Hadis Kütüphanesi | مكتبة الحديث

Şehir ve Ev: Yapılan Her Bina Sahibi İçin Bir Sorumluluktur

Şüphesiz her canlı barınabileceği, içinde hayatını geçirebileceği bir yuva edinme ihtiyacı hisseder. İnsanoğlunun evi ise yapısına ve işlevine göre Arapçada mesken, beyt, dâr ve menzil, Türkçede ev, yuva, ocak ve konak gibi birçok adla ifade edilir. Adı ne olursa olsun yuvalarımız Kur"ân-ı Kerîm"de, “Allah, size evlerinizi huzur ve dinlenme yeri yaptı.” 2 buyrulduğu gibi, huzur bulduğumuz, yorgunluğumuzu attığımız yerlerdir.

Evsiz bir hayat düşünülemez ki! Belki de bu yüzden Allah Resûlü, “Kim bizim emrimizde görevli ise (hanımı yoksa) evlensin, hizmetçisi yoksa bir hizmetçi tutsun, evi yoksa ev alsın.” buyurmuştur.3 Evler, dünyada olduğu kadar âhirette de insanoğlunun vazgeçemeyeceği mekânlardır. Nitekim Kur"ân-ı Kerîm"de hem dünyada insanoğlunun barındığı yuvadan hem de âhirette müminlerin yerleşeceği konutlardan bahsedilirken “mesken” ifadesine yer verildiği görülmektedir.4

İnsanların ömürlerinin büyük bölümünü içinde geçirdiği evlerinin gösterişten uzak bir şekilde, fakat geniş olması önem arz eder. Dar mekânlar aile fertlerine fizikî sıkıntı verir, ayrıca temiz havanın kısa zamanda tükenmesi insan sağlığını olumsuz etkiler. Hz. Peygamber"in, “Üç şey insanoğlunun mutluluğundan, üç şey de insanoğlunun bedbahtlığındandır. İnsanoğlunun mutluluğundan olan şeyler; iyi bir eş, oturmaya müsait bir ev ve uygun bir binektir. İnsanoğlunun bedbahtlığından olan şeyler ise; kötü bir eş, kötü bir ev ve kötü bir binektir.” 5 ifadeleri,yaşanacak mekânın, insanın dünya saadetine etkisini göstermesi açısından anlamlıdır. Yine Peygamberimizin “Allah"ım! Günahlarımı bağışla, evimi geniş ve ferah, rızkımı bereketli kıl.” 6 şeklindeki duası da insanın yaşam ortamı olarak ferah ve geniş bir eve ihtiyaç hissettiğini göstermektedir.

Peygamberimizin yüksek evlerin inşa edilmesini hoş karşılamayışı7 yerleşim bölgelerinde evlerin, komşu evlerden daha yüksek tutulmasını istemeyişi de evlerin ve binaların insanın sağlığını olumsuz etkileme ihtimaline karşı bir uyarı mahiyetindedir. Onun, “Evini komşunun evinden yüksek yapma ki komşun hava, rüzgâr (ve güneşten) mahrum olmasın.” sözleri de bu durumu açıklamaktadır.8

Hz. Peygamber"in israfa varan ölçülerde gereksiz inşaatlar yapılmasının bir vebal olduğuna ilişkin ifadesi9 evlerin ihtiyaçları karşılayacak genişlikte inşa edilmesine yönelik bir tavsiyedir. Binalar övünme ve gösteriş aracı olarak değil, soğuk ve sıcağa karşı korunmak için gerektiği kadarıyla yapılmalıdır. Gereksiz inşaatların önlenmesiyle, yerleşim birimlerinin akciğerleri konumundaki ağaçlık ve yeşillik alanlar korunmuş olur. Buna bağlı olarak havanın temiz kalması ve korunması da sağlanır.

İmar ve iskân konusunda bir başka önemli husus da içinde hayvanların ve bitkilerin doğal bir şekilde varlıklarını sürdürebildikleri, ülke genelinde büyük şehirlerin ve endüstri merkezlerinin kirlettiği havayı temizleyen yerlerin, yani yeşil kuşakların ve sit alanlarının oluşturulmasıdır. Biz bu anlayışı Hz. Peygamber"in sünnetinde “yasak bölge” uygulaması şeklinde görmekteyiz. Resûl-i Ekrem, Mekke ve Medine civarında sınırlarını tespit ettiği bir bölgeyi koru ilân etmiş, ağaçlarının yaprağının silkelenmesini,10 hayvanlarının ürkütülmesini ve avlanmasını11 yasaklamış, oranın dikenine bile dokundurtmamıştır.12 Bu bölgelerin korunması için konulan yasaklara uymayan insanlarla ilgili olarak gerek vicdanî ve ahlâkî,13 gerekse fiilî ve hukukî14 müeyyideler belirlenmiştir.

Evlerin inşasında sağlıklı çevrelerin tercih edilmesi, çevreyi bozmamak kadar önemlidir. Nitekim bir adam Hz. Peygamber"e gelerek, “Biz bir mahallede yaşarken nüfusumuz da servetimizde yerindeydi. Ama başka bir yere taşınınca orada hem aramızdan ölenler oldu; hem de servetimiz azaldı.” der, Allah Resûlü, “Madem bu kadar uğursuz bir yer, ayrılın oradan.” buyurur.15 Bu bağlamda İbn Haldûn, bu anlamda, şehirler kurulurken, seçilen yerlerin havası temiz, suyu bol, mera ve tarım alanlarına yakın yerler olması gerektiğine dikkat çeker. “Zira hava akımlarına açık olmayan yerlerde türlü hastalıklar baş gösterir.” der.16

Peygamberimiz, “Evin kötü olması nedir?” diye soran Esmâ bnt. Umeys"e, “Alanının dar, komşusunun kötü olmasıdır.” 17 şeklindeki cevabıyla, mesken tercihinde önemli bir noktaya daha dikkat çekmiştir. İyi insanlarla komşu olma imkânı olan evde oturmayı tercih etmek, insanın kendini, rahat, güvenli ve huzurlu hissedebilmesi için oldukça önemlidir.

Peygamber Efendimizin sözleri İslâm mimarisindeki ev modelinde belirleyici olmuştur. Medine"de Peygamberimizin döneminde zengin Yahudilere ait bazı kaleye benzeyen evlerin yanı sıra18 iki katlı evler de bulunmaktaydı. Medine"deki Müslümanlara ait evlerin gerek tuvaletlerinin yönü,19 gerekse tefrişatı gibi konularda İslâm"ın hayat görüşünü yansıtan yapılar olduğu söylenebilir.

Hz. Peygamber, sözlü yönlendirmelerinin yanı sıra yerleşim birimlerinde evlerin ve diğer konaklama mekânlarının tespitiyle de bizzat ilgilenmiştir. Medine"de Osman b. Maz"ûn ve kardeşlerinin evinin yerini belirlemiş, inşaatında yardımcı olmuştur.20 Aynı şekilde Efendimiz, hac esnasında, Mina"da muhacir ve ensârın konaklayacakları yerleri tespit etmiş21 ve Medine çarşısının kurulacağı yeri göstermiştir.22 Bir sefer esnasında askerlerin evleri daralttıklarını, yolları kestiklerini duymuş ve bunu yasaklamıştır.23 Ara sokaklar konusunda ihtilâfa düşüldüğünde genişliğin 7 zirâ" yani 3,5-4 m. olması gerektiğini belirtmiştir.24 Bu hüküm evlerin arasındaki mesafeler hakkındadır. İki ev arasında yol bırakmak istendiğinde gelip geçenlere ve yük taşıyanlara zarar verilmemesi gibi dönemin şartları göz önünde bulundurularak genişliğin yine en az 7 zirâ" olması öngörülmüştür.25 Büyük metropollerin olduğu günümüzde bu rakamı "geniş bir yol" şeklinde anlamak uygundur. Zira yollar, şartlara ve ihtiyaçlara göre belirlenecek ölçülere göre düzenlenebilir.

Peygamber Efendimiz, şehirlerdeki düzensizliğe karşı çıktığı gibi, şehirlere denetimsiz göçü de engellemiştir. Zira her coğrafî bölgenin kaldırabileceği bir nüfus yoğunluğu vardır. Şehirlerin yerleşim imkânının dikkate alınması ve iskân talebinin yeni şehir ve yerleşim birimleri kurularak karşılanması gerekir. Bu anlamda Hz. Peygamber, Mekke"nin fethinden sonra26 Medine"ye hicret etmek isteyen bir bedevîye izin vermemiş ve ona kendi yurdunda oturmasını, orada çalışmasını tavsiye etmiştir.27 Selimeoğulları"nın yerlerini terk ederek kendisine yakın olmak arzusu ile Medine Mescidi"nin yanı başında yerleşme isteklerini de geri çevirmiştir.28

Bilindiği gibi hac mevsiminde, Müslümanlar dünyanın her bir tarafından hac ibadetini yapmak üzere Mekke"ye gelmektedirler. Dolayısıyla hac mevsiminde Mekke"de olağanüstü nüfus yoğunluğu problemi görülebilmektedir. Hz. Peygamber özellikle hac ibadeti için gelenlerin bu ibadeti tamamladıktan sonra orada sadece üç gün ikamet etmelerine izin vermiştir.29 Bu kısa vize süresi uygulamasının nedeni oradaki konut yetersizliği olabilir. Nitekim Mekke"de bazı evler, hacda yaşanan iskân problemini çözmek için Peygamber Efendimiz ve ilk iki halife döneminde "ücretsiz birer misafirhane" olarak kullanılmıştır.30

O hâlde çeşitli nedenlerle nüfusu kendisine çeken şehirlere göç denetim altına alınabilir. Belli teşvik ve yönlendirmelerle nüfusun ülke geneline yayılması ve sağlıklı yerleşim birimlerinin kurulması sağlanabilir.

Ev yapmak, aile ve toplum hayatının bir gereğidir. Toplumlar coğrafî şartlara, yaşama tarzlarına ve mali güçlerine göre evler yaparlar. Bazıları barakalarda, bazıları mağaralarda, bazısı kayaları yontarak, kimisi de çelik ve betonarme evlerde otururlar. Durum ne olursa olsun her ev şehrin bir parçası olmak zorundadır.

Yeni bir ailenin evlilik yoluyla teşekkül etmesini "ev-lendiler" şeklinde ifade edişimiz, aileyi bir ev çevresinde kümelenmiş bir birlik olarak görmemizdendir. Bizim kültürümüzde ev, yuvadır, baba ocağıdır, ailenin reisi evin direğidir. Ailenin annesi evin hanımıdır. Çocuklarımızın en çok zevk alarak oynadıkları oyun ev-ciliktir. Bizde ev, sadece kendi başına bir konut değildir. Ev, mahalleye açılan bir göz, aileyi bir araya toplayan yuvadır. Peygamber Efendimizin evle ilgili söz ve uygulamaları bizler için bir örnek teşkil etmelidir. Günümüzde ev hayatında çok odalar bir gerekliliktir, yüksek binalar da öyle. Fakat Allah Resûlü"nün yüksek binaların inşa edilmesi konusundaki çekincesi, insanın kendisini komşularından üstün görerek kibre kapılmasının, komşularını güneş ve temiz havadan mahrum bırakmasının önünü almak içindir. Bunda şehrin tevhid ruhuyla ahenkli bir yapı oluşturması arzusu da vardır. Hiçbir bina şehrin siluetini delip geçmemelidir. “Kim oldukları belirsiz deve çobanlarının yüksek bina kurmakta birbiriyle yarışmalarının kıyametin alâmetlerinden olduğunu” söyleyen31 Allah Resûlü, bu sözüyle ahlâkî ve estetik duygularını yitirmiş ve maddeye esir olmuş insanlığı haber vermektedir.

İslâm"da sadece yapı malzemesi kullanılarak değil, rahmet ve bereket temelleri üzerinde inşa edildiği düşünülen ev (yuva), bütün bir mimarinin bambaşka bir ruha büründüğü bir mekândır. O bazen karşımıza Hira"dan yüklendiği vahyin ağırlığıyla "üstümü örtün" diyen Nebî"nin ve sevgili eşi Hz. Hatice"nin evi olarak, bazen putperestlerin Dârünnedve"de inançsızlık ve nefret üstüne yükselen seslerine, dostluk, iman ve vefa üçgeninde en anlamlı cevabın verildiği Erkam"ın evi olarak karşımıza çıkar.

Resûlullah"ın, eşi, kızı, torunları, damadı ve bütün ashâbı ile etrafında bir sevgi yumağı oluşturduğu Medine"deki evi, içinde barındırdığı aile, gördüğü işlev ve fizikî yapısı bakımından tam bir örnektir insanlığa.

Bu ev usulca fısıldar insanların kulağına, “İslâm toplumunda ev sadedir. Onda şatafattan, gösterişten iz yoktur.” diye. Tıpkı sakinleri gibi mütevazıdır, Müslümanların evleri. Belki bu, İslâm toplumlarında evin, Allah"ın evinin sadeliğini kendine örnek almasındandır, belki de Allah"ın Resûlü"nün, evin, şehrin siluetinin bir parçası olması gerektiğini zihinlere kazımış olmasından.

Peygamber Efendimizin eve bakışı, İslâm toplumlarında evin maddî ve mânevî kültür öğelerinin kaynaştığı mekânlar olarak görülmesinde önemli derecede etkili olmuştur. Bu sayede sundurmalarında kuş evlerini barındıran camiler, komşusunun evini gölgelemeyecek tarzda yapılmış konutlar ve insanların hayat standardını yükselten külliye, medrese ve kamu binaları olarak zengin bir mimari mozaik ortaya konmuştur. İslâmî bakış, evi yuvadan, aileyi mahalle ve sokaktan ayrı düşünülemeyecek bir boyuta yerleştirmiştir. Hatta denilebilir ki ev, âhiret yurdu ve dünya hayatının ara kesitinde, dâru"l-fenâ ve dâru"l-bekâ"nın kıyısında bir yerlerdedir. 

Su: Hayat Kaynağı

Allah Resûlü"nün dilinde, ilâhî risâletten ve ilimden istifade edenler, temiz ve berrak sudan beslenen verimli topraklara benzetilmişti. Suyun önemi ve tabiatın yaşam kaynağı olduğu öteden beri biliniyordu. Kutlu Nebî, bu hakikatten yararlanarak örnekler veriyor, gerçekleri anlatmaya çalışıyordu. Burada asıl vurgulanmak istenen konu, kuşkusuz ilim ve hidayet idi. Ancak bu gerçeğin zihinlerde iyice yerleşip daha kolay anlaşılabilmesi için su benzetmesini kullanmıştı Allah Resûlü.

Kur"ân-ı Kerîm"de ifade edildiği üzere, bütün canlılar sudan yaratılmıştır.2 Tüm mahlûkat, hayatını sürdürebilmek için suya muhtaçtır. İnsanı bir damla sudan yaratan3 Yüce Allah"ın eşsiz bir nimeti olan su, aynı zamanda insanları temizleyen, arındıran temel unsurdur.4 Buna göre toprak, bitkiler, diğer canlılar yapılarını muhafaza edebilmeleri için suya ihtiyaç duydukları gibi gereksinimlerinin çoğunu da ancak su vasıtasıyla elde edebilirler. “Toprağı kupkuru ölü gibi görüyorsun ama suyu üzerine indirdik mi bir de bakarsın ki harekete geçip kabarmış ve hem kokusu hem de görünümü güzel, türlü türlü şeyler bitirmeye başlamış.” 5 âyeti de bu gerçeği ifade eder. Bunun yanında âyetlerde suyun tatlı,6 belirli bir ölçü ve miktar ile7 yaratılıp yeryüzüne gönderilmesinin ilâhî kudret sayesinde olduğu vurgulanmıştır. “Ya da suyu çekiliverir de (bırak bir daha bulmayı) artık onu arayamazsın bile.”, 8 “Söyleyin bakalım, suyunuz çekiliverse, size kim temiz bir akarsu getirir?” 9 âyetleriyle suyun olmaması hâlinde insanların nasıl çaresizlik içine düşeceği gerçeği hatırlatılır.

Tarih boyunca medeniyetler su kaynaklarına yakın yerlerde kurulmuş, su kaynaklarının tükendiği yerlerden de hep göç etmişlerdir. Dolayısıyla toplumların varlıklarını sürdürebilmeleri ve refah içerisinde yaşayabilmeleri için suyun çok önemli olduğu anlaşılmaktadır.

Bitki, hayvan ve insanların yapılarını oluşturan hücreler, özelliğini kaybetmemiş temiz suya ihtiyaç duyarlar. Çeşitli şekillerde kirlenen sular bu işlevi yerine getiremez. Dolayısıyla suyun olmadığı mekânlarda hayat olmadığı gibi orada canlılar da yaşayamaz. Suyun var olup da kirletildiği, zehirli maddelerin bulaştırıldığı yerlerde de hayat yok olmaya başlar. Çünkü kirletilen su, var olan hayatı önce tehdit, sonra da yok eder.

İstenilen ölçüde temizliğin gerçekleşebilmesi için kullanılabilir temiz suya ihtiyaç duyulur. Dinî vecibelerin yerine getirilebilmesi için de su hayatî önem arz eder. Kur"ân-ı Kerîm"de suyun abdest ve gusül için gerekli olan aslî temizlik aracı olduğu belirtilir.10 Bunun yanında beden ve mekân temizliği için de temiz su gereklidir. Temizliğin imanın yarısı olduğunu söyleyen Peygamberimiz,11 onun aynı zamanda namazın da anahtarı12 olduğunu belirtir. Onun dilinde temizlik, hem inancın hem de temel ibadetlerin bir ön şartı olarak nebevî öğretinin temel esasları arasında yerini almıştır.

Bu anlamda, “Allah temizdir, temiz olan şeyleri sever.” 13 buyuran Sevgili Peygamberimiz, beden ve çevre temizliği hususunda hassasiyet göstermiş ve bu konuda Müslümanlar arasında temizlik kültürünün oluşmasına öncülük etmiştir. Çünkü insanın bulunduğu çevrede sağlıklı ve nitelikli bir hayat sürdürebilmesi, toplumlar arasında saygın bir yer alabilmesi için temizlik, dolayısıyla temiz su vazgeçilmez bir unsurdur.

Hz. Peygamber, suyun temizliği ve ölçülü kullanımı ile ilgili çeşitli tavsiyelerde bulunmuştu. O günkü şartlarda, saklanan suların temiz kalması için, “Kapların üzerini örtün, su tulumlarının da ağzını iyice bağlayın.” 14 şeklinde uyarıda bulunuyordu. Değişik kaplar içinde saklanan suların temiz kalması için de, “Biriniz uykudan uyandığında eline iki veya üç defa su dökmeden (yıkamadan) kabın içine daldırmasın.” 15 şeklinde uyarmıştı. İçilebilecek veya kullanılabilecek olan durgun suya küçük abdest bozulmasını kesin bir dille yasaklıyordu.16

İçme sularının kullanımında da birtakım hususlara dikkat ediliyordu. Kutlu Nebî, “Biriniz su içeceği zaman kabın içine solumasın. Tekrar su içmek istediği takdirde kabı ağzından uzaklaştırıp (soluk alsın) ardından içmeye devam etsin.” 17 buyuruyordu. Allah Resûlü"nün küçük su kabına dökülmeden, büyük kaplardan su içilmesini yasaklaması,18 köpeklerin içtiği kapların çok iyi yıkanmasını istemesi19 de bu amaca mâtuf idi. Sahip olunan suyun ölçülü kullanılıp israf edilmemesi de gerekiyordu. Bunun için Hz. Peygamber, abdest ve gusül için suyun ölçülü kullanılmasını istemiş, uygulamalarıyla da bizzat örnek olmuştur. Hadislerde Hz. Peygamber"in bir litre su ile abdest, üç dört litre su ile gusül aldığının nakledilmesi de onun bu konudaki hassasiyetine işaret etmektedir.20 Resûlullah"ın abdest azalarını üç defadan fazla yıkamayı haddi aşmak ve zulüm olarak nitelendirmesi de21 suyun ölçülü ve dengeli kullanımına yöneliktir.

Medeniyetlerin inşası, gelişmesi ve devam etmesinde suyun önemli bir yeri vardır. Hz. Peygamber"in abdest bozmak suretiyle su kaynaklarının kirletilmemesini istemesi ve bunu yapanların en büyük cezalardan biri olan lânete müstahak olacaklarını bildirmesi22 bu konuya verdiği ehemmiyeti göstermektedir. Su kaynaklarının zehirli atıklar, kimyasal maddeler ve çöpler ile çok daha büyük boyutta kirletilmesinin ise dinimizce kesinlikle tasvip edilmeyeceği açıktır.

Hz. Peygamber"e o günün şartlarında bazı göl, gölet ve nehir gibi su kaynaklarının temizliği ile ilgili sorular yöneltilince bazen, “Su temizdir, onu hiçbir şey kirletmez.” demiş,23 bazen de, “Kokusu, tadı ve rengi değişmeyen su kirli değildir.” 24 buyurmuştur. Böylece doğal özelliklerini kaybetmeyen suların temiz olduğuna işaret ederek, insanların ihtiyaçlarına uygun kolaylaştırıcı ölçüler koymuştur.

Denizlerde balık tutmakla meşgul olan İbnü"l-Fârisî adında bir sahâbî bir gün Peygamber Efendimize gelir ve şöyle der: “Yâ Resûlallah, deniz yolculuğuna çıktığımız zaman beraberimizde az su taşırız. Onunla abdest alırsak susuz kalırız. Bu durumda deniz suyundan abdest alabilir miyiz?” Resûlullah (sav), “Onun (denizin) suyu temiz, ölüsü de helâldir.” 25 buyurmuştu.

Peygamber Efendimizin suların temizliği hususundaki tavrını o günkü şartlarda daha çok suyun kokusu, tadı ve rengi belirliyordu. Ancak o, bazı şüpheli durumlarda suyun kullanılmamasını tavsiye ediyordu. Hicretin dokuzuncu yılında, Bizans ordularının Müslümanlara saldıracağı haberini alınca Peygamber Efendimiz düşmanla savaşmaya karar vermiş ve bütün imkânsızlıklara rağmen Şam ve Medine arasında bulunan Tebük yönüne doğru sefere çıkmıştı. Allah Resûlü yolculuk sırasında zaman zaman ashâbını dinlendiriyor, ardından yola devam ediyordu. Dinlendikleri yerlerden biri de Semûd kavminin helâk olduğu Hicr vadisi idi. Sahâbe, aşırı susuzluğun da etkisiyle oraya varır varmaz orada bulunan sulardan içtiler. Kuyularından aldıkları sularla yemek pişirdiler. Durumu fark eden Allah Resûlü Hicr kuyularından su içmemelerini ve onunla yemek pişirmemelerini emretti. Sahâbîler, “Biz bu kuyunun suyundan alıp hamur yoğurduk ve su kaplarımızı doldurduk.” dediler. Bunun üzerine Resûlullah onlara bu hamuru atmalarını ve aldıkları suyu da dökmelerini emretti.26 Bu rivayete ilişkin olarak ashâbının hiçbir şekilde zarar görmesini istemeyen Allah Resûlü"nün helâk olan bir kavimden geriye kalan kuyu sularının onlara maddî ve mânevî olarak zarar verebileceğini düşündüğü yorumu yapılmıştır.27 Ancak esasen Efendimizin bu yaklaşımında uzun bir süre metruk olan bir mekânda bulunan suyun mahiyetini bilmemesi etkili olmuş olabilir.

Allah Teâlâ, tertemiz ve berrak yağmur damlalarıyla tabiatı yeşertmekte, canlılara hayat vermektedir. Suyun düştüğü yerlere bu şekilde hayat vermesi ne kadar güzel ise bu nimeti kirletmek suretiyle faydasız hâle getirmek de o derecede çirkindir. Bu yüzden nehir, dere, kuyu suları, deniz ve okyanus sularının kirletilmesi insanlığa karşı yapılan bir saygısızlık, hayatın kaynağına karşı bir saldırıdır.

Su, temizliğin kaynağı olduğu gibi kirli sular da mikropların ve birçok hastalığın kaynağıdır. Bu açıdan kullanılmadan önce suyun gözle görülen ve görülmeyen bütün zararlı maddelerden arındırılması insan sağlığı açısından önemlidir. Peygamber Efendimizin ilk dönemlerden itibaren temizliği bir gereklilik olarak bildirmesi, onun önemini sıklıkla vurgulaması, temizliğin ana unsuru olan su konusunda ortak bilinç ve hassasiyet oluşturmuştur. Hadis bilginleri de az veya çok olmasına bakmaksızın renginde, kokusunda ve tadında meydana gelen olumsuz değişikliklerin suyun kirli olarak kabul edilmesini gerektirdiğini ve bu konuda genel bir kabul olduğunu ifade etmişlerdir.28 Ancak imkânların gelişmesine paralel olarak su ve temizlik anlayışında sürekli bir gelişme olmuş ve suyun kullanılmasında tıp verilerine başvurulmasının isabetli olacağı vurgulanmıştır.29 Bilhassa asrımızda kokusu, rengi ve tadı gözle görünür bir şekilde değişmediği hâlde, nükleer sanayi ve kimyasal atıklar nedeniyle bazı göl, nehir, hatta deniz sularının tıbben zararlı hâle geldikleri görülmektedir. Dolayısıyla bu şekilde bilinen suların da kullanılamayacağı açıktır.

Sahâbe-i kirâm, Medine"ye uzak bir mesafede bulunan Büyûtü"s-sukyâ"dan getirdikleri tatlı suyu Peygamberimize ikram ederlerdi.30 Allah Resûlü, su bulmakta zorlananlara su temin etmenin onlara bir hayat bağışlamak anlamına geldiğini belirtiyor,31 güzel ve tatlı suyu insanlara takdim edenlerin Allah katında mükâfatlandırılacakları32 müjdesini veriyordu.

Sahâbeden Sa"d b. Ubâde bir gün Efendimize, “Hangi sadaka(nın verilmesi) daha çok hoşunuza gider?” diye sordu. Peygamberimiz “Su.” cevabını verdi.33 Kutlu Elçi"nin suya verdiği önemi bilen Müslümanlar ilk dönemlerden itibaren insanlara su temin etme yarışı içinde olmuşlardı. Allah Resûlü bir gün özel mülkiyette bulunan Rûme kuyusu için, “Kim bu kuyuyu cennette daha hayırlısını elde etmek üzere satın alarak insanlara vakfetmek ister?” buyurunca, Hz. Osman o kuyuyu alarak vakfetmişti.34 İçme suyunun az olduğu, insanların temiz suyu satın aldıkları bir dönemde temiz suyu ile bilinen bu kuyunun satın alınarak zengin fakir ayrımı yapmaksızın bütün insanların istifadesine sunulması ve aynı şekilde Sa"d b. Ubâde"nin annesi adına bir su kuyusu açtırması35 bir geleneğin de başlangıcı olmuştur. Müslümanların yaşadığı bütün topraklarda çeşmeler, su kemerleri, su bentleri gibi hayratların yaygın bir şekilde bulunması, inananların bu geleneğe sahip çıktıklarını göstermektedir.

Temiz çevre ve temiz su arzusu insan fıtratında bulunmaktadır. Hz. Peygamber"in ilk müezzini Bilâl-i Habeşî yakalandığı hastalıktan kurtulunca Medine"de ıssız bir yerde oturur ve Mekke"nin suyuna, havasına, toprağına olan hasretini şöyle terennüm eder:

“Ah!

Bir gün Mekke vadisinde,

Etrafımı ızhır ve celîl otları sarmış olduğu hâlde geceler miyim?

Bir gün Ukâz"daki Mecenne sularının başına varır mıyım?

Peygamber Efendimiz, insanlara içimi hoş, tadı güzel su içmelerini, temiz su kullanmalarını, temiz suyun olmadığı yerlerde bu imkânların oluşturulması için çaba göstermelerini, kullanılan suyun temiz kalmasına dikkat etmelerini tavsiye ederek zihinlerde temiz su düşüncesi oluşturmuş, tarih boyunca Müslümanların bu konuda hassas olmalarını temin etmiştir.

Müslümanlar, faydalananların kimliğine bakmaksızın, geniş bir coğrafyada su hayratları yaparak, Allah"ın rahmetini elde etmeye çalışmışlardır. Allah rızası anlamına gelen “fîsebîlillâh” kavramını sebil olarak kısaltıp çeşmelere isim yapmışlardır. Halk arasında yaygın olarak kullanılan, “Su hayattır.” sözü de, bu nimetin hayatî değerini ifade etmektedir. İnsanlara hayatın güzelliğini hissettiren suyun temin edilmesi o kadar değerli kabul edilmiş ki teşekkür ederken de yine suyun önemini belirten “Su gibi aziz ol!” duasının kullanılması da bu medeniyetin güzelliğinden kaynaklanmaktadır. İnsanlara rahmet olarak indirilen suyun, âlemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Peygamber ile özdeşleştirilerek kasidelere konu olması da su medeniyetinin güzel bir tezahürüdür. Ünlü Şair Fuzûlî, Su Kasidesi"nde su ve Nebî"yi (sav) büyük bir ustalıkla zikretmiştir:

“Tıynet-i pâkini rûşen kılmış ehl-i âleme

Iktidâ kılmış tarîk-i Ahmed-i Muhtâr"e su”

(Seçilmiş Ahmed"in yoluna uymuş da su

Tertemiz yaratılışını göstermiş âleme doğrusu)