256- باب بيان ما يُباح من الغيبة
اعلم أن الغيبة تباح لغرض صحيح شرعي لا يمكن الوصول إليه إلا بها وهو ستة
أسباب:
الأول التظلم فيجوز للمظلوم أن يتظلم إلى السلطان والقاضي وغيرهما ممن له
ولاية أو قدرة على إنصافه من ظالمه، فيقول: ظلمني فلان بكذا.
الثاني الاستعانة على تغيير المنكر ورد العاصي إلى الصواب، فيقول لمن يرجو
قدرته على إزالة المنكر: فلان يعمل كذا فازجره عنه، ونحو ذلك، ويكون مقصوده
التوصل إلى إزالة المنكر، فإن لم يقصد ذلك كان حراماً.
الثالث الاستفتاء، فيقول للمفتي: ظلمني أبي أو أخي أو زوجي أو فلان بكذا
فهل له ذلك؟ وما طريقي في الخلاص منه وتحصيل حقي ودفع الظلم؟ ونحو ذلك فهذا
جائز للحاجة، ولكن الأحوط والأفضل أن يقول: ما تقول في رجل أو شخص أو زوج
كان من أمره كذا؟ فإنه يحصل به الغرض من غير تعيين، ومع ذلك فالتعيين جائز
كما سنذكره في حديث هند (انظر الحديث رقم 1532) إن شاء اللَّه تعالى.
الرابع تحذير المسلمين من الشر ونصيحتهم، وذلك من وجوه؛ منها جرح المجروحين
من الرواة والشهود، وذلك جائز بإجماع المسلمين بل واجب للحاجة. ومنها
المشاورة في مصاهرة إنسان أو مشاركته أو إيداعه أو معاملته أو غير ذلك أو
مجاورته، ويجب على المشاوَر أن لا يخفي حاله بل يذكر المساوئ التي فيه بنية
النصيحة. ومنها إذا رأى متفقهاً يتردد إلى مبتدع أو فاسق يأخذ عنه العلم
وخاف أن يتضرر المتفقه بذلك، فعليه نصيحته ببيان حاله بشرط أن يقصد
النصيحة، وهذا مما يُغلط فيه، وقد يحمل المتكلم بذلك الحسد ويلبِّس الشيطان
عليه ذلك ويخيل إليه أنه نصيحة فليُتَفطن لذلك. ومنها أن يكون له ولاية لا
يقوم بها على وجهها، إما بأن لا يكون صالحاً لها، وإما بأن يكون فاسقاً أو
مغفلاً ونحو ذلك، فيجب ذكر ذلك لمن له عليه ولاية عامة ليزيله ويولي من
يصلح، أو يعلم ذلك منه ليعامله بمقتضى حاله ولا يغتر به، وأن يسعى في أن
يحثه على الاستقامة أو يستبدل به.
الخامس أن يكون مجاهراً بفسقه أو بدعته كالمجاهر بشرب الخمر، ومصادرة الناس
وأخذ المكس وجباية الأموال ظلماً وتولي الأمور الباطلة، فيجوز ذكره بما
يجاهر به، ويحرم ذكره بغيره من العيوب إلا أن يكون لجوازه سبب آخر مما
ذكرناه.
السادس التعريف، فإذا كان الإنسان معروفاً بلقب كالأعمش والأعرج والأصم
والأعمى والأحول وغيرهم جاز تعريفهم بذلك، ويحرم إطلاقه على جهة التنقص،
ولو أمكن تعريفه بغير ذلك كان أولى.
فهذه ستة أسباب ذكرها العلماء وأكثرها مجمع عليه. ودلائلها من الأحاديث
الصحيحة المشهورة؛ فمن ذلك:
MÜBAH OLAN GIYBET
(256)Chapter: Some cases where it is permissible to Backbite
Bilesin ki gıybet
ancak, kendisine başka yolla ulaşmak mümkün olmayan sahih, şer'î bir
sebeple mübah olur. Gıybeti mübah kılan sebepler altıdır:
1. Tezallüm.
Zulme uğramış bir kimsenin, hükümdar veya hâkim gibi, zâlime karşı
kendisine yardımcı olabilecek yetki ve kudrete sahip birine gidip "Falan
bana şöyle şöyle haksızlık etti" demesi câizdir.
2. Bir
kötülüğün önlenmesi veya bir asînin yola getirilmesini temin için
yardım istemek. Kişinin, güçlü olduğunu sandığı bir kimseye gidip
sırf bir kötülüğü ortadan kaldırmak niyetiyle, "Falanca şu kötü işleri
yapıyor, onu bundan alıkoy" demesi câizdir. Böyle bir niyet taşımazsa,
bu yaptığı haramdır.
3. Fetvâ almak.
Bir kişinin müfti'ye gidip "Babam, kardeşim, kocam veya falan adam bana
zulmetti. Bunları yapmaya hakları var mıdır? Bundan kurtulmamın, hakkımı
almamın ve haksızlığı önlememin yolu nedir?" gibi sözler söylemesi,
ihtiyaçtan dolayı câizdir. Ancak, "Şöyle şöyle yapan bir kimse veya bir
eş hakkında ne dersiniz?" diye üstü kapalı olarak durumu arzetmesi
ihtiyata daha uygun ve fazilete daha muvafık olur. Nitekim böyle bir
üslubla da maksad hasıl olur. Bununla beraber, inşallah aşağıda
zikredeceğimiz Hind'in rivayet ettiği hadiste olduğu gibi haksızlık eden
şahsın açıkça söylenmesi de câizdir.
4. Müslümanları
şerden sakındırmak ve iyiliklerini istemek (nasihat). Bunun çok
çeşitli uygulaması vardır:
a) Hadis
râvilerinden ve şâhidlerden kusurlu olanları cerhetmek. Bu,
müslümanların icmâı ile câizdir. Hatta yerine göre vâcip bile olur.
b) Bir kimse ile
dünürlük, ortaklık, komşuluk, alış-veriş vs. yapılmak, emânet bırakmak
istenildiği zaman ve benzeri durumlarda kendisine danışılan kişinin
bildiğini gizlememesi, aksine, büyük bir hayırhahlıkla bildiklerini
olduğu gibi söylemesi gerekir.
c) Dini ve din
bilimlerini öğrenmek isteyen birinin, bid'atçı veya günahkâr (fâsık) bir
hocadan ders aldığına şâhid olup zarar göreceği endişesine kapılan
kimsenin, o öğrenciye öğüt verip hocasının halini açıklaması gerekir. Bu
da yine sırf öğüt vermek maksadına yönelik olmalıdır. Bu iş tehlikeli ve
yanılgıya açıktır. Çünkü uyarıda bulunan kişi çekememezlik duygusuna
kapılmış olabilir. Şeytan onu yanıltabilir. Bu noktada çok uyanık ve
dikkatli olmak gerekir.
d) İster ehli
olmadığı için, ister günahkâr olduğu için isterse başkaları tarafından
yanıltıldığı için yahut daha başka bir sebepten dolayı üstlendiği
görevi gerektiği şekilde yapmayan bir yetkilinin durumunu daha üst bir
yetkiliye bildirmek suretiyle o görevlinin dürüst hareket etmesini
sağlamasını veya onu görevden uzaklaştırarak lâyık olan bir başka kişiyi
görevlendirmesini sağlamaya çalışmak, onu buna teşvik etmek câiz ve
gereklidir.
5. Fıskı ve
bid'atçılığı âşikar olan kimsenin, meselâ açıkta şarap içmek,
insanların malına el koymak, haksız öşür almak, haraç kesmek, zorla baş
olmaya, başa geçmeye çalışmak, kötü ve gayri meşrû işlere yönelmek gibi
tavırlar gösteren kimsenin hakkında konuşmak câizdir. Çünkü kendisi
kötülüğünü açığa vurmuştur. Ancak onun açığa vurduklarının dışındaki
başka ayıplarının anılması -onların da söylenmesini gerektiren daha
başka sebep veya sebepler yoksa- haramdır.
6. Tarif etmek.
Bir insan şaşı, topal, sağır, kör ve buna benzer başka lakaplarla
biliniyorsa, onu sırf tarif edebilmek için bu lakapları kullanmak
caizdir. Ancak bu lakapların, kişinin değerini düşürme amacıyla
takılması haramdır. Böyle lakaplarla bilinen kişilerin bu lakaplar
söylenmeden tarif ve tanıtımı mümkün olduğu sürece bunları kullanmamak
daha doğrudur.
Gıybetin câiz
olduğu yerler konusunda bu altı sebebi âlimler ortaya koymuşlardır.
Bunların çoğunda da ulemanın görüş birliği vardır. Bu husustaki
deliller, sahih ve meşhur hadislerdir. Şimdi onlardan bazılarını
görelim.
Hadisler
عَنْ عَائِشَةَ رضي اللَّه عَنْهَا أن رَجُلاً استأْذَن عَلى النبي صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم فقَالَ : « ائذَنُوا لهُ، بئس أخو العشِيرَةِ ؟ » متفقٌ عليه . احْتَجَّ بهِ البخاري في جَوازِ غيبةِ أهلِ الفسادِ وأهلِ الرِّيبِ .
1534. Âişe radıyallahu anhâ'dan rivayet edildiğine göre bir adam Hz. Peygamber'in yanına girmek için izin istedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber:
- "Kabilesinin kötü adamıdır ama, izin verin ona" buyurdu.
Buhârî, Edeb 38, 48; Müslim, Birr 73. Ayrıca bk. Ebû Dâvûd, Edeb 5
'Aishah (May Allah be pleased with her) said:
A man sought permission for audience with the Prophet (ﷺ). He said, "Give him permission but he is a bad member of his tribe."
[Al-Bukhari and Muslim].
[Al-Bukhari and Muslim].
Yorum Gönder
Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.