Hadis Kütüphanesi | مكتبة الحديث

Kabirde, kâfirlere ve âsî müslümanlara azâb edecek ve suâl soracak melekler vardır. Suâl meleklerine Münker ve Nekir denir.

İbn-i Mes'ûd'dan (radıyallahü anh) şöyle rivâyet olundu: "Yâ Resûlallah! Ölü kabre konduğu vakit, ilk karşılaştığı şey nedir?" diye sordum. Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); "Yâ İbn-i Mes'ûd! Bunu bana senden başka kimse sormadı. Ancak sen sordun. Ölü kabre konulduğu vakit, önce bir melek seslenir. O meleğin ismi Rûmân'dır. Kabirlerin arasına girer; "Yâ Abdellah! Amelini yaz!" der. O kimse; "Benim burada ne kalemim ne kâğıdım var. Ne yazayım?" der. O melek; "Bu sözün kabûl edilmez. Senin kefenin kâğıdındır. Tükrüğün mürekkebindir. Parmakların kalemindir" der. Melek, kefeninden bir parça kesip verir. O kul, dünyâda her ne kadar yazı yazmak bilmese de, orada, sevâbını ve günahını âdetâ o bir günde işlemiş gibi yazar. Bundan sonra melek, o yazdığı kefen parçasını dürer. O ölünün boynuna asar" buyurdu. Bundan sonra Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); "Her insanın yaptığı işleri gösteren sahifelerini, biz boynunda kıldık" meâlindeki İsrâ sûresinin 13. âyet-i kerîmesini okudular.

Sonra gâyet korkunç iki melek gelir. İnsan şeklinde görünürler. Yüzleri gâyet siyah olup, dişleriyle yeri yararlar. Başlarının tüyleri yeryüzüne sarkmış görünür. Sözleri gök gürler gibi, gözleri şimşek çakar gibidir. Nefesleri de, şiddet ile esen rüzgâra benzer. Herbirinin, insanlar ve cinler bir araya gelseler, yerden kaldıramayacakları dağlardan daha büyük ve ağır olan demir kamçıları vardır. Bir kere bir kimseye vurursa mâzallah parça parça eder. Rûh, bunları görünce hemen kaçar. Ölünün burnundan göğsüne girer. Göğsünden yukarısı dirilir, öleceği zamandaki hâli gibi olur. Hareket etmeğe kâdir olamaz. Fakat ne söylenirse onu işitir ve görür. Bunlar, ona şiddet ile suâl ederler. Cefâ ederek onu üzerler. Toprak ona su gibi olmuştur. Ne vakit kımıldarsa, yer açılıp bir boşluk olur.

Bu iki melek; "Rabbin kimdir? Dînin nedir? Peygamberin kimdir? Kıblen neresidir?" gibi suâl sorarlar. Allahü teâlânın muvaffak edip kalbine hak sözü yerleştirdiği kimseler; "Sizi vekil ederek bana kim gönderdi ise, Rabbim O'dur. Benim Rabbim Allah, peygamberim Muhammed aleyhisselâm, dînim dîn-i İslâm'dır" derler. Ancak, ilmi ile âmil olan, hayırlı âlimler böyle cevap verir.

O zaman bunlar da; "Doğru söyledi. Delilini getirdi. Bizim elimizden kurtuldu" derler. Bundan sonra onun kabrini büyük bir kubbe gibi yaparlar ve sağ tarafına Cennet’ten iki kapı açarlar. Sonra da kabrini güzel kokulu fesleğenlerle döşerler. Cennet kokuları, o meyyitin üzerine gelir. Dünyâda yaptığı güzel amelleri, en sevdiği dostu sûretinde gelip, onu eğlendirir ve ona güzel haberler söyler. Kabri nûr ile dolar. Kıyâmet kopuncaya kadar kabrinde neş'eli ve sevinçli olur. O kimseye, kıyâmet kopmasından daha sevgili bir şey olmaz.

İlmi ve ameli az olan, ilimden ve melekût esrârından haberi olmayan mü'minlerin derecesi bundan aşağıdır. Onun yanına, Rûmân'dan sonra güzel sûrette ve güzel kokulu ve güzel elbiseli olarak ameli gelir. "Beni bilmez misin?" der. O da; "Sen kimsin ki, Allahü teâlâ seni şu garîb olduğum zamanda bana ihsân eyledi" der. O da; "Ben, senin sâlih işlerinim. Korkma, mahzûn olma! Biraz sonra Münker ve Nekir melekleri gelirler ve sana suâl ederler. Onlardan korkma" der.

Bundan sonra suâl meleklerine söyleyeceği şeyleri öğretirken, Münker ve Nekir melekleri gelir. Onu oturturlar. Ona; "Men Rabbüke?", yâni Rabbin kimdir? derler. O da evvelki söylediği gibi; "Rabbim Allah'tır. Peygamberim Muhammed aleyhisselâm, İmâmım Kur'ân-ı kerîm, kıblem Kâbe-i şerîf ve babam İbrâhim aleyhisselâmdır. Onun milleti benim milletimdir" der. Onun dili hiç tutulmaz. Onlar da; "Doğru söyledin" derler. Önceki melekler gibi muâmele ederler. Fakat onun için, sol tarafından Cehennem’den bir kapı açarlar. Cehennem’de yılan, akrep, zincir, sıcak su ve zakkum velhâsıl ne varsa hepsini görür. O kimse, bunun üzerine pekçok feryâd eder. Ona; "Korkma, buranın dehşeti sana bir zarar vermez. Burası senin Cehennem’deki yerindir. Allahü teâlâ bunu senin Cennet’teki yerinle değiştirdi. Uyu, sen saîdsin" derler. Sonra onun üzerine Cehennem kapısı kapanır. Aylarca, senelerce geçen zamanı bilmez, öylece kalır.

Eğer îtikâdı bozuk olursa (Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdiklerine uygun olarak inanmadı, bid'at ehline uydu ise); "Rabbim Allah" diyemez. Başka söz söylemeğe başlar. Melekler bir kere vururlar, kabri ateşle dolar. Sonra söner. Bir kaç gün sönük olarak durur. Sonra yine kabirde, onun üzerinde ateş hâsıl olur. Kıyâmet kopuncaya kadar, bu hâl devam eder.

Bir çok kimse de "Dînim İslâm'dır" diyemez. Bunlar, ya şüphe üzere vefât etmişlerdir (Ehl-i sünnet olmayan kimselerin, din düşmanlarının sözlerine, yazılarına aldanmıştır). Yâhud vefât ederken kendisine fitnelerden bir fitne arız olmuştur. Buna bir kere vururlar. Kabri, yukarıda denildiği gibi ateşle dolar.

Bâzı kimseler, "El-Kur'ânü imâmî" yâni "Kur'ân-ı kerîm imâmımdır" diyemezler. Çünkü bunlar, Kur'ân-ı kerîmi okurlar, fakat ondan nasîhat almazlardı ve Kur'ân-ı kerîmde olan emirlerle amel etmezler ve nehy ettiği şeylerden kaçınmazlardı. Bunlara da, öncekilere yaptıkları gibi yaparlar.

Bâzı kimsenin de ameli korkunç bir şekil alır. Kabrinde günahları kadar azâb olunur. Bir rivâyette şöyle bildirildi: "Bâzı insanların ameli, hunût şekline çevrilir." Hunût diye, hınzır yavrusuna derler. Bâzı kimse de; "Peygamberim Muhammed aleyhisselâmdır" diyemez. Zîrâ bu kimse, dünyâda sünnet-i nebeviyyeyi yâni İslâmiyetin emirlerini ve yasaklarını unutmuş, zamana, modaya uymuş idi. Çocuklarına Kur'ân-ı kerîm okutmamış, Allahü teâlânın emirlerini ve yasaklarını öğretmemiş idi.

Bâ'zı kimse; "Kıblem Kâbe-i şerîf" diyemez. Zîrâ, namaz kılmak için kıbleye az yönelmiş, yâhut abdestinde fesâd bulunurmuş, yâhut namazında başka şeylere iltifât eder, dünyâ işleri ile meşgûl olurmuş, yâhut rükûunda ve secdelerinde noksanlık olup, tâdîl-i erkâna riâyet etmezmiş.

Fâcire, yâni kâfir olanlara, Münker ve Nekir melekleri; "Men Rabbüke?" dedikleri vakit; "Lâ-edrî", yâni "Ben bilmem" der. Onlar da; "Bilmedin ve hatırlamadın" derler.

Sonra onu demirden kamçı ile döverler. Tâ ki, yedinci kat yerin altına girer. Sonra yer silkelenir. Yine kabrine çıkar. Böyle yedi defâ döverler. Sonra da, bunların hâlleri başka başka olur. Bâzısının ameli köpek şekline çevrilip kıyâmete kadar onu ısırır.

Enes bin Mâlik'in rivâyet ettiği bir hadîs-i şerîfde, Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem); "Ölü kabre konulunca, yanına yüzleri siyah ve gök gözlü iki melek gelir. Birine Nekir, diğerine Münker denir. O kimseye; "Muhammed hakkında ne dersin?" dediklerinde, eğer mü'min ise, bu iki meleğin suâllerine cevap olarak; "Muhammed, Allahü teâlânın kulu ve Resûlüdür. Eşhedü en lâ ilâhe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühû ve Resûlühü" der. Bu iki melek; "Biz elbette biliyoruz ki, sen dünyâda da böyle derdin" derler. Sonra o kimsenin kabri her tarafından kırkar metre genişler ve aydınlanır. Bundan sonra o kimseye uyu denildiğinde, o kimse; "Beni bırakın, çoluk-çocuğuma gidip bu hâli haber vereyim" der. Melekler ona; "Kendisini ancak, çok sevdiği hanımı uyandıran yeni dâmâd gibi rahat uyu" derler. Böylece Allahü teâlâ onu yattığı yerden uyandırıncaya kadar, rahat ve huzûr içerisinde uyur. O kimse kâfir ise, bu iki meleğe cevap olarak; "Ben bilmem, insanlardan işitirdim, bir şeyler söylerlerdi, ben de onu söylerdim" der. Bu iki melek; "Biz elbette biliyoruz ki, sen öyle derdin" derler. Sonra toprağa; "Sıkış!" diye emrolunur. Toprak o kimse üzerine sıkışır, kaburga kemiklerini birbiri üzerine geçirir ve Allahü teâlâ onu bu yattığı yerden kaldırıncaya kadar, dâima azâbda bulunur" buyurmuştur.

Diğer bir hadîs-i şerîfde; "Ölü kabre konulunca, yanına iki melek gelir. Onu tutarlar. "Rabbin kimdir?" diye suâl ederler. Ölü; "Rabbim Allahü teâlâdır" der. "Size gönderilen o zât kimdir?" diye suâl ederler. Ölü; "O, Allahü teâlânın Resûlüdür" der. "Bunu nereden biliyorsun?" derler. Ölü; "Allahü teâlânın kitabı Kur'ân-ı kerîmde okudum. O'na îmân ettim ve O'nu tasdik ettim" der" buyruldu.

Berâ bin Âzib'in (radıyallahü anh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfde, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem); "Kabirde mü'mine, güzel yüzlü, güzel kokulu ve güzel elbiseli bir genç gelir. "Bugün, senin iyi işler vâd olunduğun gündür" der. Meyyit, ona kim olduğunu sorunca; "Senin (dünyâda iken yaptığın) iyi amelinim" der. Kâfir olanı ise, çirkin suratlı, çirkin kokulu ve çirkin elbiseli bir genç gelir. "Bugün senin korkutulduğun ve tehdid olunduğun gündür" der. Meyyit, ona kim olduğunu sorunca, o da; "Senin (dünyâda iken yaptığın) kötü amelinim" der" buyurdu.

Kâ'b'ın (rahmetullahi aleyh) rivâyet ettiği hadîs-i şerîfde, Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu. "İyi bir kul mezâra konunca, iyi amelleri etrâfını sarar onu muhâfaza ederler. Azâb melekleri ayak tarafından gelince, namaz karşılarına çıkar ve Allah için çok kıyamda durmuştur, derler. Baş ucundan gelince, oruç karşılarına çıkar. Dünyâ da çok susuzluk çekti, derler. Bedeni tarafından gelince, hac ve Allah yolunda yaptığı cihâd karşılarına çıkar ve hayır, bu beden çok eziyet çekmiştir, derler. Eli tarafından gelince, verdiği zekât ve sadakalar der ki, buna dokunmayın. Bu el ile çok zekât ve sadakalar vermiştir. Melekler, çok güzel, mübârek olsun derler ve geri dönerler ve rahmet melekleri gelirler. Ona Cennet’ten bir yatak getirir ve yayarlar. Mezâr ona gözünün görebildiği kadar geniş ve ferah olur. Cennet’ten bir kandil getirip, kıyâmete kadar onun nûru altında durur."

Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: "Allahü teâlâ, Cumâ günü veya gecesinde ölen kimseyi, kabir fitnelerinden emîn kılar." Allahü teâlâ da İbrâhim sûresinin 27. âyet-i kerîmesinde meâlen; "Allahü teâlâ îmân edenleri dünyâda ve kabirde sabit söz (olan Kelime-i şehâdet) üzere sabit kılar. Allahü teâlâ, (nifak ve küfürle nefslerine) zulmeden (kafir) lere, (dünyâda ve kabirde Kelime-i şehâdeti) nasîb etmez. Allahü teâlâ dilediğini yapar." buyurdu.

Allahü teâlâ âdemoğlunu yarattı. Hangisinin daha güzel amel işlediğini denemek için onları dünyâya yerleştirdi. Sonra onları kabir âlemine nakletti. Onları burada, kıyâmet gününe kadar tuttu. Onlar kabir âleminde olmakla beraber, amellerinin iyi veya kötü olmasına göre karşılık görürler. Ameli iyi olanlar, kabirlerinde ikrâma ve nîmetlere kavuşurlar. Amelleri kötü olanlar ise, hor ve hakîr olurlar.

Kabir hayatına muhakkak inanmak lâzımdır. Kabir, bir konaktır. Hadîs-i şerîfde; "Kabir, âhıret konaklarının birincisidir. Ondan kurtulana sonraki konaklardan geçmek kolay olur. Kabirden kurtulamayana, ondan sonraki konaklar daha zor olup, azâbları da daha şiddetlidir." buyuruldu. Sevgili Peygamberimiz yine buyurdu ki: "Kabir, Cennet bahçelerinden bir bahçe, yâhut Cehennem çukurlarından bir çukurdur." Kabirde, îmân edenlere ve ibâdetlerinde kusuru olmayanlara mükâfat, iyilik ve nîmetler verileceği gibi; kâfirlere ve günah işleyen müslümanlara da azâblar yapılacağı bildirilmiştir. Kabir azâbı haktır, rûh ile bedene olacaktır. Müslümanlara yapılacak kabir azâbının çoğu, helâda üzerine idrar sıçratanlara, birbirini çekiştirenlere olacaktır.

Kabir azâbı, rüyâda, âlem-i misâldeki görüntüleri görmek değildir. Kabir azâbı, rüyâ gibi değildir. Kabir azâbı, azâbın görüntüsü değildir. Azâbın kendisidir. Bundan başka, rüyâda görülen acı, azâb, azâbın kendisi denilse bile, dünyâdaki acılar, azâblar gibidir. Kabir azâbı ise, âhıret azâblarındandır. Birbirlerine hiç benzemezler. Çünkü dünyâ azâbları, âhıret azâbları yanında hiç kalır. Eğer, âhıret azâblarından bir kıvılcım dünyâya gelse, her şeyi yakar, yok eder. Kabir azâbını, rüyâda görülen azâb gibi sanmak, kabir azâbını bilmemekten, anlamamış olmaktan ileri gelmektedir. Azâbın kendisi ile, görünüşünü karışdırmaktan hâsıl olmaktadır. Böyle yanlış düşünmek, dünyâ azâbı ile âhıret azâbını aynı sanmaktan da olur. Böyle sanmak, pek yanlıştır. Yanlış ve bozuk olduğu meydandadır.

Allahü teâlâ, Mü'minûn sûresinin 100. âyet-i kerîmesinde meâlen; ''(Kâfirler der ki:) "Tâ ki, ben terk ettiğim îmânı yerine getirip, sâlih bir amelde bulunayım." (Hayır, artık dünyâya dönülmez), müşriklerden herbirinin söylediği bu sözler, söyleyene âit faydasız bir lâftır. Önlerinde ise bir mezâr vardır. Diriltilecekleri güne kadar oradadırlar." buyuruyor.

Hasen-i Basrî (rahmetullahi aleyh), bir gün kabirleri göstererek; "Bunlar, sizin ile âhıret arasında bulunan kabirlerdir" buyurdu. Atâ Horasanî de; "Kabir, dünyâ ile âhıret arasındaki vakittir" ve Ebû Ümâme el-Bâhilî, bir şahsın cenâze namazını kılıp, cenâze kabre konunca; "Bu andan îtibâren, meyyit için mahlûkâtın diriltileceği güne kadar devam edecek bir kabir hayatı başladı" dediler.

Şa'bî'ye (radıyallahü anh); "Falanca kimse vefât etti" denilince; "O, ne dünyâda ne de ahırettedir. O, kabir âlemindedir" dedi. Yine Şa'bî (radıyallahü anh), birisinin; "Falanca vefât etti, âhıret ehlinden oldu" dediğini duyunca, o kimseye; "Âhıret ehlinden oldu deme, kabir ehlinden oldu de!" buyurdu.

Enes bin Mâlik (radıyallahü anh) buyurdu ki: Kabir, insanoğluna şöyle seslenir: "Ey Âdemoğlu! Benim üzerimde koşuyorsun, fakat bir gün benim içime gireceksin; üzerimde Allahü teâlâya isyân etmektesin, fakat içimde azâb göreceksin. Üzerimde gülüyorsun, ama içimde ağlayacaksın. Üzerimde haram, helâl demeden bulduğunu yemektesin, fakat içimde kurtlar, böcekler senin bedenini yiyecekler. Üzerimde neş'e ve sevinçlisin, fakat içimde çok üzüleceksin. Üzerimde haramları topluyorsun, fakat, içimde eriyip gideceksin. Üzerimde kibir gurur içinde büyüklenip durursun, fakat içimde çok zelîl, aşağı ve hakîr olacaksın. Üzerimde aydınlıkta geziyorsun ama içimde karanlıklarda kalacaksın. Üzerimde sevdiklerinle berabersin, lâkin içime girince yalnız başına kalacaksın."

Hazret-i Âişe vâlidemizden şöyle rivâyet edildi: "Bir gün evde oturuyordum. O esnâda Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) teşrîf buyurdular. Ben hemen, her zaman gösterdiğim saygı üzerine ayağa kalkmak istediğimde, Resûlullah; "Ben de yanına oturayım yâ Âişe" buyurup oturdular. Daha sonra, mübârek başını kucağıma koyup uyudular. Mübârek sakal-ı şerîfindeki beyazlanmış olan dokuz adet kılı gördüm. O zaman kendi kendime; "Muhammed aleyhisselâm benden önce dünyâdan gidecek. Ümmeti, Peygambersiz kalacak" diye düşünürken ağladım, gözlerimden yaşlar boşandı. Bir damlası kucağımdaki Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) mübârek yüzüne düştü. Onu hemen uykusundan uyandırdı. Resûlullah; "Ey Âişe! Seni ağlatan şey nedir?" buyurdu. Ben de düşündüklerimi anlattım. Bunun üzerine Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); "Hangi hâl ölüye daha şiddetlidir?" buyurdu. Ben; "Siz söyleyin yâ Resûlallah!" deyince; "Sen söyle" buyurdu. Ben de; "Meyyitin evinden çıktığı hâl çok üzüntülü olur. Çoluğu çocuğu çok üzülür ve vâh babamız vâh annemiz deyip feryâd ederler" dedim. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem); "Doğru, ondan daha şiddetlisi hangisidir?" buyurunca, ben de; "Kabre konması, üzerinin örtülmesi ve yakınlarının, dostlarının kendisini dünyâdaki ameliyle başbaşa bırakmaları hâlidir. O zaman Münker ve Nekir ona gelir" dedim. Resûlullah; "Ey Âişe, meyyite ondan daha şiddetlisi nedir?" buyurunca; "Allahü teâlâ ve Resûlü daha iyi bilir" dedim. Resûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: "Ey Âişe, meyyitin en zor durumu, gâsilin (yıkayıcının) evine gelip, onu yıkamaya başladığı vakittir. Parmağından yüzüğü çıkarmakla işe başlar. Elbisesini, dünyâlık ne rütbesi varsa çıkarır. O zaman meyyitin rûhu, kendi çıplak bedenini görür ve öyle nidâ eder ki, insan ve cinden başka her mahlûk işitir.

Rûhu cesedinin başı ucuna gelip; "Ey yıkayıcı! Yavaş yavaş tut! Zîrâ Azrâil pençesinden can yarası yemiştir. Ve tenim gâyet zahmet çekmiş ve sarsılmıştır" der. Teneşire gelince yine gelip; "Suyu çok sıcak etme! Tenim pek zayıftır. Tez beni elinizden halâs eyleyin ki, rahat olayım" der. Yıkanıp kefene sarılınca, bir mikdar durup yine; "Bu cihânı son görüşümdür. Hısım ve akrabâlarımı göreyim ve onlar da beni görsünler ve ibret alsınlar. Onlar da yakında benim gibi öleceklerinden, ardımdan feryâd etmesinler. Beni unutmayıp, Kur'ân-ı kerîm ile beni ansınlar. Benim mîrasım için aralarında çekişmesinler, tâ ki, kabirde azâb görmeyeyim. Cumâlarda ve bayramlarda da beni hatırlasınlar" der.

Sonra musalla üzerine konulunca, yine; "Rahat kalın, ey benim oğlum ve kızım, anam ve babam! Bunun gibi firak günü yoktur. Hasretlik, görüşmemiz kıyâmete kaldı. Elveda olsun sizlere, ey ardımca göz yaşı dökenler" der.

Namazı kılıp, omuza alınınca yine; "Beni yavaş yavaş götürün! Eğer kasdınız sevâb ise, bana zahmet vermeyin! Sizden Allahü teâlâya hoşnutluk götüreyim" der."

Kabirde olanların dört hâli vardır: Azâb olunurlar, rahmet olunurlar, tahkîr olunurlar (hakaret görürler), ikrâm olunurlar.

Kabir hayatındaki hâller, mevtâların hakîkatleri, sıfatları zâhir olduğu vakitteki hâlleridir. Mevtânın bâzısı yerinde kalır. Bâzısı, dolaşır. Bâzısı döğülür. Bâzısına da şiddetli azâb edilir. Bunun doğruluğuna delil, Mü'min sûresinin; "Nâr, füccâr üzerine sabah-akşam arz olunur. Kıyâmet gününde de, Cehennem’de vazifeli olan meleklere, Fir'avn'a tâbi olanları azâbın en şiddetli mahalline atın" meâlindeki 46. âyet-i kerîmesidir.

Ölümü yaklaştığı vakit, insanın yanına dört melek gelir. Bunların biri, rûhunu sağ ayağından, biri sol ayağından, biri sağ elinden, biri de sol elinden çekerler. Çok defâ, rûhu gargara hâline gelmezden evvel, "Âlem-i melekûtu görmeye başlar. Melekleri, yaptıkları işlerin hakîkatini, âlemlerinde durdukları hâl üzere görür. Eğer dili söyler ise, onların vücûdunu (varlığını) haber verir. Çok defâ da, gördüğü şeyleri şeytanın bir işi zanneder. Lisânı tutuluncaya kadar hareketsiz kalır. Ölüm hâlinde kişinin rûhu kalbe gelince, dili tutulur. Bu hâlde, yine melekler, rûhunu parmak uçlarından çekerler. Soluğu ise, sanki saka kırbasından su boşalır gibi gırıl gırıl öter. Fâcirin rûhu da yaş keçeye takılmış olan diken çekilir gibi çıkarılır ki, bunu insanların en üstünü olan Peygamberimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) haber verdiler. Bu hâlde ölü, karnını diken ile dolu zanneder. Rûhunu da; sanki bir iğne deliğinden çıkıyor, gök yere bitişiyor ve kendisi arasında kalıyor zanneder.

Hazret-i Kâ'b'dan (radıyallahü anh) ölüm nasıl oluyor diye suâl olundu. Buyurdu ki: "Bir diken dalını bir kişinin içerisine koymuşlar ve kuvvetli bir kimse onu çekiyor, dal kestiğini kesiyor, kalan kalıyor gibi buldum."

Peygamber efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: "Elbette ölüm sarhoşluğundan birinin şiddeti, üçyüz kere kılınç vurmaktan daha şiddetlidir." İşte bu zamanda insanın cesedi terler. Gözleri sür'at ile iki tarafa gider. Burnunun iki tarafı çekilir. Göğüs kemikleri kalkar, soluğu kabarır. Benzi sararır.

Rûhu kalbe gelince dili tutulur. Hiç kimse rûhu göğsüne gelmiş iken konuşamaz. Bunun iki sebebi vardır. Biri, iş gâyet büyük olduğundan, göğüs nefeslerle sıkışıp, daralmıştır.

Herkes bilir ki, insanın göğsüne vurulsa bayılır. Ancak az sonra söze kâdir olur. Çok kere de söyleyemez. İnsanın neresine vurulsa seslenir. Göğsüne vurulsa, hemen sessiz ölü gibi düşer.

İkinci sebebi de, ses, akciğerlerinden dışarı çıkan havanın hareketinden hâsıl oluyor idi. Bu soluk ise kalmadı. Nefes alıp veremediği için bedenin harâreti kalmaz, soğur. Bu zamanda mevtâların hâlleri çeşitli olur.

Bâzıları vardır ki, melek; su verilmiş kızgın demir ile vurur. Hemen rûh kaçar, hârice çıkar. Melek onu eline alır. Rûh civa gibi titremeye başlar. Bal arısı kadar insan şeklinde olur. Sonra melek onu zebânîye (azâb yapıcı meleğe) teslim eder.

Bâzı kimselerin rûhu azar azar çekilir. Tâ ki boğazında tutulur. Boğazında da kalmaz. Ancak kalbe bağlı olarak kalır. Bu zamanda melek kızgın demir ile vurur. Zîrâ o demirle vurmayınca, rûh kalbden ayrılmaz. Bu demirle vurmanın sebebi, demir, ölüm denizine daldırılmıştır. Kalb üzerine konulunca diğer yerlerine de sirâyet eden zehir gibi olur. Zîrâ hayatın sırrı ancak kalbdedir. Onun sırrı ancak dünyâ hayatında tesir eder. Bunun için bâzı kelâm âlimleri; "Hayat rûhun gayrıdır" ve "Hayatın mânâsı rûhun beden ile karışmasıdır" dediler.

Rûh çekilip son bağı kopacağı zaman, kendisine bir çok fitneler ârız olur. İblis,yardımcılarını özellikle o kimseye musallat eder. O hâlde iken, o insana gelirler ve onun; anası, babası, kardeşi, kızkardeşi ve sevdiği kimselerden vefât etmiş olanlar sûretinde görünürler ve ona derler ki: "Ey filan! Sen ölüyorsun. Biz, bu hâlde seni geçtik. Sen yahudi dîninde olarak öl. Bu din, Allah indinde makbûl olan hak dindir." Eğer bunların sözlerine aldanmaz, dinlemez ise, yanından giderler. Başkaları gelip; "Sen nasrânî (hıristiyân) olarak öl! Zîrâ o din, Mesih'in yâni Îsâ aleyhisselâmın dînidir ki, Mûsâ aleyhisselâmın dînini nesh etmiştir" derler. Böylece, her milletin dinlerini ona söylerler. O zamanda cenâb-ı Hakk'ın şaşırmasını dilediği kimse şaşırır. İşte bu; "Ey bizim Rabbimiz! Dünyâda iken bize îmân verdiğin gibi, ölürken de kalblerimizi şaşırtma." meâlindeki Al-i İmrân sûresinin 8. âyet-i kerîmesinin haber verdiği hâldir.

Denildi ki, susuzluk hâli; hastanın en çok sıkıntı çektiği, ciğerlerinin yanıp tutuştuğu haldir. Bu hâl, şeytan için bir fırsattır. Şeytan, bu zaman mü'minin îmânını çalmak, îmânsız ölmesini sağlamak için yanına yaklaşır ve hastanın baş tarafından, elinde kadeh içinde buz gibi su ile gelir. Kadehi çalkalar. Mü'min onun kim olduğunu bilemediğinden; "Bana biraz su ver" der. O da; "Veririm, fakat âlemlerin yaratıcısı yoktur, de!" der. O mü'min saâdet sâhibi bir kişi ise, ona cevap vermez. Sonra şeytan ayak tarafına gelir. Orada da su dolu kadehi çalkalar. Mü'min onu tanımadığından; "Biraz su ver" der. O da; "Eğer peygamberleri (aleyhimüsselâm) yalanlarsan sana su veririm" der. Îmânı zayıf olan dediğini söyler ve kâfir olarak ölür. Eğer o saâdet sâhibi, îmânı kuvvetli bir mü'min ise, onun sözünü red eder.

Ölen bir kimsenin his duygularından en son kaybedeceği şey işitmesidir. Zîrâ rûh kalbden ayrıldığı vakit, yalnız görmesi bozulur. Fakat işitmek, rûh kabz oluncaya kadar kaybolmaz. Bunun için Fahr-i âlem (sallallahü aleyhi ve sellem); "Mevtânıza şehâdeteyn-i kelimeteyn ki; "Lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah"dır. Bu kelimeyi telkin ediniz!" buyurmuştur. Ölüm hâlinde olanın yanında çok söz söylemekten kaçınmayı da emretmiştir. Zîrâ o zaman insan, şiddetli sıkıntı içindedir.

Zâhid Ebû Zekeriyyâ hazretleri vefât edeceğinde, dostları başına toplandılar. Ona Kelime-i şehâdeti söylemesi için telkinde bulundular. Fakat O; "Hayır" deyip başını çevirdi. İkinci defâ tekrar Kelime-i şehâdeti telkin ettiler. O yine; "Hayır!" dedi. Dostları şaşkın olup, içlerinden bayılanlar oldu. Üçüncü defâ yine Kelime-i şehâdeti telkin ettiler, yine; "Hayır!" dedi. Dostları üzüntüden tamâmen perişân oldular. Aradan bir zaman geçince, Ebû Zekeriyyâ hazretleri biraz kendine gelip gözlerini açtığında; "Bana bir şey söylediniz mi?" buyurdu. Oradaki dostları üzüntü ile, kendisine Kelime-i şehâdeti telkin ettiklerini, her üçünde de; "Hayır!" cevâbı verdiğini söyleyince, Ebû Zekeriyyâ hazretleri buyurdu ki: "Dostlarım! O zaman şeytan, elinde su dolu kadehi ile sağımdan geldi. Ben çok susamıştım, "Îsâ Allah'ın oğludur dersen veririm" dedi. Ben de; "Hayır!" dedim. Ayak tarafımdan geldi yine; "Hayır!" dedim. Tekrar; "Âlemlerin yaratıcısı yoktur, de!" dedi. Ben de; "Hayır!" dedim. Söylediğim "Hayır!" kelimeleri bu sebeptendir. Ben onun dediklerini yapmayınca, şeytan kadehi yere çaldı, öfke ile dönüp gitti. Yoksa ben sizin telkin ettiğiniz Kelime-i şehâdet için hayır demedim."

Eğer ölünün ağzından tükrüğü akmış, dudağı sarkmış, yüzü kararmış, gözü dönmüş ise, o kimse şakîdir. Âhıretteki şakâvetini görmüştür. Eğer ağzı açık, sanki gülüyor, yüzü gülümsüyor, gözü kırpık gibi ise, o kimse âhırette kavuşacağı sürûr ile müjdelenmiştir.

Melekler, bu rûhu Cennet ipeklerinden bir ipeğe sararlar. O saîd olan kimsenin rûhu, bal arısı kadar insan şeklindedir. Aklından ve ilminden hiç bir şey kaybetmemiştir. Dünyâda ne yapmış ise, hepsini bilir. O melekler bu rûhla beraber semâya doğru uçarak yükselirler. Bu yükselmeyi bâzı ölü bilir, bâzı ölü ise bilmez. Böylece önceki geçmiş peygamberlerin (aleyhisselâm) ümmetlerini ve yeni ölmüş olanları, bir yere yayılmış olan çekirgeler gibi görerek geçerler ve birinci kat semâ olan dünyâ semâsına varırlar.

Bu meleklerin başında olan Cebrâil (aleyhisselâm) dünyâ semâsına çıkar. "Kimsin?" diye sorulur. "Ben Cebrâil'im, yanımdaki de filândır" diyerek o kimsenin güzel ve sevdiği isimleri ile haber verir. Dünyâ semâsının bekçileri olan melekler; "Bu ne iyi bir kimsedir ki, îtikâdı, inancı güzel idi. Ve hiç şüphesi yok idi" derler.

Bundan sonra, ikinci kat semâya çıkarlar. "Kimsin?" denir. Cebrâil (aleyhisselâm) birinci kat semâdaki meleklere söylediği sözünü tekrar eder. İkinci kat semâdaki melekler, o sâlih rûha; "Hoş geldi, sefâ geldi. Dünyâda iken namazlarını bütün farzlarına riâyet ederek edâ ederdi" derler.

Sonra geçer, üçüncü kat semâya ulaşırlar. "Kimsin?" denir. Cebrâil (aleyhisselâm) daha önce söylediklerini tekrar eder. Bunun üzerine; "Malının hakkını muhâfaza edip, zekâtını, tarladan aldığı mahsûlün uşrunu emrolunan kimselere seve seve verip, hiç esirgemeyen bu zât, hoş ve sefâ geldi" denir. Oradan da geçerler.

Dördüncü kat semâya varırlar. "Kimsin?" denir. Daha Önce söylediği gibi cevap verir. "Dünyâda, Ramazân orucunu tutup da, orucu bozan şeylerden ve yabancı kadınlarla görüşmekten ve haram yemekten kendini muhâfaza eden kimse hoş ve sefâ geldi" denir.

Sonra geçerler, beşinci kat semâya varırlar. "Kimsin?" denir. Daha önce söylediği gibi cevap verir. "Farz olduğu zaman haccını riyâsız ve Allahü teâlâ için edâ eden kimse, hoş ve sefâ geldi" denir.

Sonra geçerler. Altıncı kat semâya varırlar. "Kimsin?" denir. Evvelce vermiş olduğu cevâbı verir. "Seher vakitlerinde çok istiğfâr eden, gizli gizli çok sadaka veren ve yetimlere yardım eden zât, hoş ve sefâ geldi" denir.

Oradan da geçerek, surâdikât-ı celâl denilen celâl perdelerinin bulunduğu bir makâma varırlar. "Kimsin?" diye sorulunca, öncekiler gibi cevap verir. Yine; "Hoş ve sefâ geldi. Çok istiğfâr edip, (çoluk-çocuğuna ve sözü geçenlere) emr-i ma'rûf yapan, Allahü teâlânın dînini, O'nun kullarına öğreten, miskinlere (ve darda kalanlara) yardım eden sâlih kula ve güzel rûha merhâbâlar olsun" denir. Sonra meleklerden bir cemâate uğrarlar. Onların hepsi, onu Cennet ile müjdeleyip, müsâfeha ederler.

Sonra sidret-ül-müntehâya kadar giderler. Yine; "Kimdir?" diye sorulunca, öncekiler gibi cevap verir. "Hoş, sefâ geldi. Her iyiliğini, Allahü teâlânın rızâsı için yapan zâta merhâbâ" denir. Bundan sonra ateş tabakasından geçer. Sonra nûr, zulmet, su ve kar tabakalarından geçerler. Her tabakanın birbirine uzaklığı bin senelik yoldur.

Sonra arş-ur-Rahmân üzerine örtülmüş olan seksenbin perde açılır. Her perdede seksenbin şerefe vardır. Her şerefede bin kamer yâni ay vardır. Hepsi Allahü teâlâyı tehlîl ve tesbîh ederler. Onlardan bir kamer dünyâda görünse, nûru, âlemi yakar ve herkes Allahü teâlâdan başka olarak ona ibâdet ederdi. Bu sırada perde arkasından şöyle bir nidâ gelir: "Bu getirdiğiniz rûh kimindir?" Cebrâil (aleyhisselâm); "Filân oğlu filândır" der. Allahü teâlâ; "Bunu yakınlaştırın" ve "Sen ne güzel kulumsun" buyurur. Allahü teâlânın huzûr-i mâneviyye-i ilâhiyyesinde durduğu vakit, bâzı levmü îtâb (azarlamak) ile Hak teâlâ onu utandırır. Hattâ o kul zan eder ki, hakîkaten helâk oldu. Sonra cenâb-ı Hak onu affeder.

Vefâtlarından sonra rüyâda görülen bâzı sâlih kimselerden gelen haberler, Allahü teâlânın râzı olduğu kullarına nasıl muâmele ettiğini çok güzel bir şekilde anlatmaktadır. Bunlardan biri, Bağdat kadısı ve meşhûr "Tenbîh" kitabının müellifi Yahyâ bin Eksem hazretleridir. Vefâtından bir müddet sonra, sevdiklerinden biri onu rüyâsında gördü. "Hak teâlâ sana nasıl muâmele eyledi?" diye sordu. Yahyâ bin Eksem; "Cenâb-ı Allah beni huzûr-i mâneviyesinde durdurup; "Ey fenâ şeyh! Sen şunu ve bunu işlemedin mi?" buyurdu. Ben de; "Yâ Rabbî! Burada böyle suâl soracağını bana dünyâda bildirmediler" dedim. "Sana nasıl bildirildi?" buyurdu. Ben de; "Bana Muammer bin Müsennâ, İmâm-ı Zührî'den, o da Urve bin Zübeyr'den o da teyzesi Âişe-i Sıddîka'dan (radıyallahü anhâ), o da Resûlullâh'dan (sallallahü aleyhi ve sellem). O da Cebrâil'den (aleyhisselâm), o da Zât-ı teâlâdan haber verdiklerine göre Zât-ı raûf ve rahîmin; "Ben azîmüşşân, İslâm'da ağaran saç ve sakala azâb etmekten hayâ ederim" buyurdu." dedim. Allahü teâlâ, o zaman: "Sen ve Muammer, İmâm-ı Zührî, Urve, Âişe, Muhammed (aleyhisselâm) ve Cebrâil (aleyhisselâm) doğru söylüyorsunuz. Ben azîmüşşân da seni mağfiret ettim, bağışladım" buyurdu.

Bâzı insanlar, vardır ki, kürsîye ulaştıkları zaman bir nidâ işitir, oradan onu red ederler. Bâzı kimseler perdelerden geri çevrilir. Ancak, Allahü teâlâ hazretlerinin huzûruna vâsıl olanlar, ârif-i billâh olanlardır, yâni evliyâ-i kirâmdır. Vilâyetin dördüncü derecesi ve daha üst makâmlarında olanlardan başkaları, Allahü teâlânın huzûruna ulaşamazlar.

Fâcirin yâni kâfirin rûhu sert olarak şiddet ile alınır ve yüzü Ebû Cehil karpuzu gibi olur. Melekler ona hitâben; "Ey habis olan rûh! Habis olan cesedden çık!" derler. O da merkeb gibi bağırır. Rûhu çıkınca Azrâil (aleyhisselâm) onu, yüzü gâyet çirkin ve siyah elbiseli ve fenâ kokulu zebânîlere (yâni azâb yapan meleklere) teslim eder ki, ellerinde yünden yapılmış, eski kilim parçası gibi bir bez vardır. O rûhu, buna sararlar. Bu zamanda rûhu çekirge kadar insan şekline çevrilir. Bunun sebebi; kâfirin cesedi, âhırette mü'minin cisminden büyük olur. Hadîs-i şerîfde; "Cehennem’de kâfirin bir azı dişi, Uhud Dağı kadardır." buyuruldu.

Cebrâil (aleyhisselâm) bu kötü rûhu yükseltir ve dünyâ semâsına ulaşırlar. "Sen kimsin?" denir. "Ben Cebrâil'im" der. "Yanındaki kimdir?" denir. Filân oğlu filân diye kötü, çirkin ve dünyâda sevmediği fenâ isimleriyle onu tanıtır. Onun için gök ve semâ kapısı açılmaz ve; "Deve iğne deliğinden geçmedikçe, bu gibi kimseler Cennet’e girmez" denir.

Cebrâil (aleyhisselâm) bu sözü işitince, onu elinden bırakıverir. Rüzgâr onu uzaklara sürükler, işte bu hâl; "Allahü teâlâya ortak koşan kimse şuna benzer ki, gökten düşüp, kendini ya kuşlar kapışır. Yâhud rüzgâr onu uzak bir yere atar da orada helâk olur." meâlindeki Hac sûresi 31. âyet-i kerîmesinde bildirilmiştir. O kimse yere düşünce, bir zebânî onu alıp siccîne götürür. Siccîn, yerin altında veya Cehennem’in dibinde büyük bir taştır, kâfir ve fâsıkların rûhu oraya götürülür.

Rûh, cesedi yıkanırken yanında bulunur ve başı ucunda gasli bitinceye kadar durur. Allahü teâlâ iyiliğini istediği kimsenin gözünden perdeyi kaldırır ve o kimse ölünün rûhunu dünyâdaki insan sûretinde görür.

Rûh bedenden ayrılınca, semâdan; "Ey Âdemoğlu! Sen mi dünyâyı terketin, dünyâ mı seni terketti? Sen mi dünyâyı topladın, dünyâ mı seni topladı? Sen mi dünyâyı öldürdün, dünyâ mı seni öldürdü?" diye üç nidâ gelir.

Gasilhâneye konduğunda; "Ey Âdemoğlu! Nerede o kuvvetli, güçlü bedenin, seni niye zayıflattı? Nerede bülbül gibi konuşan dilin, seni niye susturdu? Nerede o dostların, şimdi seni yalnız bıraktılar?" diye üç nidâ gelir.

Kişi kefenlenince; "Ey Âdemoğlu! Azıksız uzun bir yolculuğa gidiyorsun! Dönmemek üzere evinden ayrılıyorsun! Hiç binmediğin tahta bir ata (tabuta) biniyorsun ve korkulu bir yer olan kabre konacaksın!" diye üç nidâ gelir. Tabuta konulurken; "Ey Âdemoğlu! Îmân sâhibi bir kimse isen, Allahü teâlâya, peygamberlerine bildirdiği şekilde inanmış isen, sana müjdeler olsun. Sâlih amel sâhibi, her işini Allahü teâlânın rızâsı için yapmış bir kişi isen ne mutlu sana. Allahü teâlâyı gücendirmiş, O'na îmân etmemiş, dediğini tutmamış, biri isen, yazıklar olsun, eyvâhlar olsun" diye üç nidâ gelir.

Mûsâllaya konduğunda; "Ey Âdemoğlu! Dünyâda her ne amel yaptı isen onun karşılığını göreceksin. Yaptığın hayır ise, karşılık olarak hayır ve iyilik görecek, eğer şer yaptı isen, azâbını göreceksin" diye üç nidâ gelir.

Cenâze kabir kenarına konduğunda; "Ey Âdemoğlu! Bu harâb yer için dünyâda iken azık olarak ne biriktirdin? Bu karanlık yeri aydınlatacak bir nûrun, bir ışığın var mı? Hiç bir şeyin olmadığı bu kabre, dünyâdaki zenginliğinden ne getirdin?" diye üç nidâ gelir.

Mezâra konduğunda; "Ey Âdemoğlu! Dünyâda iken benim üzerimde gülüyordun, şimdi içimde ağlar oldun. Üzerimde sevinç ve neş'e içerisinde idin. Şimdi içimde üzgünsün. Benim üzerimde bülbül gibi konuşup, herkese nutukları atıyordun. Şimdi içime girince sesin çıkmaz oldu" diye üç nidâ gelir.

İnsanlar geri dünüp giderlerken Allahü teâlâ buyurur ki: "Ey kulum, şimdi kabrinde kimsesiz olarak kaldın. Seni kabir karanlığına terkettiler. Onlar sebebiyle bana karşı gelmiş, emrimi tutmamıştın. Yâni hanımının, çocuklarının tarafını tutup, onların bitmez tükenmez isteklerini yapmaya uğraşıp, benim için azıcık bir şey yapmak istemedin. Bak şimdi yalnız kaldın. Bugün sana benden başka merhamet edecek kimse yok. Hâlbuki benim şefkâtim, bir annenin yavrusuna olan şefkâtinden daha çoktur."