Hadis Kütüphanesi | مكتبة الحديث

İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Nesebinin İlyâs bin Yasin bin Ayzar bin Hârûn olduğu rivâyet edilmiş olup, Hârûn aleyhisselâmın neslindendir. Mûsâ aleyhisselâmın vefâtından sonra, onun dînini devam ettirmek üzere Yûşa’ aleyhisselâm, İsrâiloğullarına peygamber olarak gönderildi. Yûşa’ aleyhisselâm, Erîha şehrini ve diğer Filistin topraklarını fethedip, buraları İsrâiloğulları kabîleleri arasında paylaştırdı. Bundan sonra, İsrâiloğullarından her kabîle, kendi başına hareket etmeye başladı. Nihâyet Hazkîl aleyhisselâm peygamber olarak gönderildi. Tevrât'ın hükümlerini unutan ve bunlara uymayan İsrâiloğullarını uyarmak ve onları Tevrât'ın hükümlerine tâbi kılmak için tebliğde bulundu. Hazkîl aleyhisselâmdan sonra da, İsrâiloğullarına, İlyâs aleyhisselâm peygamber olarak gönderildi. İsrâiloğulları Filistin topraklarını elde edince, kabîlelerden biri de Ba'lbek'de yerleşti. İlyâs aleyhisselâm Ba'lbek'de yerleşen Benî İsrâil kabîlesine peygamber gönderildi. O zamanda Ba'lbek'de hüküm süren zâlim bir hükümdâr vardı. Ba'l adını verdiği altından bir put yapmıştı. Halkı bu puta tapmaya zorlardı. Rivâyete göre, bulundukları beldenin ismi (Bek) iken bu putun ismi ile birleştirilerek Ba'lbek demişlerdir.

Ba'lbek'de yaşayanlar, altından yaptıkları sekiz-on metre büyüklüğündeki puta tapıyorlardı. İlyâs aleyhisselâm bunlara; “Ba'l putuna tapmaktan vazgeçiniz ve her şeyin yaratıcısı olan Allahü teâlâya îmân ve ibâdet ediniz” diyerek nasîhat etti. Fakat insanlar bu nasîhatlerine uymadılar. Onları Allahü teâlânın azâbı ile korkuttu ise de, dinlemeyip, İlyâs aleyhisselâmı beldelerinden çıkardılar. İsyânları sebebiyle Allahü teâlâ memleketlerinden bereketi kaldırdı. Yağmurlar yağmaz oldu ve kıtlık başladı. Hayvanları susuzluktan kırıldı. Başlarına çeşitli musîbet ve belâlar geldi.

İlyâs aleyhisselâm ise, onlar böyle sıkıntılar içinde iken, gittiği her yerde gizlice îmânı yayıyor, halka anlatıyordu. Bütün evlerde kıtlık varken, îmân edenlerin evlerine İlyâs aleyhisselâmın, mucizesi ile bereket gelmişti. Herkes kokmuş leş yemek mecbûriyetinde kalırken, îmân edenlerin evi yiyecekle dolup taşıyordu. Hükümdârların hazîneleri para ile dolu olmasına rağmen, satın alacak yiyecek bulamıyorlardı. Nihâyet bu belâ ve musîbetlere; İlyâs aleyhisselâmı dinlemedikleri, îmân etmedikleri için düştüklerini anladılar. İlyâs aleyhisselâmı Ba'lbek'den çıkardıklarına pişman oldular. Onu; köylerde, kasabalarda, dağlarda, ovalarda ve her yerde aramaya başladılar. Bulunca af dilediler. Yaptıkları işe pişman olduklarını söyleyip, ısrarla Ba'lbek'e dönmesini istediler. İlyâs aleyhisselâm da Ba'lbek'e döndü. Ba'lbek ahâlisini toplayıp, onlara; “Size yazıklar olsun! İsyânınız sebebiyle kıtlıktan perişân oldunuz. Hayvanlar, ağaçlar ve bitkiler kurudu. Bu yüzden yağmur yağmadı. Bâtıl, boş bir gurur ve kibir içindesiniz. Taptığınız putlar size hiç bir fayda veremez. Haydi putlarınızı çıkarın, size yardımcı olsunlar. Onlar size yardımcı olamaz. Biliniz ki, siz bâtıl bir yoldasınız. Putlara tapmaktan vazgeçip, vakit kaybetmeden derhal îmân ediniz.” dedi.

İsrâiloğulları, putu terketmek husûsunda tereddüt gösteriyordu. Bunun üzerine İlyâs aleyhisselâm; “Söyleyin Ba'l putunuza, size yağmur yağdırsın!” diyerek tereddütlerinin boş ve mânâsız olduğunu bildirdi. İsrâiloğulları, Ba'l putunu kendi elleriyle yapmışlardı. Onun bir iş yapmaya kâdir olmadığını pekala biliyorlardı. İlyâs aleyhisselâmın bu ikazı üzerine, îmân ettiler ve ona tâbi olacaklarına dâir söz verdiler. Bunun üzerine, İlyâs aleyhisselâm duâ etti. Belâ ve musîbetlerin kalkıp, ferahlığın gelmesi için yalvardı. Allahü teâlâ duâsını kabûl buyurup, bolluk ve bereket ihsân eyledi. Bol yağmur yağdı. Her taraf yemyeşil oldu. Ba'lbek halkı, ekip biçmeye başladı ve ferahlığa kavuştu. Her tarafta büyük bir rahatlık ve bolluk görüldü.

İsrâiloğulları, bu hâl üzerine, bir müddet İlyâs aleyhisselâma tâbi oldular. Fakat îmândaki sebâtları fazla sürmedi. Yine isyân ederek, azıp doğru yoldan ayrıldılar ve inkar ettiler, eski sapıklıklarına döndüler.

İlyâs aleyhisselâm, tekrar nasîhat edip ikaz etti ise de dinlemediler. Bundan sonra artık onların dinlerinden döndüklerini ve doğru yola gelmeyeceklerini iyice anlayıp, kanaat getirdi. Bu hâle pek ziyâde üzüldü ve kendisini, bu azgın insanlardan ayırması için, Allahü teâlâya duâ etti. Allahü teâlâ, İlyâs aleyhisselâmın duâsını kabûl buyurup, onların arasından ayrılarak başka bir yere gitmesine müsade etti. Böylece İlyâs aleyhisselâm bulunduğu yeri terketti. İsrâiloğulları, İlyâs aleyhisselâmın gitmesinden sonra, isyânları sebebiyle perişân bir hâle düştüler. Îmân ve itâat etmemenin dünyâdaki cezâsını çektiler.

Abdullah ibni Abbâs (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etmiştir: İlyâs aleyhisselâm Ba'lbek'den ayrıldıktan sonra, Allahü teâlânın emirlerini insanlara bildirmek ve îmânı yaymak için dolaşırken, yolu bir köye düşmüştü. Bu köydeki insanlara nasîhatte bulunup, îmân etmeye dâvet etti. Bunun üzerine halk onu sevip köylerinde bir müddet kalmasını istediler. Kabûl etti ve İsrâiloğullarından ihtiyâr bir kadının evine misâfir oldu. Bu kadının hasta bir oğlu vardı. Kadın, oğlunun hastalıktan kurtulması için İlyâs aleyhisselâmdan, Allahü teâlâya duâ etmesini istedi. İlyâs aleyhisselâm abdest aldı ve iki rekat namaz kıldıktan sonra, çocuğun şifâ bulması için duâ etti. Allahü teâlâ duâsını kabûl buyurup, hastaya şifâ ihsân eyledi. Bu çocuğun ismi Elyesa idi. İyileştikten sonra, İlyâs aleyhisselâmın yanından hiç ayrılmadı. Ondan Tevrât'ı öğrendi. Elyesa (aleyhisselâm), İlyâs aleyhisselâmdan sonra İsrâiloğullarına peygamber olarak gönderildi. (Bkz. Elyesa aleyhisselâm)

İlyâs aleyhisselâmın peygamberliği, Kur'ân-ı kerîmde bildirilmiş olup, bu husûstaki âyet-i kerîmeler meâlen şöyledir: “İlyâs da, şüphe yok ki, gönderilmiş peygamberlerden idi. O vakit kavmine (şöyle) demişti: “Siz, Allahü teâlânın azâbından korkmaz mısınız? O en güzel yaratanı bırakıp da Ba'l'e (Ba'l putuna mı) tapıyorsunuz? Allah sizin de Rabbinizdir, evvelki atalarınızın da Rabbidir.” Fakat onlar, İlyâs'ı aleyhisselâm tekzip ettiler (yalanladılar). Şüphesiz onlar hazırlanıp (Cehennem’e) götürüleceklerdir. Ancak Allah'ın ihlâs sâhibi (mümin) kulları müstesnadır. Biz ona (İlyâs aleyhisselâma) sonra gelen (ümmet) ler içinde güzel bir yâd (güzel bir senâ ve iyilikle anılma) bıraktık. Bizden (saadet ve) selâm olsun İlyâs'ın (aleyhisselâm) üzerine. (Sonra gelen ümmetlerde İlyâs aleyhisselâm üzerine bir hüsn ü senâ bıraktık ki, bu İlyâs aleyhisselâma tâbi olanlar üzerine selâm olsun demeleridir.)

Şüphesiz ki biz iyi amel işleyenleri böyle mükafatlandırırız. Hakikaten o (İlyâs aleyhisselâm) mü’min kullarımızdan idi. (İlyâs aleyhisselâm bizim mü’min olan kullarımızdandır.) (Saffat sûresi: 123-132)

En’âm sûresi 85. âyet-i kerîmesinde de meâlen şöyle buyruldu: “Zekeriyyâ, Yahyâ, Îsâ, ve İlyâs'a da (aleyhimüsselâm) hidâyet (peygamberlik) verdik. Onların hepsi sâlihlerden idiler. (Kendilerine verilen vazifeleri hakkıyla îfâ etmeye çalışan, lâyık olmayan şeylerden sakınan, hakîkaten salah-ı hâl ile muttasıf idiler. Bunun içindir ki böyle yüksek ihsânlara mükafatlara nâil olmuşlardır.)”

İslâm âlimlerinin meşhûrlarından ve evliyânın büyüklerinden olan İmâm-ı Rabbânî Müceddid-i elf-i sânî Ahmed Fârûk-i Serhendî hazretleri Mektûbât'ının birinci cildi 282. mektubunda şöyle buyurdu: “Allahü teâlâya hamd olsun! O'nun seçtiği kullarına selâm olsun! Çok zamandan beri, sevdiklerimiz Hızır “alâ nebiyyina ve aleyhissalâtü vesselâm” için soruyorlar. Onun için bu fakire lâzım olan bilgi verilmediğinden cevap yazmıyordum. Bu gün sabah vakti toplanmıştık. İlyâs aleyhisselâm ile Hızır “alâ nebiyyina ve aleyhimessalevatü vetteslimat” rûhanî şekillerde geldiler. Hızır aleyhisselâm rûhanî olarak dedi ki: “Biz rûhlar âlemindeniz, Allahü teâlâ, bizim rûhlarımıza öyle kuvvet vermiştir ki, insan şeklini alırız. İnsanların yaptığı işleri, bizim rûhlarımız da yapar. İnsanların yaptığı gibi yürürüz, dururuz, ibâdet ederiz.” “Namazları Şafiî mezhebine göre mi kılarsınız?” dedim. “Biz şeriatlere uymakla emir olunmadık. Kutb-i medarın işlerine yardım ederiz. Kutb-i medar, Şafiî mezhebinde olduğu için, biz de onun arkasında Şafiî mezhebine göre kılıyoruz” dedi. Bu sözünden anlaşıldı ki, bunların ibâdetine sevâb yoktur. Yanında bulundukları kimseler gibi ibâdet ederler. İbâdetin yalnız şeklini yaparlar. Bu konuşmadan da anladım ki, vilayetin kemâlâtı Şafiî mezhebine uygundur. Peygamberlik kemâlâtının Hanefî mezhebine bağlılığı vardır. Kıyâmete kadar hiç peygamber gelmeyecektir. Bu ümmete bir peygamber gönderilse idi. Hanefî mezhebine göre ibâdet ederdi. Hace Muhammed Pârisâ (kuddise sirruh) hazretlerinin Füsûl-i sitte kitabındaki; “Hazret-i Îsâ (alâ nebiyyina ve aleyhissalâtü vesselâm) gökten indikten sonra, İmâm-ı âzam Ebû Hanîfe (radıyallahü teâlâ anh) mezhebine göre iş yapar” sözünün ne demek olduğu şimdi anlaşıldı. Bu iki büyükten yardım ve duâ istemeyi düşündüm. “Allahü teâlânın lütfuna, ihsânına, nîmetlerine kavuşan bir kimseye biz ne yapabiliriz?” dedi. Sanki kendilerini aradan çektiler. Hazret-i İlyâs alâ nebiyyina ve aleyhissalâtü vesselâm, bu konuşmaya hiç katılmadı. Bir şey söylemedi. Vesselâm.”

İbn-i Ömer (radıyallahü anh) şöyle rivâyet etmiştir: Resûl-i ekremin (sallallahü aleyhi ve sellem) vefâtında Ebû Bekr (radıyallahü anh) eve girip, Resûlullah'a (sallallahü aleyhi ve sellem) salât ve selâm okuyunca, Ehl-i beytin ağlaması daha da yükseldi. Ağlamalarını mescidde namaz kılan Eshâb da duydu. Ebû Bekr (radıyallahü anh) Resûl-i ekrem (sallallahü aleyhi ve sellem) hakkında her söz söyledikde, ağlamaları daha da artıyordu. Tam bu sırada evin kapısına birisi gelerek, yüksek sesle Ehl-i beyte selâm verdikten sonra meâlen; “Her nefs ölümü tadacaktır.” (Ankebût sûresi: 57) buyrulan âyet-i kerîmeyi okudu. Sonra da; “Allahü teâlâ herkesin yerine bir halef ve her rağbet edilene ulaşma imkanı vermiştir. Her sıkıntıdan bir kurtuluş kapısı açmıştır. Allahü teâlâya bağlanın, O'na güvenin. O'ndan ümidinizi kesmeyin” dedi. Ehl-i beyt kapıya gelip bunları söyleyeni dinlediler. Ağlamaları durdu. Kapıdan onlara hitâb eden zâtın da sesi kesildi. Fakat bu zâtın kim olduğunu bilemediler. Araştırdılarsa da kapıda kimseyi bulamadılar. Bu hâdiseden sonra, Ehl-i beytin ağlama sesleri tekrar yükseldi. Bu sefer bilemedikleri, göremedikleri bir başka zât daha onlara hitâb etmeye başladı: “Ey Ehl-i beyt-i nübüvvet! Allahü teâlâyı çok anın ve her hâl ü kârda O'na hamd edin ki, hâlis kullardan olasınız. Her musîbet için bir kurtuluş yolu ve her kıymetli şeye bir bedel vardır. Allahü teâlâya itâat edip, emirlerine uyunuz.” Bunun üzerine Ebû Bekr (radıyallahü anh); “Bunlar (bu sözleri söyleyenler) Resûl-i ekremin (sallallahü aleyhi ve sellem) cenâzesinde hâzır bulunan Hızır ve İlyâs'dır” (aleyhimesselâm) buyurdu.”

Hızır aleyhisselâm ile İlyâs aleyhisselâmın buluştukları rivâyet edilmiştir. Bu sebeple, bilhassa Anadolu'da, halk, Hıdırellez denilen bir günde kırlara çıkarak gezip eğlenmeyi âdet hâline getirmiştir. Bu günün dîni bir hüviyeti ve kutsiyeti yoktur.

Soğuk ve bahar mevsiminde insanların açık havaya ve yeşilliğe çıkma arzuları, Hızır ile İlyâs'a aleyhimesselâm duyulan sevgi ve saygı ile birleştirilerek böyle bir âdet ortaya çıkmıştır. İslâmiyet, Hızır ve İlyâs'ın (aleyhimesselâm) Allahü teâlânın sevdiği kullarından olduğunu haber veriyor. Fakat onlar adına mukaddes bir gün tâyin edildiğini bildirmiyor. Âdet olarak yapılan şeyler dîne ters düşmezse, yâni dînin emirlerinin yapılmasına engel değilse ve dînin yasak ettiği şeylerin yapılmasına sebep olmazsa, bir zararı yoktur. (Bkz. Hızır aleyhisselâm)

İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden. Ya’kûb aleyhisselâmın oğlu Şem’ûn'un neslindendir. Kendisine Yûşa’ aleyhisselâmdan sonra peygamberlik emri bildirildi. Mûsâ aleyhisselâmın en yakın yardımcılarındandı. Yûşa’ aleyhisselâmın vefâtından sonra, İsrâiloğullarını uzun müddet idâre etti. Mürted olup, dinden dönen zâlim hükümdârlara karşı harbetti. Tevrât'ın emir ve yasaklarını tebliğ edip, insanları hak yola dâvet etmeye çalıştı.

Allahü teâlânın emriyle, İsrâiloğullarını Arz-ı Mev'ûd denilen yere götürmek isteyen Mûsâ aleyhisselâm, İsrâiloğullarının her kolundan iyi haber toplayan birer temsilci seçti. Oniki kişi olan bu temsilcileri, Filistin bölgesinde yaşayan cebbârların (zalim hükümdârların) ve ahâlisinin durumu hakkında haber getirmeleri için gönderdi. Temsilciler arasında Yûşa’ bin Nûn ile Kâlib bin Yuknâ (aleyhimesselâm) da vardı.Temsilciler, Erîha şehrine gidip, o belde ahâlisinin iri cüsseli ve kuvvetli olduğunu gördüler ve korktular. Yûşa’ bin Nûn ve Kâlib bin Yuknâ aleyhimesselâm haricindekiler, gördüklerini kavimlerine anlatıp, onları harbe gitmekten vazgeçirdiler. Temsilciler arasında bulunan ve Kur'ân-ı kerîmde; “Allah'tan korkan iki kimse” olarak bildirilen Yûşa’ ve Kâlib (aleyhimesselâm), o belde ahâlisinin, görüldüğü gibi kuvvetli olmadıklarını; zâhiren kuvvetli olsalar bile, kalblerinin zayıf olup, korkak olduklarını bildirdiler. İsrâiloğullarının, Allahü teâlânın nusret ve yardımıyla o şehri fethedebileceklerini anlattılar. Fakat, Mûsâ aleyhisselâma Mâide sûresi 24. âyetinde bildirildiği gibi meâlen; “Ey Mûsâ! Cebbârlar, zâlimler kavmi o bölgede bulundukları müddetçe, biz oraya gidecek ve o beldeye girecek değiliz. Artık sen ve Rabbin (Rabbinin sana vâd ettiği yardımıyla) beraber gidin de, ikiniz onlarla çarpışın, muhârebe edin. Biz burada kalıp, oturucularız” diyen İsrâiloğulları, onlara da karşı çıktılar. Taşladılar ve; “Eğer bu on kişinin söylediklerini söylerseniz, sizi de tasdik ederiz” dediler. Fakat, Mûsâ aleyhisselâmın diğer yardımcıları gibi, Kâlib aleyhisselâm da, İsrâiloğullarının karşısında onu yalnız bırakmayıp, yardımcı oldu.

Onların bu cesur ve fedâkar hareket ve sözleri, Kur'ân-ı kerîmde meâlen şöyle bildirildi: “Allahü teâlâya îmân edip, O'ndan korkanlardan (Yûşa’ bin Nûn ve Kâlib bin Yuknâ adındaki) iki kimse, İsrâiloğullarına dediler ki: “Ey İsrâiloğulları! Cebbârların (zalimlerin) şehrinin kapısından hemen girin. (Onların iri cüsseli olmalarından korkmayın. Biz onları gidip gördük ve öğrendik. Onların bedenleri büyük ve kuvvetli, fakat, kalbleri zayıftır. Sizinle harbetmeye rûhi metanetleri yoktur.) Bir defâ kapıdan girdiniz mi, (Allahü teâlânın vâdettiği yardımın size gelmesiyle) elbette siz gâliplerden olursunuz. Siz gerçekten mü’min kimseler iseniz, (Allahü teâlânın kudretine, size nusret ve yardım hakkındaki vâdine, Hazret-i Mûsâ'nın peygamber olduğuna inanıyorsanız, düşmanların kuvvetini düşünerek onlardan korkmayınız. Sizin hakkınızda nusret-i ilâhiyyenin gelmesi için her hâlinizde) Allahü teâlâya tevekkül ediniz. (O'na itimat edip, cihâddan geri durmayınız.)”

İsrâiloğullarının Tih çölünde kaldığı kırk sene içinde, Mûsâ aleyhisselâmın diğer yardımcıları gibi, yanından hiç ayrılmayan Kâlib aleyhisselâm, Mûsâ aleyhisselâmın vefâtından sonra da Yûşa’ aleyhisselâma yardım etti. Onunla birlikte zâlim hükümdârlara karşı harb edip, İsrâiloğullarının Arz-ı Mev'ûd'a yerleşmelerinde gayret sarf etti. Yûşa’ aleyhisselâm, ömrünün sonuna doğru hastalandı. Vefât etmeden önce Kâlib aleyhisselâm, yerine halîfe bıraktı. Yûşa’ aleyhisselâmın hastalandığını duyan Selem hükümdârı Bârık, bütün teb’asıyla birlikte dinden dönüp mürted oldu. Yûşa’ aleyhisselâmın vefâtından sonra, Kâlib aleyhisselâm İsrâiloğullarından ordu hazırlayıp, Selem diyârı üzerine yürüdü ve orayı fethetti. Allahü teâlânın tek yaratıcı olduğunu inkar edenlerden onbin kadarını öldürdü. Hükümdâr Bârık ve ileri gelenleri yakalayıp esir etti.

Rivayet edilir ki, münâfık olan Bârık, daha önce yetmiş hükümdârı zindana atıp, cezâlandırmıştı. Her birinin parmaklarını kesmişti. Yemek vaktinde, onlara hakâret için önlerine ekmek parçaları atardı. Parmakları olmayan bu hükümdârlar, ekmekleri alamadıkları için yüzleri üzere düşüp köpek gibi kapışıp yerlerdi. Kâlib bin Yuknâ aleyhisselâm, Bârık'ı zindana attı. Zalim hükümdâr böylece başkalarına ettiğinin cezâsını çekti.

Bu fetihlerden sonra, Kâlib aleyhisselâm Mısır'a gitti. Bütün Mısır ve Şam memleketleri, İsrâiloğullarının elinde kalıp, nice yıllar huzûr ve rahatlık içinde yaşadılar. Hazkîl aleyhisselâmla birlikte, İsrâiloğullarının Mûsâ aleyhisselâmın dîni üzere kalmaları ve Allahü teâlâya îmân edip, ibâdet etmeleri için gayret sarf eden Kâlib aleyhisselâm, Mısır’da vefât etti. Hazkîl aleyhisselâm, onun vefâtından sonra senelerce İsrâiloğullarını idâre etti ve onların tevhid inancı üzere kalmaları için çalıştı.

Kâlib aleyhisselâmın hilyesi, ne zaman, nerede ve kaç yaşında vefât ettiğine dâir bilgi kaynaklarda zikredilmemektedir.

İsrâiloğullarına gönderilen peygamberlerden veya Allahü teâlânın sevgili velî kullarından. İsmi Hazkîl veya Hazkiyal olup, babasının ismi Bûra veya Bûrî idi. Ya’kûb aleyhisselâmın oğullarından Lâvî'nin neslindendir. Zülkifl, İdris yahut Zekeriyyâ (aleyhimüsselâm) olduğunu söyleyenler de vardır. İbn-ül-Acûz (yaşlı kadının oğlu) diye bilinirdi. Mûsâ aleyhisselâmın vefâtından sonra gönderilen üçüncü peygamberdir. Duâsı bereketiyle, ölen binlerce kişiyi Allahü teâlâ diriltti. Kabr-i şerîfinin, Irak'ta Hille ile Kûfe şehirleri arasında olduğu rivâyet edilir. Kaç sene peygamberlik yaptığı ve kaç yaşında vefât ettiği, kesin olarak bilinmemektedir.

Rivayet edilir ki; Hazkîl aleyhisselâmın babasının iki hanımı vardı. Birinden on oğlu doğmuş, Hazkîl'in (aleyhisselâm) annesinden ise hiç oğlu olmamıştı. Hazkîl'in (aleyhisselâm) babası, bir gün evine bir miktar et getirdi. Bu eti oniki parçaya ayırıp, onbir parçasını on oğlunun, kalan bir parçasını da Hazkîl'in (aleyhisselâm) annesine verdi. On oğlan annesi olan zevcesi, Hazkîl'in (aleyhisselâm) annesine karşı oğullarının çokluğuyla öğünüp, onu küçümsedi. Hazkîl'in (aleyhisselâm) annesi bu duruma çok üzüldü. Sabaha kadar ibâdet edip, Allahü teâlâya gönülden yalvararak, erkek bir evlat ihsân etmesini diledi. Duâsının kabûl olunup, olunmayacağına dâir de bir alâmet istedi.

Yaşı ilerlemiş, yıllardır kadınlık hâllerinden kesilmiş olan bu hanım, daha o günün sabahında hayz görmeğe başladı. Belli müddetten sonra, Hazkîl (aleyhisselâm) dünyâya geldi. İnsanlar; yaşlı bir hanımın oğlu olmasından dolayı, Hazkîl'e aleyhisselâm; İbn-ül-Acuz (yaşlı kadının oğlu) dediler.

Rivâyete göre, çocukluğu ve gençliği Mısır’da geçen Hazkîl aleyhisselâm, Fir’avn'un yakın akrabâsından veya İsrâiloğullarındandı. Fir’avn'un sarayında hazînedârlık yapmış, îmânını gizleyen bir mü’min idi. Sarayda olduğu ve Fir’avn, herkese kendini ilâh tanıtıp secde ettirdiği hâlde, o, bir olan Allahü teâlâya kalbden inanıyor ve ibâdetini gizli yapıyordu. Fir’avn'un avânesi ve vezirleri, bir ara Allahü teâlâya îmân ettiğinin ve Hazret-i Mûsâ'ya yakınlığının farkına varıp, Fir’avn'a haber verdiler. Fir’avn da kendine olan yakınlığı sebebiyle, onun böyle bir şeye cüret edemeyeceğini söyleyip, inanmadı. Hazkîl (aleyhisselâm) ise, îmânını gizlemeye devam etti.

Mûsâ aleyhisselâm, mûcizeler gösterip, peygamberliğini açıkça îlân edince, çâresizlik içinde kıvranan Fir’avn, vezirlerini ve diğer devlet erkânını toplayıp istişâre etti. Mûsâ'ya (aleyhisselâm) karşı nasıl bir tedbir alınması gerektiğini görüştüler. Mûsâ aleyhisselâma yakınlığıyla bilinen Hazkîl aleyhisselâmda bu toplantıda bulunanlardandı. Fir’avn'un adamları, Hazret-i Mûsâ'nın susturulması için, etrâftan sihirbazlar toplanmasında ve ona galib gelmek için öldürülmesinin te’hirinde ittifâk ettiler. Ve A’râf sûresi 112. âyetinde bildirildiği gibi meâlen; “Ne kadar san’atında mâhir olan sihirbaz varsa, hepsini sana getirsinler” dediler.” Fir’avn'un niyeti ve çekindiği nokta ise başkaydı. Fir’avn, adamlarına Mü’min sûresi 26. âyetinde bildirildiği gibi, meâlen; “Bırakın beni, Mûsâ'yı (aleyhisselâm) öldüreyim de o, Rabbine duâ etsin. (Bakalım Rabbi, benim onu öldürmeme mâni olabilecek mi?) Zirâ ben, onun Bizin dîninizi değiştirmesinden (sizi bana ve putlara ibâdetten ayıracağından), yahut yeryüzünde fesâd çıkaracağından (kendisine tâbi olanları çoğaltarak sizinle harbedeceğinden) korkuyorum dedi.” Fakat, Fir’avn'un adamları, onun Mûsâ'yı (aleyhisselâm) öldürmesine mâni olmak için; “Senin için bunda korkulacak bir şey yok. Gösterdiği şeyler sihirden ibârettir. Eğer onu öldürürsen; Ona cevap verecek delil bulamayıp, karşılaşmaktan âciz kaldığı için öldürttü derler” dediler. Fir’avn'dan korktukları için de, daha fazla bir şey söylemeye cesâret edemediler. Halbuki, Fir’avn'un fikrinde ısrâr ettiğini biliyorlardı. Bu sırada, o zamana kadar îmânını gizleyen, fakat Fir’avn'un yakınlarından veya saray vazifelilerinden olan Hazkîl (aleyhisselâm), Fir’avn'ı bu düşüncesinden vazgeçirmeğe çalıştı.

Bu husûs, Mü’min (Gâfir) sûresi 28. âyetinde meâlen şöyle bildirildi: “Fir’avn'un âlinden (yakınlarından veya saray vazifelilerinden) olup, îmânını gizlemekte olan bir mü’min (Hazkîl aleyhisselâm) şöyle dedi: “Siz; Benim Rabbim yalnız bir olan Allahü teâlâdır diyen bir kimseyi (haksız yere hemen) öldürüverir misiniz? Halbuki o, size Rabbinizden açık mûcizeler ve delillerle geldi. Şâyet o bir yalancı ise, yalanının vebali kendisinedir. (Dolayısıyla ondan size bir zarar gelmez.) Eğer sözünde sâdık, doğru ise, dünyâ azâbından vadetmiş olduğu şeylerden bâzısı size isabet eder. (Dolayısıyla ona sui kasdde bulunmaktan sakınmalısınız. Zirâ, sâdık olduğu takdirde, sû-i kastınız netîcesinde vâki olacak kötülük size aittir. O hâlde, o doğruysa da, yalancıysa da hayatına kasd edilmemelidir.) Şüphesiz Allahü teâlâ, işlerinde haddi aşan ve yalan âdet edinen kimseleri hidâyete erdirmez.”

Fir’avn, bu sözleri işitince çok kızdı ve Hazkîl'i (aleyhisselâm) zindana attırdı. Sonra vezirlerini ve diğer ileri gelenleri toplayarak, ona nasıl bir cezâ verilmesi gerektiğini görüştü. Vezirler, daha önce de onun îmân ettiğini bilip kızdıkları için, işkence ve eziyetten sonra öldürülmesini ve bu hâlden, herkesin ibret alıp korkutulması fikrinde idiler. Düşüncelerini bildirince; Fir’avn, Hazkîl'e olan yakınlığından dolayı rızâ gösterip fikirlerini kabûl etmedi. Vezirlerine, ona nasîhat edip, korkutmalarını ve Mûsâ aleyhisselâmın dîninden döndürmelerini emretti. Bunun üzerine vezirler, zindana gönderilen Hazkîl'e (aleyhisselâm) nasîhat edip, hak dîni terketmesini istediler. Fakat îmânın ve inanmış olmanın zevkine eren Hazkîl aleyhisselâm, davasında ısrâr etti. Hattâ onları da, tek olan Allahü teâlâya îmân ve ibâdet etmeye çağırdı. Hazret-i Mûsâ'dan sâdır olan mûcizeleri anlattı ve îmânsızlıklarında ve küfürlerinde ısrâr ettikleri takdirde, ebediyyen Cehennem’de kalacaklarını bildirdi.

Mü’min sûresi 30-34. âyetlerinde bildirildiği gibi, onlara meâlen şöyle dedi:

“Ey kavmim! Peygamberlerini yalanlamaları sebebiyle; Nûh kavmi, Ad, Semûd ve onlardan sonra gelen kavimlerin başlarına gelen vak’alar (şiddetli azâblar) gibi, Mûsâ'yı (aleyhisselâm) yalanlamanız ve ona zarar vermek için saldırmanız sebebiyle, (şiddetli azâbın olduğu) öyle bir günün size de gelmesinden korkuyorum. Allahü teâlâ, kullarına zulüm murâd etmez. (Günâhları olmayanlara azâb göndermez.)

 Ey kavmim! Gerçekten ben, sizin için (insanların birbirine nidâ ettiği, bağırıp) çağırışma gününden (kıyâmet gününden) korkuyorum. (Kıyâmet günü öyle bir gündür ki, siz o günün şiddetinden, günâhınızın çokluğu sebebiyle, üzerinize gelen azâbdan) gerisin geriye kaçarsınız ve o günde sizi Allahü teâlânın azâbından kurtarıcı hiç bir kimse bulunmaz ve Allahü teâlânın hidâyete erdirmediği, şaşırttığı kimseyi, hiç bir kimse hidâyete erdiremez.

Allahü teâlâya yemîn ederim ki, Mûsâ'dan (aleyhisselâm) evvel Yûsuf (aleyhisselâm) da bir takım açık mûcizelerle size geldi de; o zaman onun getirdiği dinde ve o dînin emirlerinde, şüphe ve tereddüt içinde sabit ve daim oldunuz. Hattâ o vefât ettiğinde; Artık bundan sonra, Allahü teâlâ peygamber göndermez” dediniz. (Bu sözünüzle hem Yûsuf'u (aleyhisselâm) hem de ondan sonra gelecek peygamberleri tekzip ve inkar ettiniz. Hazret-i Yûsuf'u inkar edenler, yalanlayıp karşı çıkanlar, aslında o mü’min kişinin kendilerine hitâb ettiği, orada bulunan kimseler değildi. Onların, çok öncelerde gelen dedeleri idi. Lâkin baba ve dedelerinin kabahatleri evlada nispet olunduğundan, o, onlara; Siz inkar ettiniz, yalanladınız... demektedir. Şu hâlde siz şiddetli inâdınız sebebiyle, Hazret-i Yûsuf'un getirdiği dinden faydalanamadınız gibi, Mûsâ aleyhisselâmın getirdiği dinden de istifâde edemezsiniz. Çünkü fikrinizde isabet yok, dalâlette ısrârınız ise pek çoktur.) İşte Allahü teâlâ, haddi aşan ve Hak teâlânın emrinde şüphe edici olan kimseyi böyle şaşırtır...”

“Yine o mü’min olan zât (önceki sözlerinin onlara pek tesir etmediğini görerek, nasîhatlerine devam edip) şöyle söyledi: Ey kavmim! Gelin, bana itâat edin, tâbi olun ki, sizin doğru yola, hak dîne kavuşmanıza delâlet edeyim.”

Ey kavmim, (Dünyâ lezzetine mağrur olup aldanmayın. Bilin ki) bu dünyâ hayatı çabuk biticidir. Ancak fânî bir eğlencedir. Az bir nasiplenmedir. (Güneşin gölgesi gibi çabuk geçer. Uykudaki rüyâ gibidir ki, uyanınca hiç bir şey kalmaz. Rüyâda gördükleri ile mağrur olan ne kadar ahmaktır. Gayret edecekseniz, çalışacaksanız; dünyâ için değil, âhıret için çalışın. Çünkü dünyâ hayatı geçicidir.) Âhıret ise ebedî olarak kalınacak yerdir. Oranın sonu yoktur.

Bir günâh işleyen kimse ancak o günâhın karşılığı kadar cezâ görür. Fakat, erkek olsun kadın olsun herhangi bir kimse mü’min olur ve sâlih ameller işlerse, onlar Cennet’e girer ve orada hesapsız miktarla mükafatlandırılırlar.

Ey kavmim! Nedir bu başıma gelen? Ben sizi, (Allahü teâlâya îmân etmeye,) azâb-ı ilâhîden kurtulmaya dâvet ediyorum. Siz ise beni, (günahkarlar için hazırlanmış olan) Cehennem’e çağırıyorsunuz. Siz beni Allahü teâlâyı inkâr etmeye ve hakkında bilgim olmayan şeyi O'na ortak koşmaya çağırıyorsunuz (ki, Allahü teâlâya ortak koşmamı istediğiniz şey, ilâh olmaya aslâ lâyık değildir.) Halbuki ben sizi, ilâh olmanın bütün vasıfları kendisinde bulunan, herkese gâlip, azâb etmeye ve kullarının hatâlarını mağfiret etmeye kâdir olan, Allahü teâlânın dergâhına dâvet ediyorum.

Elbette, beni kendisine ibâdete dâvet ettiğiniz putlarınızın hiç bir kudreti yoktur. (Bir dilek ve ihtiyaç kendilerine bildirilse, kabûl etmeye, ihtiyâcı gidermeye gücü yetmez. Elinden bir şey gelmez. Ne dünyâ, ne de âhıret menfaatinden hiç bir fayda te’min edemez.) Hepimizin dönüp varacağımız yer, Allahü teâlânın huzûrudur. Dalalet ve azgınlıkta haddi aşanların hepsi cehennemliktir.

Yakında (azab gördüğünüzde) benim size söylediklerimi hatırlarsınız (ve birbirinize şu cereyan eden hâdiseleri hatırlatırsınız. Lâkin hiç fayda vermez.) Ben bütün işlerimi Allahü teâlâya havâle ederim. O'na ısmarlarım. Zirâ Allahü teâlâ kullarını görücü, kullarının bütün hâllerini bilici ve herkesin ameline göre karşılığını vericidir.” (Gâfir (Mü’min) sûresi: 38-44)

Vezirler, Hazkîl'den (aleyhisselâm) ümîd keserek, Fir’avn'un yanına döndüler. Onun îmândaki sebâtını ve kendi nasîhatlerinin onun îmânını kuvvetlendirmekten başka bir işe yaramadığını bildirdiler. Bunu işiten Fir’avn, iyice ümîdsizliğe kapıldı. Vezirleri ve ileri gelenleriyle birlikte; “Hazkîl'e aleyhisselâm ne yapabiliriz” diye düşünürken, Fir’avn'un kızı yanlarına geldi. Olup bitenleri anlamak istedi. Fir’avn, kızına durumu anlatınca, kız, babasını tesellî ederek dedi ki: “Ey babacığım! O mü’minin sözlerinin senin hilâfına ve aleyhine olduğuna üzülüp, onu cezâlandırmakta acele etme. Zirâ, sana yakın olan kimseye gadr ve zulmetmiş olursun. Onun sözleri, sana muhâlefetten değildir. Belki Mûsâ'nın (aleyhisselâm) mûcizelerini görmesinden, onun sürülmesinin ve katlinin mümkün olmadığını zannetmesinden, kasıtlı olarak sana muhalif görünmektedir. Böylece Mûsâ'ya (aleyhisselâm) itâat eder görünüp, hîle ve aldatma yoluyla onun öldürülmesini te’min edip, sana hizmet etmek istemektedir. Vezirlerin, onun bu niyetini bildiklerinde şüphe yok. Ancak, onlar koğucu ve hased edici olduklarından, onun sana yaptığı muâmeleyi kötülemektedirler.” Fir’avn, kızının bu tesellî edici sözleri karşısında ferahladı. Allahü teâlâ, Fir’avn'un kalbine kızının sözünü kabûl etmeyi ilham eyledi. Bundan sonra Hazkîl'i (aleyhisselâm) huzûruna getirtti ve; “Senin maksadının, bana hizmet olduğunu tetkik ettim. Şimdi, Mûsâ (aleyhisselâm) hakkında ne düşünüyorsan onu yap. Benden sana zarar gelmez, müsterih ol” dedi. Hazkîl'in (aleyhisselâm), işini Allahü teâlâya havâle etmesi sebebiyle, Allahü teâlâ onu Fir’avn'un kötülüğünden ve kavminin şerrinden muhâfaza buyurdu. Nitekim Allahü teâlâ, Mü’min sûresi 45. âyetinde meâlen; “Allahü teâlâ onu (Hazkîl aleyhisselâmı) Fir’avn'un ve adamlarının hîlesinden, onun hakkında düşündükleri kötülüklerden korudu. Fir’avn'un kavmini ise (dünyâda boğulma ve âhırette Cehennem) azâbı ile kuşatıverdi.” buyurmak sûretiyle bildirdi.

Hazkîl aleyhisselâmın, Fir’avn ile adamlarının şerrinden kurtulmasına dâir başka rivâyetler de vardır.

Fir’avn'un sarayında bulunan ve îmânını gizleyenlerden birisi de, Hazkîl aleyhisselâmın hanımıdır. Bu hanım, Fir’avn'un kızının Mâşitası (saç tarayıcısı) idi. Arais-ül-mecalis’de yazılı olan, Sa’îd bin Cübeyr'in (radıyallahü anh), İbn-i Abbâs'dan (radıyallahü anh) bildirdiği hadîs-i şerîfte, Resûlullah efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Mirac gecesinde, çok güzel bir kokunun yanından geçtim. Cebrâil aleyhisselâma; “Bu ne kokusudur?” diye sordum. Cebrâil aleyhisselâm; “Bu koku, Fir’avn'un âilesinin saç tarayıcısının (Mâşita'nın) evlâdının kokusudur. Bir gün, Fir’avn'un kızının saçını tarıyordu. Tarak elinden düştü. Onu almak için eğilince; Bismillah dedi. Fir’avn’un kızı; “Babamın ismiyle söyle” dedi. O da; “Hayır! Benim ve babanın Rabbinin ismiyle söylerim” dedi. Bunun üzerine Fir’avn'un kızı; “Seni babama haber vereceğim” dedi. Gidip babasına söyleyince, Fir’avn, Mâşita Hâtun'u ve oğlunu çağırdı ve Maşita'ya; “Rabbin kimdir?” diye sordu. O da; “Benim Rabbim de, senin Rabbin de; Allah'tır” dedi. Fir’avn, bakırdan tandırın, ocağın yakılmasını ve bu mü’mine kadın ile birlikte çocuğunun atılmasını emretti. Kadın, Fir’avn'a; “Sana bir sözüm var” dedi. Fir’avn; “Nedir söyle” dedi. Mâşita Hâtun; “Benim ve çocuğumun kemiklerini toplayıp gömsünler” dedi. Fir’avn; Senin üzerimde olan hakkın için yaparım dedi. Fir’avn, daha sonra diğer çocuklarının getirilmesini emretti. Teker teker hepsini tandıra, yâni ateşe attılar. Son çocuğu meme emmekte olan bir oğlan çocuğu idi, dile gelip; Anneciğim sabret! Muhakkak ki, sen haklısın dedi ve annesi ile birlikte ateşe atıldı” dedi.”

Mûsâ aleyhisselâmla beraber olan Hazkîl aleyhisselâm, onun en yakın yardımcılarındandı. Mûsâ aleyhisselâmla birlikte Kızıldeniz'den geçip, İsrâiloğullarının Tîh sahrasında kaldığı kırk sene içinde ondan ayrılmamış ve ona inananlardan olmuştu.

Mûsâ aleyhisselâmın vefâtından sonra, İsrâiloğullarına gönderilen üçüncü peygamber, Hazkîl aleyhisselâmdır. Yûşa’ bin Nûn aleyhisselâm ve Kâlib bin Yuknâ'nın aleyhisselâm vefâtından sonra, ona, peygamber olduğu bildirildi. Eyliya (Kudüs bölgesinin eski ismi) diyârı ahâlisine gönderildi. İsrâiloğullarını Hakk'a dâvet edip, Mûsâ aleyhisselâmın getirdiği Tevrât'ın emir ve yasaklarını insanlara tebliğ etti. Daha sonra Irak'ta bulunan Dâverdan'a gitti. O belde ahâlisini de, bir olan Allahü teâlâya îmâna ve O'na ibâdet etmeye dâvet etti. Hazkîl aleyhisselâm, onları, Allahü teâlânın düşmanlarıyla cihâd (harb) etmeye de çağırdı. O belde ahâlisinden, inananlara zulmeden zâlim hükümdârlara karşı harbe gitmeyi istedi. Onlar, ölümden korktukları için harbe gitmediler. Allahü teâlâ bu isyânlarının cezâsı olarak, onlara taun hastalığı gönderdi. Taun hastalığından kaçmak için, bulundukları şehri terk edip, başka yerlere gitmek üzere yola çıkan binlerce kişi, şehirden biraz uzaklaşınca, işittikleri korkunç bir sesle öldü. Ölenlerin sayısı hakkında çeşitli rivâyetler vardır. Bunların onbin kişiden fazla olduğu rivâyet edilmiştir. Bir rivâyete göre yedi gün, başka rivâyetlerde ise uzun zaman ölmüş hâlde kalan insanların gövdeleri şişip, çevreye pis kokular yayılmaya başladı. Hazkîl aleyhisselâm, kavminin başına gelenleri görünce acıyıp Allahü teâlâya duâ etti, Allahü teâlâ ona vahy edip; “Taundan kaçtıkları için kudretimi gösterdim. Bulundukları yerden kaçmakla ölümden kurtulmayacaklarını, yaşayan insanlar gördüler” buyurdu. Hazkîl aleyhisselâm; “Yâ Rabbî! Bunları tekrar dirilt” diye duâ etti. Allahü teâlâ Hazkîl aleyhisselâmın duâsı sebebiyle onları diriltti. Ancak, o kimselerin bedenlerindeki kötü koku geçmedi.

Başka bir rivâyette de; ölen kimselerin etleri, kemiklerinden ayrılmış, kemikleri çürümüştü. Hazkîl aleyhisselâmın duâsı sebebiyle dirildiler. “Sübhâneke ve bihamdike lâ ilâhe illâ ente” dediler ve kendi şehirlerine gelip, kalan ömürlerini Mûsâ aleyhisselâmın dîni üzere geçirip, vefât ettiler. Bu husûs, Kur'ân-ı kerîmin Bakara sûresi 243. âyet-i kerîmesinde meâlen şöyle bildirildi: “(Yâ Muhammed aleyhisselâm!) Görmedin mi (yani görmüş gibi haberdâr olmadın mı) o kimseleri ki, onlar binlerce kişi oldukları hâlde, ölümden kaçınarak (sâri bir hastalıktan veya savaşa gitmekten korkup) yurtlarından (Dâverdan adlı kasabadan) çıktılar. Allahü teâlâ ise, onlara ölünüz! diye emretti. (Onların Ölmelerini irâde buyurunca, hemen öldüler. Ölümden kaçmalarının faydası olmadı. Allahü teâlâ, kudret ve hikmetini bütün insanlara göstermek için), sonra da onları diriltti. (İlâhî kudretinin âzametini onlara bildirdi ve ibret dersi verdi. Kazây-ı ilâhîden kaçınmaya imkan, bulunmadığını gösterdi.) Şüphe yok ki, Allahü teâlâ insanlar hakkında fazl (ve kerem) sâhibidir. (Artık onların bunun şükrünü îfâ etmeleri gerekmez mi?) Fakat, insanların pek çokları şükretmezler.”

Hazkîl aleyhisselâm, onların evlatlarına, Allahü teâlânın emirlerini ve yasaklarını anlatıp, insanları hak yola dâvet etmeğe devam etti. Fakat o insanlar, bir dedikleri bir dediklerini tutmayan yalancı kimselerdi. Bu yüzden bâzan Hazkîl aleyhisselâmın dediklerine uyar, bâzan da muhâlefet ederlerdi. Onların bu hâlleri, Hazkîl'in (aleyhisselâm) o belâdan Bâbil diyârına hicretine sebep oldu. Vefât edinceye kadar orada yaşadı.