Hadis Kütüphanesi | مكتبة الحديث

﴾204﴿ رَفْع الْيَدَيْنِ فِي الدُّعَاءِ 

“Duada elleri kaldırma”^[6] ile ilgili hadisler

Suyûtî (ö. 911/1505) “İthâmu’d-Dirâye bi şerhi’n-Nihâye”de der ki: “Duada elleri kaldırma hususunda gelen hadiseri bir cüz’de topladım. Duada elleri kaldırma ile ilgili (hadisin pek çok) geliş yolları bana gelmiş olup (bunla­rın sayısı) 100’e ulaşmıştır.”

Yine Suyûtî, “Şerhu’t-Takrîb”de de der ki: “Duada elleri kaldırma ile il­gili hadislerde, mana bakımından mütevatir hadislerdendir. Duada elleri kal­dırma ile ilgili 100 kadar hadis, Resulullah (s.a.v)’den rivayet edilmiştir. Du­ada elleri kaldırma ile ilgili hadisleri bir cüz’de topladım. Fakat bu hadisler, çeşitli meseleler ile konularda (farklı bir şekilde) geçmektedir. Farklı yerlerde geçen bu hadisler, (lafzi olarak) tevatürü oluşturmamaktadır. Ama bu hadis­lerdeki ortak nokta: ‘Duada elleri kaldırma’ dır. Bu ortak noktanın hepsinin bir araya getirilmesi, tevatürü  meydana getirmektedir.”

(İbn Hacer) “Fethu’l-Bârî”nin ‘İstiskâ’ (=Yağmur Namazı) Bölümü’nde dua ederken elleri kaldırma hadisi ile ilgili yerde aynen şöyle der:

“Musannif Buhârî, bu hadisi, ‘Da’vât (=Dualar) Bölümü’nde her dua sı­rasında elleri kaldırmaya delil getirmiştir.

Bu konuda bir çok hadis gelmiştir. Münzirî, bu hadisleri müstakil bir cüz’de toplamıştır. Nevevî’de “Şerhu’l-Mühezzeb”in ‘Sıfâtu’s-Salât’ (=Na-mazın Kılınışı) ile ilgili bahiste bu hadislerin bir çoğunu getirmiştir. Bunlar, 30 hadistir.”

Yine Nevevî (ö. 676/1277) “Şerhu Müslim”de der ki: “Resulullah (s.a.v)’in, ‘İstiskâ’ (=Yağmur Namazı) dışında daha bir çok yerde dua eder­ken ellerini kaldırdığı sabittir. Resulullah (s.a.v)’in bunu yaptığı, sayılamaya­cak kadar çoktur. Bu hadislerden 30 kadarını Buhârî ile Müslim’in “Sa­hîh”lerinden yada bunların birinden topladım. Bu hadisleri, “Şerhu’l-Mühezzeb”in ‘Sıfâtu’s-Salât’ (=Namazın Kılınışı) ile ilgili bahsin sonlarında naklettim.”

Bunlardan bazılarını nakletme hususunda der ki: “Dua ederken elleri kaldırmanın, 100 hadiste geçtiği sabittir. Münzirî, bu hadisleri nakletmiştir. Suyûtî’de, bununla ilgili bir eser yazmıştır.”

Nevevî  “Ezkâr” ile “Şerhu’l-Mühezzeb”de ve Suyûtî (ö. 911/1505)’de “Tevşîh”de bu konuda gelen hadislerden bir çoğuna işaret etmiştir.

Enes’in,[7] “Sahîh”de geçen sözüne göre; Resulullah (s.a.v), ‘İstiskâ’ (=Yağmur Namazı) dışında hiçbir yerde dua ederken ellerini kaldırmayıp sadece ‘İstiskâ’ (=Yağmur Namazı)’nda ellerini kaldırmıştı. Hatta bu sırada koltuk altlarının beyazlığı görününceye kadar ellerini kaldırmıştı.

Enes’in bu sözünün yorumu yapılmalıdır. Enes, bu sözüyle; Resulullah (s.a.v)’in, ‘İstiskâ’ (=Yağmur Namazı) dışında hiçbir duasında koltuk altları­nın beyazlığı görününceye kadar ellerini açık bir vaziyette kaldırmadığını kast etmiş olabilir. Üstelik Enes’in bu sözü, bir çok sahih hadise ters düşmektedir.

Örneğin; Beyhakî’nin, Enes’ten yaptığı rivayette; Resulullah (s.a.v), kunût sırasında ellerini kaldırmıştır.

Müslim’in, Hz. Aişe’den yaptığı rivayette ise; Resulullah (s.a.v), Baki’ kabristanlığında yatanlara dua ederken ellerini kaldırmıştır.

Yine Müslim’in, Umâre b. Rüeybe’den[8] yaptığı rivayette ise; Resulullah (s.a.v), Bedir Savaşı günü dua ederken ellerini kaldırmıştır.

Buhârî’nin, Abdullah ibn Ömer’den[9] yaptığı rivayette ise; Resulullah (s.a.v), Orta Cemre’de dua ederken ellerini kaldırmıştır.

Yine Buhârî’nin, Enes’ten[10] yaptığı rivayette; Resulullah (s.a.v), Hayber Savaşı sabahı (dua ederken) ellerini kaldırmıştır.

Buhârî ile Müslim, Resulullah (s.a.v)’in, Ebu Musa el-Eş’arî’den[11] yap­tığı rivayette; Resulullah (s.a.v), (koltuk altlarının beyazlığı görününceye ka­dar) ellerini kaldırmıştır.

Buhârî, elleri kaldırma ile ilgili Hz. Aişe, Ebu Hureyre, Câbir ile Hz. Ali’den yaptığı rivayetlerde; Resulullah (s.a.v)’in, (dua ederken) ellerini kal­dırdığı ile ilgili hadisleri ve daha başka yerlerde de ellerini kaldırdığına dair hadisleri bir cüz’de toplamıştır.

Buhârî der ki: “Bu rivayetler, bunun dışında (kalan rivayet)lere nispetle sahihtir.”

* * *

﴾203﴿ اَلتَّرْغِيب فِي الدُّعَاءِ وَالْحَثّ عَلَيْهِ 

“Duaya rağbet ve teşvik etme”^[5] ile ilgili hadisler

(Kastallânî) “Mevâhibu’l-Leduniyye”de duaya rağbet etme ile ilgili Hz. Peygamber (s.a.v)’den gelen haberlerin mütevatir olduğunu belirtmiştir.

* * *

[5]      İnanan insan; dualarla, ibadetlerle vb. hususlarla Allah’a yakınlaşmaya çalışır. Allah’a güven ve bağlılık temeli üzerinde, derin bir minnettarlık duygusu ve dini vazife şuurunun ifadesi ve gös­tergesi olarak anlam kazanan çok değişik uygulamalar, dini hayatın ayrılmaz bir boyutudur.

Dua ve ibadet, insan ve Allah arasında iman bağıyla kurulan ilişkiyi tanımlayan ve dışa yansıtan uygulamalar bütünüdür. Dini hayat, bu uygulamalar sayesinde kuvveden fiile geçer.

        Dini anlamı içerisinde dua, istek kadar şükran ve sevgisi ifadesi olan, insanın Allah’a doğru  her hareketi demektir. Bu bakımdan dini hayat içerisinde duanın merkezi bir yeri ve önemi vardır.

                Çeşitli araştırmalar, modern toplumlarda duanın çok yaygın bir davranış olduğunu ortaya koymaktadır. Özellikle de gençlerin duaya yönelişinde; gelecek endişesi, günahlarını affettirme ümidi, sınavlarda başarılı olma arzusu, sevilen birinin ölümünden duyulan üzüntü, hastalık ve tehlikeli durumlarda yardım ve güvenlik gibi sebeplerin büyük rol oynadığı anlaşılmaktadır. İnsnaların büyük çoğunluğunun, genellikle çaresizlik ve mahrumiyet anlarında Allah’a yalvarıp yakardıkları müşahade edilmektedir.

        Yine müşahadeler göstermektedir ki, bilinçli olarak Allah’a inanmayan bir çok insanın, büyük çaresizlik anlarında, varlığını inkar ettikleri Allah’a dua etmektedirler.

        Dua eden kişiler, büyük bir olasılıkla duaların kabul olacağına inanırlar.

        Bununla birlikte dua gerçekten kabul olunmakta mıdır? Duanın yaşadığımız dünyada müşahade edilebilir etkileri var mıdır? Bu ve benzeri sorular, herkes tarafından olumlu bir şe­kilde cevap bulmayabilir. Yalnız belirli şartlarına uyularak yapılan hiçbir duanın karşılıksız kal­mayacağı, dinde merkezi bir fikirdir.

 ﴾202﴿ فِعْله صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِلدُّعَاءِ وَمُوَاظَبَته ع‍َلَيْهِ 

“Peygamber (s.a.v)’in, (devamlı bir şekilde) dua yapması ve dua yapmayı sürdürmesi”^[4] ile ilgili hadisler

(Zürkânî) “Şerhu’l-Mevâhib”de Kuşeyrî (ö. 465/1072)’den naklen der ki: “Dua, isteklerin çok olmasından ötürü kişinin istediği hususa (mutlak ola­rak) ihtiyaç duymasıdır.”

“Dua, Allah’a boyun eğme ve ihtiyaç duyma halinin açığa vurulmasın­dan ibarettir.”

Daha sonra (Zürkânî) der ki: “Çünkü böyle yapma, Hz. Peygamber (s.a.v)’in mütevatir sünnetidir. Bu da, Hz. Peygamber (s.a.v)’den manevi mütevatir olarak gelmiştir.”

* * *

[4]      Resulullah (s.a.v)’in dua yapması ve bu dua yapma işini sürdürmesi ile ilgili çok sayıda hadis vardır. Bu hadislerin geçtiği yerler için hadis kitaplarının “Da’vât” (=Dualar) ve “Ezkâr” (=Zikirler) bölümüne bakılabilinir.

        Dua, Kur’an’da; “ibadet” (Yûnus: 10/106), “yardım isteme” (Bakara: 2/23), “nida” (İsrâ: 17/110) gibi anlamlara gelmektedir.

        Cumhur, duayı, ibadetin bir şubesi olarak görmüştür. Yine duanın, ibadet yönünden başka; dünyevi ve şahsi hayatımızı ilgilendiren ayrı bir yönü vardır. Dua etmek suretiyle arzularımızı, ihtiyaçlarımızı, bir başka ifadeyle; gerçekleştirilmesi gereken hedefleri ifadeye döküyor ve şuur haline getiriyoruz.. Yapılacak işleri bir bakıma gündeme getiriyor ve programa alıyoruz. Rabbimizden, dilimizle sözlü olarak istediğimiz şeylerin gerçekleşmesi için gerekli sebeplere baş­vurmaya geçiyor, imkanlarımızı, kapasitemizi kuvveden fiile geçiriyoruz.

        İşte tüm bu durumları, bize, Resulullah (s.a.v) göstermiş ve bizzat kendisi de Allah’a dua etmiş­tir.

        Kısaca dua; insan ile Allah arasında bir haberleşme yada iletişimn olarak  tanımlanabilinir. Dua ile insan, doğrudan doğruya Allah’a başvurmakta ve O’nunla konuşmaktadır.

        Dua eden insanın, bir taraftan Allah’a olan köklü bağımlılığını ifade etmesi, diğer taraftan da O’nun yüce kudretine duyduğu çok derin bir güven ve itimat, biri diğerinden ayrılmaz şekilde duada yer almaktadır.

        Duanın, gerek organsal ve gerekse de ruhsal bir takım hastalıkları tedavi edici gücü ve özelliği, öteden beri bilinmektedir. Çünkü dua eden insan, kendisine hile ve kurnazlık yapmak mümkün olmayan Allah’a her şeyi söyleyerek kendi kendisiyle ilgili ve kendisinin Allah’la ilişkisi konu­sundaki hakikati gizleyip saklamadan olduğu gibi anlatır.

        Yine bugün psikolojik yapının işleyişinden ileri gelen bazı ruhsal bozuklukların dua ve dini telkin yoluyla şifaya kavuşturulması imkanları, psikolog ve psikiyatristlere yabancı olmayan bir hu­sustur.

        Dua, sesli yada sessiz, belli bir formüle göre yada insani durumun gerektirdiği yerde serbest ve sade ifadelerle yapılabilinir.

        Yine dua, insanın duygularını, tepkilerini, istek ve ihtiyaçlarını ifade ettiği için duygu ve istekleri kadarda çeşitlidir.

            1. İstek ve Dilek Duası: Şahsi istek ve ihtiyaçlar için yapılan duadır.

            2. Şükür Duası: İnsanın, Allah’ın sonsuz lütfu ve ikramı karşısında takındığı tavrı ve hissettiği duyguları en iyi bir şekilde ifade etmesi için yaptığı duadır.

            3. Şefaat Duası: Bir başkası için dua etme.

            4. Tapınma ve Övgü Duası: Kainattaki düzeni, güzellikleri ve yaratıcının ilahi tezahürlerini idrak eden bir müminin, bu durumda hissettiği saygı ve hayranlıkla karışık korku duygularını sesli veya sessiz olarak dile getirmesi.

            5. Günahları İtiraf ve Bağılanma Duası: Allah’a yakın olma ve O’nunla uyumlu bir ilişkiyi sürdürme isteği.

        (B.k.z: Doç. Dr. Hayati Hökelekli, Din Psikolojisi, TDV.)