Mütevâtir Hadisler-71

﴾71﴿ اَلْجَهْر بِالْبَسْمَلَةِ 

“Namazda besmeleyi açıktan (sesli) okuma” ile ilgili hadisler

Suyûtî (ö. 911/1505) “el-Ezhâr” da bu hadisi şu yollardan getirmiştir:

1.      Enes[258]          

2.      Abdullah ibn Abbâs[259]

3.      Ebu Hureyre[260]          

4.      Ümmü Seleme[261]       

5.     Hz. Osmân[262]

6.     Hz. Ali[263]      

7.     Câbir b. Abdullah[264]  

8.     Hakem b. Umeyr[265]                          

9.     Abdullah ibn Ömer[266]

10.     Ammâr b. Yâsir[267]

11.     Nu’mân b. Beşîr[268]

12.     Hz. Aişe[269]

13.     Übey b. Ka’b[270]

14.     Semure b. Cündub[271]

15.     Büreyde[272]

16.     Bişr yada Beşîr b. Muâviye[273]

17.     Hüseyin b. Urfuta[274]

18.     Mücâlid b. Sevr[275] ve Ensar ile Muhacirden bir topluluk[276]

(Hadisi rivayet edenler,) bu anılan toplulukla birlikte toplam 18 kişi.

(Derim ki:) Suyûtî (ö. 911/1505) “Şerhu’t-Takrîb”de konu ile ilgili olarak aynen şöyle der: “Hz. Peygamber (s.a.v)’in, namazda, besmeleyi okuduğunun sabit oluşu şu yollardan gelmiştir:

a. Ebu Hureyre Hadisi. Bu hadis, çeşitli yollardan Hâkim, İbn Huzeyme, Nesâî, Dârekutnî, Beyhakî ve Hâtib’de geçmektedir.

b. Abdullah ibn Abbâs Hadisi. Bu hadis; Tirmizî, Hâkim ve Beyhakî’de geçmektedir.

c. Hz. Osmân, Hz. Ali, Ammâr b. Yâsir, Câbir b. Abdullah, Nu’mân b. Beşîr, Abdullah ibn Ömer, Hakem b. Umeyr ile Hz. Aişe’den gelen hadisler ise, Dârekutnî’de geçmektedir.

d. Semure b. Cündub Hadisi ile Übeyy b. Ka’b Hadisi. Bu iki hadis ise, Beyhakî’de geçmektedir.

e.  Büreyde, Mücâlid b. Sevr, Bişr yada Beşîr b. Muâviye ile Hüseyin b. Urfuta’dan gelen hadisler ise, Hâtib’de geçmektedir.

f.  Ümmü Seleme Hadisi. Bu hadis ise, Hâkim’de geçmektedir.

g. Ensar ile Muhacirden gelen bir topluluğun rivayet ettiği hadis. Bu hadis ise, Şâfiî’(nin kitabın)da geçmektedir.

Görüldüğü gibi bu hadis, mütevatir derecesine ulaşmıştır. Bu hadisin bütün geliş yollarını, “Ezhâru’l-Mütenâsira fi’l-Ahbâri’l-Mütevâtira”da belirttim.” (Suyûtî’nin sözü burada bitmektedir.)

(Aynî) “Umdetu’l-Kârî” adlı kitabının ‘Bâb-u mâ yekûlu ba’de’t-Tekbîr’ (= Tekbirden sonra söylenecek söz hususunda gelen bab) bahsinde konu ile ilgili olarak aynen şöyle der: “(Namazda besmeleyi) açıktan okuma hususunda bir grup sahabeden nakledilen hadisler, pek çok ve çeşitlidir. Bunların sayısı, 21 sahabiye ulaşmaktadır. Bunlar, (namazda) besmelenin açıktan (sesli) okunduğunu Hz. Peygamber (s.a.v)’den rvayet etmişlerdir. Fakat bunların sadece bir kısmı, namazda besmelenin sesli okunduğunu belirtmiş, bir kısmı ise namazda besmelenin sesli okunduğunu, hadisin ibaresinden anlaşıldığını belirtmiştir.

Delil ise, besmelenin, sesli okunacağını ve (bunun) sıhhatli olduğunu göstermektedir.”

(Daha sonra Aynî, bunları sayıp devamla da derki:) Bunlar, Ebu Hureyre, Ümmü Seleme, Abdullah ibn Abbâs, Enes, Hz. Ali, Semure b. Cündub, Ammâr b. Yâsir, Abdullah ibn Ömer, Nu’mân b. Beşîr, Hakem b. Umeyr, Muâviye, Büreyde, Câbir b. Abdullah, Ebu Saîd el-Hudrî, Talha, İbn Ebi Evfâ, Hz. Ebu Bekr, Mücâlid b. Sevr, Bişr yada Beşîr b. Muâviye, Hüseyin b. Urfuta ile Ebu Musa el-Eş’arî’dir.”

Daha sonra da Aynî, bunların naklettiği hadislerin lafızlarını ve tahricini belirtmiş, bu hadislerin senedleri ile ilgili (çeşitli ifadeler) söylemiş ve konu hakkında doyurucu bilgiler verecek kadar uzatmıştır. Bu konuda daha geniş bilgi için bu kitaba bakabilirsiniz.

(Nureddin Ebu’l-Hasan el-Halebî) “Sîretü’l-Halebiyye” adlı kitabında konu ile ilgili olarak aynen şöyle der: “Hz. Peygamber (s.a.v) namazda besmeleyi sesli okumuştur. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v)’in namazda besmeleyi sesli okuduğunu, sahabeden bir topluluk da rivayet etmiştir.”

İbn Abdilberr’de konu hakkında şöyle dedi ki: “Bu hadisi rivayet edenlerin sayısı, 21 sahabiye ulaşmıştır.” (Nureddin Ebu’l-Hasan el-Halebî’nin sözü burada bitmektedir.)

Sabbân’da “Risâletü’l-Kübrâ”da derki: “Namazda besmeleyi sesli okuma, 21 sahabe yolundan sahihtir; çünkü  Hz. Peygamber (s.a.v) namazda besmeleyi sesli okurdu.”

Sabbân’ın sözünde geçen “sahihtir” ifadesi, tartışılır; çünkü bu sahabilerin rivayet ettikleri hadislerin hepsi, sahih değildir. Sadece bir kısmı sahihtir.

Şeyh Ebu Hafs Ömer b. Bedr b. Saîd el-Mevsilî el-Hanefî (ö. 623/1128) “Mevzuât” adlı eserinde, konu ile ilgili olarak Dârekutnî’nin şöyle söylediğini aktarmıştır:

“Namazda besmeleyi sesli okuma hususunda Resulullah (s.a.v)’den rivayet edilen hadislerin hepsi, sahih değildir.”

Mecd el-Fîrûzâbâdî (ö. 817/1415) “Saâdet” adlı büyük kitabının sonunda ‘Bâbu’l-cehri bi Bismillahirrahmanirrahim’ (=Namazda besmeleyi sesli okuma ile ilgili bâb) bahsinde derki: “Namazda besmelenin sesli okunması konusunda bir hadis bile sahih değildir.”

Beyhakî, Dârekutnî, İbn Huzeyme, İbn Hibbân ile Hâkim gibi bir grup imam, bu hadisi rivayet eden ravilerin naklettiği hadislerin (tamamının değil de) bazı geliş yollarının sahih olduğunu söylemişlerdir.

İbn Huzeyme (ö. 311/923) derki: “Namazda besmeleyi sesli okumaya gelince, bunun, Hz. Peygamber (s.a.v)’den gelişi, sağlam ve sahihtir.”

Bu görüşü, Hâzin’de nakletmiştir.

Fakat bununla birlikte namazda besmeleyi sesli okuma ile ilgili hadislerin sahih olmayıp aksine bu hadislerin ravileri içerisinde yalancı, zayıf ve meçhul kimseler bulunsa bile bu hadislerde besmelenin hem açıktan ve hem de gizli okunmadığı yada açıktan okunmadığına dair (Zebîdî’nin) “Şerhu’l-İhyâ” adlı kitabına bakabilirsiniz.

(Zebîdî konu ile ilgili olarak) derki: “Namazda besmeleyi sesli okuma ile ilgili hadislerin ravileri çok olsa bile hepsi zayıftır; çünkü nice ravileri çok olan ve geliş yolları çeşitli olan hadis vardır ki, zayıftır. Bazen geliş yollarının çok olması, hadisin zayıf olmasını artırabilir.”

Devamla der ki: “Yalnız Hz. Peygamber (s.a.v) ile sahabilerinin, namazda besmeleyi sesli okuması ile ilgili hadislerde yalan çoktur; çünkü Şia, namazda besmeleyi sesli okumayı uygun görmektedir. Bunlar ise, toplulukların en yalancı olanıdır. Bu nedenle de bunlar, bu konuda hadisler uydurmuşlardır. Dolayısıyla da namazda besmeleyi okuma ile ilgili hadisler, çokça gelmiştir. (Araştırdığınız takdirde) bu hadisi rivayet eden ravilerin, Şia’ya mensup kimseler olduğunu bulursunuz.”

İbn Kayyim (ö. 751/1350) “Hedy” adlı kitabında, Hz. Peygamber (s.a.v)’in, namazda besmeleyi; bazen sesli okuduğunu, fakat sessiz şekilde okuduğunun, sesli şekilde okuduğuna nispetle daha çok olduğunu belirttikten sonra şöyle der:

“Hz. Peygamber (s.a.v)’in, namazda besmeleyi sesli okuduğunu söyleyenler, bu konuda kapalı lafızlara ve derecesi zayıf olan hadislere yönelmişlerdir.Halbuki (rivayet bakımından) sahih olan bu hadisler, (manası) anlaşılabilir cinsten değildir. (Manası) anlaşılabilir olan ise, (rivayet bakımından) sahih değildir. Bu, (anlaşılabilmesi) büyük bir cilt kitap yazmayı gerektiren bir konudur.”

Konu ile ilgili Ebu Hureyre Hadisi, Nuaym el-Mücmer yolundan[277] gelmiştir.

Beyhakî (ö. 458/1066) “Sünen” adlı eserinde derki: “Bu hadis, sahihtir; çünkü bu hadisin bir çok şahitleri vardır.”

(Yine Beyhakî) “Hilâfiyât”da derki: “Bu hadisin ravilerinin hepsi, adalatli oldukları hususunda birleşilen ve sahih eserlerde kendileriyle delil getirilen güvenilir kimselerdir.”

Bu hadisi, İbn Huzeyme ile İbn Hibbân, “Sahih”lerinde rivayet etmişlerdir.

Hâkim (ö. 405/1014) “Müstedrek”de bu hadisi rivayet edip sonra da derki: “Bu hadis, Buhârî ile Müslim’in şartlarına göre sahihtir. Fakat Buhârî ile Müslim, bu hadisi rivayet etmemişlerdir.”

Dârekutnî (ö. 385/995) “Sünen” adlı eserinde bu hadisi rivayet edip sonra da derki: “Bu hadis, sahihtir. Bu hadisi rivayet eden ravilerin hepsi, güvenilir kimselerdir. Fakat hadis, illetlidir; çünkü bu konuda Ebu Hureyre’nin arakadaşlarından olan Nuaym el-Mücmer, (naklettiği hadis de) namazda besmelenin okunduğunu belirtme de tek başına kalmıştır. Ebu Hureyre’nin bu arkadaşları ise, Sahabe ile Tabiun’un da içinde bulunduğu 800 kişidir.

Nuaym’ın, Ebu Hureyre ile ilgili sözü; zannı galibe göredir. Her ne kadar Nuaym, güvenilir bir zat olsa da bu husus, Ebu Hureyre üzerine yapılmış bir vehimden ibarettir. Velev ki vehim hali olsa bile, Ebu Hureyre’nin namazda besmeleyi açıktan okuduğuna dair açık bir ifade yoktur. Nuaym, Ebu Hureyre’nin sadece besmele okuduğunu söylemiştir.

Nuaym’ın bu sözü bile, olasılık içermektedir; çünkü Ebu Hureyre besmeleyi gizlice okumuş, Nuaym’da (namaz kılarken) Ebu Hureyre’ye yakın bir yerde bulunması hasebiyle onun besmele okuduğunu işitmiş olablir.  

Hz. Ali Hadisi de bu şekildedir. Hâkim (ö. 405/1014), bu hadisin, sahih olduğunu söylese bile; çünkü Hâkim, bu hadis ile ilgili olarak şöyle der: “Bu hadisin ravileri içewrisinde cerh yapılamya uygun bir kimse bilmiyorum.”

Zehebî (ö. 748/1347)’de “Muhtasar”da bu hadisin (sahih olduğu ile ilgili görüşü) kabul etmeyip derki: ”Bu, asılsız bir haberdir. Sanki uydurma gibidir.”

Abdullah ibn Abbâs Hadisi de bu şekildedir. Hâkim (ö. 405/1014), bu hadis hakkında: “Bu hadisin senedi sahih olup hiçbir illeti yoktur” dese bile hadisin ravileri içerisinde yer alan Abdullah b. Amr b. Hassân el-Vâkifî, hadis uydurmakla meşhurdur; çünkü besmelenin namazda okunduğuna dair bir şey söylememiştir.

Bu konuda daha geniş bilgi için özellikle de (Zebîdî’nin) “Şerhu’l-İhyâ” adlı kitabına bakabilirsiniz.

Fakat Zebîdî’nin bu konudaki sözünü; Suyûtî (ö. 911/1505)’nin sözüyle (karşılaştırıp bir değerlendirmesini yapıp öylece) düşünmelisin.

* * *

[258] Ebu Dâvud, Salat (784); Dârekutnî, Sünen, 1/308, 311; Hâkim, Müstedrek, 1/223

[259] Ebu Dâvud, Salat (786); Tirmizî, Salat 181 (245); Dârekutnî, Sünen, 1/303, 304; Hâkim, Müstedrek, 1/232; Zeylaî, Nasbu’r-Râye, 1/323 (9)

[260] Nesâî, İftitah 21; Hâkim, Müstedrek, 1/232; Dârekutnî, Sünen, 1/305, 306, 307

[261] Hâkim, Müstedrek, 1/232; Dârekutnî, Sünen, 1/307

[262] Dârekutnî,

[263] Hâkim, Müstedrek, 1/234; Dârekutnî, Sünen, 1/302

[264] Hâkim, Müstedrek, 1/234; Dârekutnî, Sünen, 1/308

[265] Hâkim, Müstedrek, 1/234; Dârekutnî, Sünen, 1/310

[266] Hâkim, Müstedrek, 1/234; Dârekutnî, Sünen, 1/304, 305; İbn Ebi Şeybe, Musannef, 1/412

[267] Hâkim, Müstedrek, 1/232, 233; Dârekutnî, Sünen, 1/303

[268] Hâkim, Müstedrek, 1/234; Dârekutnî, Sünen, 1/309

[269] Hâkim, Müstedrek, 1/234; Dârekutnî, Sünen, 1/310

[270] Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, 2/46-50

[271] Hâkim, Müstedrek, 1/234; Dârekutnî, Sünen, 1/309; Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, 2/46-50

[272] Hâkim, Müstedrek, 1/234; Dârekutnî, Sünen, 1/310

[273] Hâtib

[274] Hâtib

[275] Hâtib

[276] İmam Şâfiî

[277] Nesâî, İftitah 21 (Nuaym b. Mücmer der ki: “Ebu Hureyre’nin arkasında namaz kıldım. Besmeleyi okudu. Sonra da Fatiha’yı okudu. Fatiha’nın sonunda “amin” dedi. Selam verdikten sonra: “Namaz itibariyle içinizde Resulullah (s.a.v)’e en fazla benzeyeni benim” dedi.)

MÜTEVÂTİR HADİSLER

01 - 02 - 03 - 04 - 05 - 06 - 07 - 08 - 09 - 10 - 11 - 12 - 13 - 14 - 15 - 16 - 17 - 18 - 19 - 20 - 21 - 22 - 23 - 24 - 25 - 26 - 27 - 28 - 29 - 30 - 31 - 32 - 33 - 34 - 35 - 36 - 37 - 38 - 39 - 40 - 41 - 42 - 43 - 44 - 45 - 46 - 47 - 48 - 49 - 50 - 51 - 52 - 53 - 54 - 55 - 56 - 57 - 58 - 59 - 60 - 61 - 62 - 63 - 64 - 65 - 66 - 67 - 68 - 69 - 70 - 71 - 72 - 73 - 74 - 75 - 76 - 77 - 78 - 79 - 80 - 81 - 82 - 83 - 84 - 85 - 86 - 87 - 88 - 89 - 90 - 91 - 92 - 93 - 94 - 95 - 96 - 97 - 98 - 99 - 100 - 101 - 102 - 103 - 104 - 105 - 106 - 107 - 108 - 109 - 110 - 111 - 112 - 113 - 114 - 115 - 116 - 117 - 118 - 119 - 120 - 121 - 122 - 123 - 124 - 125 - 126 - 127 - 128 - 129 - 130 - 131 - 132 - 133 - 134 - 135 - 136 - 137 - 138 - 139 - 140 - 141 - 142 - 143 - 144 - 145 - 146 - 147 - 148 - 149 - 150 - 151 - 152 - 153 - 154 - 155 - 156 - 157 - 158 - 159 - 160 - 161 - 162 - 163 - 164 - 165 - 166 - 167 - 168 - 169 - 170 - 171 - 172 - 173 - 174 - 175 - 176 - 177 - 178 - 179 - 180 - 181 - 182 - 183 - 184 - 185 - 186 - 187 - 188 - 189 - 190 - 191 - 192 - 193 - 194 - 195 - 196 - 197 - 198 - 199 - 200 - 201 - 202 - 203 - 204 - 205 - 206 - 207 - 208 - 209 - 210 - 211 - 212 - 213 - 214 - 215 - 216 - 217 - 218 - 219 - 220 - 221 - 222 - 223 - 224 - 225 - 226 - 227 - 228 - 229 - 230 - 231 - 232 - 233 - 234 - 235 - 236 - 237 - 238 - 239 - 240 - 241 - 242 - 243 - 244 - 245 - 246 - 247 - 248 - 249 - 250 - 251 - 252 - 253 - 254 - 255 - 256 - 257 - 258 - 259 - 260 - 261 - 262 - 263 - 264 - 265 - 266 - 267 - 268 - 269 - 270 - 271 - 272 - 273 - 274 - 275 - 276 - 277 - 278 - 279 - 280 - 281 - 282 - 283 - 284 - 285 - 286 - 287 - 288 - 289 - 290 - 291 - 292 - 293 - 294 - 295 - 296 - 297 - 298 - 299 - 300 - 301 - 302 - 303 - 304 - 305 - 306 - 307 - 308 - 309 - 310 - 311

HADİS KÜTÜPHANESİ

H A D İ S

K Ü T Ü P H A N E S İ