarpışarak şehit düştü.12 Sonra Ca"fer b. Ebû Tâlib sancağı aldı. Atıyla düşman saflarına daldı. Atından indi ve düşmanların eline geçmesin diye atının ayak sinirlerini kesti.13 Sonra savaşmaya devam etti. Bir yandan çarpışıyor bir yandan da şöyle diyordu: “Cennete yaklaşmak ne hoş, onun içecekleri soğuktur. Rumlara gelince onlar da azaba yaklaşmaktalar; bana düşen onlardan önüme çıkanlarla vuruşmaktır.”14 Önce sağ sonra sol kolu aldığı kılıç darbeleriyle koptu. Sancağı boynuyla muhafaza etmeye çalışırken üst üste gelen kılıç ve mızrak darbeleriyle hunharca şehit edildi.15 Vücudunda onlarca mızrak ve ok yarası vardı; bunlardan hiçbirisi sırtında değildi.16

Kumandanlık sırası Peygamber şairi Abdullah b. Revâha"daydı. Abdullah b. Ömer"le karşılaştı. Yemesi için İbn Ömer ona kemikli bir et uzattı. “Al bunu ye, gücünü toplarsın.” dedi. Önce aldı, yemek için ağzına götürür götürmez geri bıraktı,17 kendini kınadı. Selefleri şehit olup cennetlere kavuşmuşken o burada bir kemik parçasını kemirmekle meşgul olamazdı. Atına atladı ve sancağı eline alıp düşman saflarına daldı. Şecaatle harp edip koşar adım şehitler zümresine katıldı.18 Nitekim o, daha Medine"den ayrılmadan, kendisini, “Allah sizi şehrinizden uzaklaştırıp sonra sağ salim ganimetlerle dönmenizi nasip etsin.”19 diyerek uğurlayanlara şöyle demişti: “Kanları fışkırtıp köpürten bir kılıç darbesiyle yahut ciğer ve bağırsakları kasıp kavuran bir mızrak saplanmasıyla şehit olmak isterim ki cesedimi görenler, Allah bu savaşçıya doğru yolu göstermiş, o da buna uymuş desinler!”20

Abdullah b. Revâha"nın da şehit edilmesiyle ordu başsız kalmıştı. Bir nefer olarak katıldığı bu ilk savaşta usta savaşçı Hâlid b. Velîd görevi devraldı ve orduyu komuta etmeye başladı.21 Düşman birliklerinin sayıca orantısız bir üstünlüğe sahip olması Hâlid b. Velîd"i kaygılandırıyordu. Az sayıdaki bu orduyla taarruza devam etmek, netice elde etmek bakımından makul görünmüyordu. Bu sebeple bir yolunu bulup askeri, otuz katı büyüklüğündeki bu düşmanın elinden kurtarmayı düşündü. Gece olunca, sağ kanatta savaşanları sol kanattakilerle, ön saflardakileri de arka saflardakilerle yer değiştirdi22 Amacı Medine"den destek kuvvetler geldiği imajını oluşturmak ve düşman kuvvetlerini bir an için yıldırmaktı. Düşmanın içine düşeceği kısa süreli bir tereddüdü değerlendirmeyi ve savaştan vazgeçerek Medine"ye dönmeyi tasarladı. Sabah olunca tasarladığı gibi güneşin ilk ışıklarıyla taarruza geçti. Var güçleriyle düşman saflarına daldılar. Hâlid b. Velîd de bizâtihi çarpıştı. Daha sonra bizzat anlattığına göre, o gün elinde tam dokuz kılıç parçalanmıştı.23

Düşman askerleri, karşılarında önceki gün savaştıklarından farklı simalar görünce Müslümanlara yardım gelmiş olabileceği endişesine kapıldılar.24 Bunu fırsat bilen Hâlid b. Velîd ani bir hücum yaptıktan sonra hızlı davranarak savaştan çekildi ve askerlerini toparlayıp çabucak Medine"ye geri döndü.25 Mutlak bir zafer elde etmeden ordunun Medine"ye geri dönmesi bazı kimseler tarafından tepkiyle karşılandı.26 Düşmanı tümüyle mağlup etmiş, ganimetlerle yüklü bir ordu bekleyenler hayal kırıklığı yaşadı. Onlara göre böylesi bir geri çekilme kaçmakla eş anlamlıydı. Halbuki bu savaş, galibiyetin, başarının kesin bir koşulu olmadığını, taktik davranmanın gerekliliğini, tedbirin esas olduğunu, savaşın bir amaç değil en son başvurulan bir araç olduğunu, şayet netice almak mümkün değilse bunu da başka bir zamana ertelemek gerektiğini öğreten müstesna bir harp idi. Elbette ki Yüce Yaratan nice az grupların kalabalık yığınlara galebe çalabileceğini kitabında haber vermekteydi.27 Ancak buradaki azlık ve çokluk göreceydi ve asla ucu açık bir oran değildi. Zira orantısız bir gücün karşısına hesapsız ve tedbirsiz olarak atılmak, Kur"an"da geçen ve savaşa hazırlık bağlamında anılan pek çok emre aykırı davranmak olurdu. Nitekim Cenâb-ı Hak, sabreden müminlerin on katı kadar kişiyle savaşarak onlara galip gelebileceklerini zikretmişti.28 Ardından ise insanın zayıflığını göz önünde bulundurarak bu oranı daha da hafifletmişti: “Şimdi Allah yükünüzü hafifletti; sizde zayıflık olduğunu bildi. O hâlde sizden sabırlı yüz kişi bulunursa, (onlardan) iki yüz kişiye galip gelir. Ve eğer sizden bin kişi olursa, Allah"ın izniyle (onlardan) iki bin kişiye galip gelirler.” 29

Duruma bu çerçeveden bakıldığında Hâlid b. Velîd"in orduyu ustaca bir manevrayla otuz katı büyüklüğündeki bir düşman kuvvetinin elinden sağ salim kurtarıp Medine"ye geri getirebilmesi büyük bir başarı idi. Zira amaç, nasıl olursa olsun bir yolunu bulup Allah yolunda ölmek değil İslâm"ı barış içerisinde yaşamak, bu barış ve esenliği de elden geldiğince yaymaktı. Nitekim Hâlid b. Velîd"in düşmanın pençesinden ustalıkla kurtarıp Medine"ye getirdiği askerler, bir yıl sonra Tebük Seferi"nde Allah"ın Elçisi"nin kumandasında daha teçhizatlı ve daha kalabalık bir ordu olarak düşman üzerinde caydırıcı bir etki oluşturmuştu.

Sevgili Peygamberimizin sağlığında henüz vahiy kesilmemişken gerçekleşen bu olayla alâkalı olarak Cenâb-ı Hakk"ın Kur"an"da herhangi bir kınama veya uyarıda bulunmadığı herkesçe bilinmektedir. Ayrıca Hz. Peygamber"in de Hâlid b. Velîd"in bu davranışını beğenmediğine dair kaynaklarda herhangi bir bilgi yoktur. Aksine Müslüman olduktan sonra katıldığı bu ilk savaşta, komutansız kalan ordunun başına geçmesi ve böyle hayatî bir karara imza atmasından dolayı Hâlid b. Velîd, Peygamberimiz tarafından, “Allah"ın kılıçlarından bir kılıç” sözüyle onurlandırılmıştır.30 Müslümanlar, böyle büyük bir düşman gücüyle ilk defa karşılaşmalarına rağmen sabır, cesaret ve komutanlarının taktiğiyle savaşta büyük bir zayiat vermeden geri çekilmeyi başararak önemli bir tecrübe kazanmışlardır. Ayrıca kendilerinden daha güçlü olan dış düşmanlara karşı savaşabileceklerinin sınavını vermişlerdir. Bu bakımdan Mute Savaşı ilk tecrübe olmuş ve artık Bizanslıların askerî gücünü tanıma fırsatı bulan Müslümanların daha donanımlı olmalarını sağlamıştır. Onların bu geri çekilmesini ise bir kaçış değil, Kur"an"ın ifadesiyle taktik gereği gerideki bir gruba katılma şeklinde görmek31 daha doğru olacaktır. Unutulmamalıdır ki harp, sadece diyalogdan kaçan zorbaların dayattığı arızî bir süreçtir. Dolayısıyla Sevgili Peygamberimizin “Harp hiledir.” 32 sözünü dikkate alarak stratejik davranmak ve mümkün olan en küçük zarar ile büyük bir tehlikeden kurtulmak en doğru olanıdır. Zira asıl olan, vahyin hayat dolu esenliğini yaşamak ve yaşatmaktır.