İLİM[1] BÖLÜMÜ
﴿ كِتَابُ الْعِلْمِ ﴾
﴾
“Kim söylemediğim bir sözü bana atfederse,[2] cehennemdeki yerine hazırlansın”
Suyûtî (Ö.
Toplam,
Suyûtî (ö.
İbnü’l-Cevzî’de dedi ki: Bu konudaki Abdurrahman b. Avf hadisi, Amr b. Avf hadisi ile Ebu’l-Hamrâ hadisi bana ulaşmamıştır.”
Hadisi rivayet edenlerin sayısı, bu üç kişiyle birlikte,
Derim ki: Bu raviler, “Takrîb”de de belli bir usûle göre yol izlemektedir; hadisi rivayet eden raviler, alfabetik harf sırasına göredüzenlenip sayılsa, bu sayı, Aşere-i Mübeşşere dışında
Bir çok hadis alimi, bu hadisi rivayet eden ravilerin içerisine “daha başkaları” ifadesini ilave etmişlerdir. Bununla ilgili olarak (Zebîdî’nin) “Şerhu’l-İhyâ”[71] adlı eserine bakabilirsiniz.
(Bazı alimler) derler ki: Buhârî, bu hadisi, ‘İlm’ (İlim Bölümün)de;
‘Cenâiz’ (Cenazeler Bölümün)de ise;
‘Ahbâru Beni İsrâil’ (İsrail oğullarının Haberleri Bölümün)de ise;
‘Menâkibu Kureyş’ (Kureyş Kabilesinin Menkibeleri Bölümün)de;
Müslim ise, bu hadisi;
Yine Müslim, bu hadisi;
Yine bu hadis, Buhârî ile Müslim(in rivayet ettikleri yolların) dışında;
Yine bu hadis, “hasen sened”lerle;
(Sahih ve Hasen yollarla ismini belirttiğimiz raviler,) sahabe’den
Yine bu hadis, bir çokları tarafından, “zayıf mutemâsek”[72] senedlerle
Yine bu hadis, daha başkaları tarafından, “sakıt”[73] senedlerle
Hafız İbn Hacer (ö.
(Hafız İbn Hacer’den) önce hadis hafızı bir topluluk da, bu hadisin geliş yollarını toplamaya özen göstermiştir. Bunların ilki, Ali b. el-Medînî (ö.
Ya’kûb b. Şeybe’de (bu hadisin geliş yollarını toplamada), Ali b. el-Medînî’ye uyup der ki: “Bu hadis, Hicazlı alimler ile bir çok alimlere göre, sahabeden
Yine ayrıca (bu hadisin geliş yollarını) İbrahim el-Harbî ile Ebu Bekr el-Bezzâr (ö.
Bu hadisin geliş yollarını, bu asırda ise, Ebu Muhammed Yahya b. Muhammed ibn Saîd’de toplayıp buna az miktarda ilavede bulunmuştur.
İmam Şâfiî’nin “Risâle” adlı kitabının şarihi Ebu Bekr es-Sayrafî (ö.
Bazı Nisaburlu alimler de, bu hadislerin tahricini yapıp bu hadislere az miktarda ilave yapmışlardır.
İbnü’l-Cevzî (ö.
İbn Dihye (ö.
(İbn Hacer ise,) İbn Dihye’nin bu sözünü, “Fethu’l-Bârî”de nakletmiştir. Sehavî (ö.
Münâvî (ö.
Ebu Musa el-Medînî (ö.
Daha sonra, bu hadisleri, Mizzî diye bilinen Ebu’l-Haccâc Yusûf b. Halîl ed-Dimeşkî (ö.
Bütün bu hadislerin hepsi; sahih, hasen, zayıf ve sakıt şeklinde de belirttiğimiz gibi,
Bu hadislerin hepsinde, (Cehennem ateşi ile ilgili) bu “özel korkutma”, kayıtlanmaksızın, Hz. Peygamber (s.a.v)’in üzerine yalan söz söylemenin mutlak kötülüğü söz konusu edilmiştir.”
Irâkî (ö.
(Sehâvî’de) “Fethu’l-Muğîs”de[75] konu ile ilgili olarak ise şöyle der: “Bu (hadisin geliş yolu ile ilgili) sayı,
Der ki: “Bu, onların yanında bulunan toplu sayıdır.”
Nevevî (ö.
(Sehâvî’de) “Fethu’l-Muğîs”de der ki: “Musannıf Irâkî, bu hadisin, bu kadar yoldan gelişini uzak görmüştür.
Bir çok hadisçi de, bu hadisleri; ﴿ مَنْ حَدَّثَ عَنِّي بِحَدِيثٍ يُرَى أَنَّهُ كَذِبٌ فَهُوَ أَحَدُ الْكَاذِبِينَ ﴾ “Kim yalan olduğu zannedilen bir sözü, benden (olmak) üzere rivayet ederse, kendisi de yalancılardan biridir”[77] hadisi ile bunun gibi hadisleri, “mutlak yalan söz söyleme”[78] şeklinde yorumlamış-lardır. Fakat belki de bu hadisin geliş yolları, hocamız (Irâkî’n)inde söylediği gibi,
Hafız Burhaneddin el-Halebî (ö.
Yine hocamız, İbnu’s-Salâh’ın (hadis usûlü ile ilgili) kitabına yazdığı “Kitabu’n-Nüket”de, bu hadisi rivayet eden sahabileri, alfabetik harf sırasına göre belirtmiştir. Ben, bu kitabı okudum. Bu sahabiler,
Suyûtî (ö.
Musannıf Irâkî dedi ki: ‘(Sahabilerden naklen yapılan bütün) bu hadislerin metinleri, aynı değildir. Fakat bu (genel manada) ‘mutlak yalan söz söyleme’ hususundadır. (Hadislerin) bu metinlerine özgü rivayet,
Suyûtî (devamla) der ki: “Bu sahabilerin isimleri, “Şerhu’t-Takrîb” (adlı eserim)de geçmektedir. Ayrıca bu hadisi(n geliş yollarını ve ravilerini), ‘mütevatir hadisler’ ile ilgili bir çalışma(m)da topladım.”
Münzirî (ö.
İbnu’s-Salâh (ö.
Bazı alimlerde der ki: “Bu hadisin dışında mütevatir olduğuna dair görüş birliğine varılan bir başka mütevatir hadis daha bulunmamaktadır.”
Bu husus, bazı hadis hafızları tarafından da nakledilmiştir.
İbnü’l-Cevzî (ö.
İbnü’l-Cevzî (ö.
1. Bu hadisin, mütevatir olması.
2. Mütevatiri, sadece bu hadise özgü kılması.
3. Bu hadisi, Aşere-i Mübeşşere ile
Birincisine Cevap: (İbn Hacer) “Feth”de bu konuda bazı hususları belirttikten sonra aynen şöyle der: “Bu hadisin geliş yollarının çok olmasında dolayı bir topluluk, bu hadisin mütevatir olduğunu söylemiştir. Bazı hocalarımız da bu (hadisin mütevatir olup olmadığı) hususunda tartışmıştır.”
(Devamla) der ki: “Çünkü mütevatirin şartı; (naledilen hadisin,) ilk tabakada, son tabakada ve orta tabakada çokluk bakımından olması ve (bu çokluğun,) tabakanın her geliş yolunda tek başına rivayet edilmesinin mevcut olmamasıdır.
Bu hadisin, mütevatir olduğunun söylenmesiyle kast dilen husus, her asırda bir topluluğun diğer bir topluluktan, ilk tabakadan son tabakaya varıncaya kadar rivayet edilmesidir diye cevap verilmiştir. Bu husus, (hadisin) bilgi ifade etmesinde yeterlidir.
(Bu hadisin) Enes’ten gelen yolu, tektir. Fakat bu geliş yollarını, Enes’ten pek çok sayıda kişi rivayet etmiştir. Çünkü bu yollar, bunlardan, tevatüren gelmiştir.
Ali Hadisi. Bu hadisi, Hz. Ali’den; Tabiûn’un meşhur ve güvenilir olanlarından
Abdullah ibn Mes’ud Hadisi, Ebu Hureyre Hadisi ile Abdullah ibn Amr Hadisi de aynı bu şekildedir.
(Aslında mütevatir’in şartında bu çokluğun; ‘senedin) her geliş yolunda Resulullah (s.a.v)’in sahabilerinden nakledildiği üzere, mütevatirdir’ denilse idi, bu ifade, daha doğru olurdu. Çünkü belirli bir sayı, mütevatir de şart koşulmamalıdır. Aksine bu husus, (hadisin) bilgi ifade etmesinde yeterli görülmektedir. Ravilerdeki saygın nitelikler, sayısal çokluğun yerine geçebileceği gibi, sayısal çokluğu geçebilirde. Nitekim bu hususu, “Nüketu Ulûmi’l-Hadîs” ile “Şerhu Nuhbeti’l-Fiker”de belirttim. Yine orada ‘mütevatir hadise örnek, sadece bu hadistir’ şeklinde iddiada bulunana gerekli açıklamayı da yaptım ve mütevatir hadisin örneklerinin pek çok olduğunu da (yine orada) söyledim.”
İkincisine Cevap: İbn Hacer (ö.
Üçüncüsüne Cevap: (Sehâvî) “Fethu’l-muğîs”de bu konu ile ilgili olarak şöyle der: “Bir çok alim, Aşere-i Mübeşşere’nin, bu hadisi rivayet etmede birleştiği hususunda tartışmıştır. Buna şöyle cevap verilmiştir:
“Bu hadisin, Aşere-i Mübeşşere’den olan geliş yolları, İbnül-Cevzî‘nin “el-Mevzuât” adlı eserinin “mukaddime” kısmında geçmektedir. Aşere-i Mübeşşere’den biri olan Abdurrahman b. Avf’ın rivayet ettiği hadis ise, “Mevzuât”ın diğer nüshasında bulunmaktadır. Bu, İbnül-Cevzî’den sonra gelen alimlerin kitaplarında da yer almaktadır. Bu hadisin güvenilir geliş yolları; Hz. Ali ile Zübeyr b. Avâm yolundan gelenin sahih; Talha b. Ubeydullah, Sa’d b. Ebi Vakkâs, Saîd b. Zeyd ile Ebu Ubeyde b. el-Cerrâh yolundan gelenin hasen; Hz. Osman yolunda gelenin zayıf; bunlardan geriye kalan Aşere-i Mübeşşere’den gelen hadisler ise, zayıf yada sakıt’tır. Bütün bunlara rağmen (bu hadisin, Aşere-i Mübeşşere’den geri kalan diğer geliş yollarını araştıracak olursan,) tamamen bulabilirsin.”
(Sehâvî) “Feth”de, hocası (Irâkî)’nin görüşünün aksine Hz. Osman’dan gelen yolun, ‘mutemâsek zayıf’ türden olduğunu söylemiştir. Çünkü hocası (Irâkî), Hz. Osman’dan gelen yolu, sahih saymıştır. Doğru olanı da, bu görüştür. Zira Hz. Osman Hadisini, İmam Ahmed “Müsned” adlı eserinin iki yerinde iki (ayrı) şekilde rivayet etmiştir.
Birincisi: İshak b. İsa, Şüreyh ile Hüseyin’den, (bunlar da) Abdurrahman ibn Ebi’z-Zinâd’dan –bu sadûk’tur-, o da Hz. Osman’dan rivayet etmiştir.[80]
İkincisi: Abdulkebîr b. Abdulmecîd’den, -bu sika’dır-, o da Abdulhumeyd b. Ca’fer’den -ki bu da sadûk’tur-, o da babasından –bu da sika’dır-, o da Mahmûd b. Lebîd’den –ki bu, küçük yaştaki bir sahabidir-, o da Hz. Osman’dan rivayet etmiştir.
Hz. Osman’dan gelen bu iki yolun toplamı, Hz. Osman Hadisinin, sahih olduğunu gösterir.
Dördüncüsüne Cevap: Irâkî (ö.
Halbuki bu hadisi; bu sayı (çokluğuna) ve sadece Aşere-i Mübeşşere’nin rivayetine özgü kılma, “Mestler üzerine mesh etme” hadisiyle çelişmektedir.
Çünkü Ebu’l-Kasım Abdurrahman b. Muhammed b. İshak b. Mende (ö.
Hasan el-Basrî’nin, “Mestler üzerine mesh etme” ile ilgili hadis hakkında şöyle söylediği rivayet edilmiştir: “Resulullah (s.a.v)’in sahabilerinden
İbn Abdilberr (ö.
Yine içlerinde az önce adı geçen İbn Mende ile Hâkim’in de bulunduğu bir çok alim, “Ref’u’l-yedeyn” (=Elleri kaldırma) ile ilgili hadisi, Aşere-i Mübeşşere’ye dayandırmıştır.
Hadisin, Aşere-i Mübeşşere’ye ve bu sayı çokluğuna dayandırılması meselesi, Mütevatir Hadis’in özelliklerinden kabul edilmiştir.”
(Sehâvî) “Fethu’l-muğîs”de der ki: “Erkeklik organına dokunmaktan dolayı abdest almanın gerektiğini’ bildiren hadis de, böyledir.
Denildi ki: Bu hadisin ravileri de,
Suyûtî (ö.
Bu husus, metodoloji’de, ‘manevî mütevatir’ diye isimlendirilmiştir. Manevî mütevatirin karşıtı, lafzî mütevatirdir. ‘Lafzî mütevatir’, Aşere-i Mübeşşere ile
Yalnızca bunun yarısına yakın olarak rivayet edilen hadisler vardır. Örnek: “Kur’an, yedi harf üzerine indirilmiştir” hadisi gibi. Bu hadisi,
(Sehâvî’nin) “Fethu’l-muğîs”inde, bu meseleye, daha fazla cevap verilmiştir. Ayrıca bu konuda daha geniş bilgi için Üstad Murtaza ez-Zebîdî (ö.
* * *
[1] İlim kelimesi, sözlükte; bilme, bilgi ve biliş anlamlarına gelmektedir. Bilginin tanımı, alanı, mahiyeti, kaynağı, elde ediliş yolu veya şekli, elde edilen bilgi ile bilgisi edinilen şeyin arasındaki uygunluk, elde edilen bilgilerin güvenilir oluşu veya olmayışı, güvenilir ise ne dereceye kadar bu bilgilere güvenebileceğimiz b. meseleler hep tarih boyunca tartışılmıştır.
[2] Hadis, Resulullah (s.a.v) üzerine yalan hadis dayandıran yada söz söyleyen kimseyi kınamaktadır. Cenab-ı Hak, bu kimseye, hak ettiği cezayı dilerse verir ve dilerse afeder. Böylelerin muhakkak surette Cehenneme gireceklerine kesinlikle hükmedilemez. Çünkü küfürden ve şirkten başka büyük günah işleyenler hakkında verilecek hüküm budur. Bunlar, Cehenneme girecek olsalar bile orada ebedi kalmazlar. Zira Tevhid dini üzere ölen bir kimse Cehennemde ebedi kalmaz.
Yalan; ister kasten, ister kasıtsız olsun bir şeyi oluğunun aksine haber vermektir. Çünkü yalan, bazen kasten ve bazen de kasıtsız söylenmemiş olsa da, Hz. Peygamber (s.a.v): “Kasten yalan söz söylerse” diye kayıt koymazdı. Sadece unutan ile yanılan kimselere günah yoktur.
Resulullah (s.a.v) üzerine yalan uydurmak, pek büyük bir günah ve çok çirkin bir iftiradır.
Bazı rivayetlerde; daha Hz. Peygamber (s.a.v)’in sağlığında ona yalan söz dayandıranlar çıkmış olsa bile, hadis uydurma, bir hareket olarak, hicri
Çeşitli zamanlarda, bidatçiler çıkmış ve bunlar; çalışmalarını, ideolojilerini ve düşüncelerini haklı göstermek için yalan hadis uydurmuşlar; bazı fıkıhçılar ise sırf mezheplerini ve düşüncelerini savunmak için kitaplarında uydurma hadislere yer vermişler; bazı zahid ve tasavvufçular ise insanları Salih amellere teşvik etmek için, ya yalan hadis uydurmuşlar yada yalan hadislere yer vermişler; zındık yada din düşmanları, çıkarları için yada İlam’a zarar vermek için hadis uydurmuşlar; kıssacılar ise ya devlet adamlarına yaranabilmek için yada maddi kazanç elde etmek için hadis uydurmuşlar; bazıları da halk arasında bilgiçlik taslamak için hadis uydurmuşlar… ve benzeri şeyler daha söylenebilir.
[3] Buhârî, İlim
[4] Buhârî, İlim
[5] Buhârî, İlim
[6] Buhârî, Cenaiz
[7] Buhârî, İlim
[8] Buhârî, İlim
[9] Buhârî, Enbiya
[10] Tirmizî, İlim
[11] İbn Mâce, Ahkam
[12] İbn Mâce, Mukaddime
[13] Müslim, Zühd
[14] Hâkim
[15] Müsned,
[16] Müsned,
[17] Müsned,
[18] Müsned,
[19] Tirmizî, İlim
[20] Müsned,
[21] Müsned,
[22] Müsned,
[23] Müsned,
[24] Taberânî, el-Evsat; Ebu Ya’lâ
[25] Taberânî; Ebu Ya’lâ
[26] Taberânî, el-Kebir,
[27] Taberânî
[28] Taberânî, el-Evsat
[29] Taberânî
[30] Taberânî
[31] Taberânî
[32] Dârekutnî, Efrad; Hâtib, Tarih
[33] Hâkim, Müstedrek,
[34] Dârimî, Mukaddime,
[35] Hâkim, Müstedrek,
[36] Taberânî; İbn Adiy
[37] Taberânî
[38] Taberânî
[39] Taberânî
[40] Taberânî
[41] Taberânî, el-Evsat
[42] Taberânî, es-Sağir
[43] Dârimî, Mukaddime,
[44] Taberânî
[45] Taberânî
[46] Taberânî, el-Evsat
[47] Taberânî
[48] Taberânî; Bezzâr
[49] Bezzâr; Ebu Ya’lâ; Dârekutnî; Hâkim, Medhal
[50] Müsned,
[51] Buhârî, İlim
[52] İbn Kânî’ , Mu’cemu’s-Sahabe; İbnü’l-Cevzî
[53] Ukaylî, Duafâ; Taberânî
[54] Dârekutnî; İbnü’l-Cevzî
[55] Ebu Nuaym
[56] Taberânî; Ebu Nuaym; İsmailî, Mu’cemu’s-Sahabe
[57] Ebu Nuaym; Yusuf b. Halil, Cem’uhu li turûki hâza’l-hadis
[58] Taberânî; İbn Kânî’ , Mu’cemu’s-Sahabe
[59] İbn Kânî’ , Mu’cemu’s-Sahabe; İbnü’l-Cevzî
[60] Buhârî, Menakib ; Hâkim, Medhal; İbn Asâkir, Tarih; İbn Adiy
[61] Hatîb, Tarih
[62] Müsned,
[63] İbn Saîd, Cem’uhu li turûki hâza’l-hadis
[64] Yusuf b. Halil, Cem’uhu li turûki hâza’l-hadis
[65] Yusuf b. Halil, Cem’uhu li turûki hâza’l-hadis
[66] Taberânî; İbn Sa’d, Tabakâtu’l-kübra
[67] Ukaylî, Duafâ
[68] Müsned,
[69] Müslim, İman
[70] İbn Saîd, Cem’uhu li turûki hâza’l-hadis
[71] Bu kitabın başlığı, “İthâfu’-sâdeti’l-müttekîn” olup değişik tarihlerde çeşitli baskıları yapılmıştır.
[72] Mutemasek, ta’dilin dördüncü mertebesinde bulunan bir ravi hakkında kullanılan bir siğadır. Böyle bir ravinin rivayet ettiği hadis, itibar ve ihtibar için alınır.
[73] Zehebî ve Sehavî’ye göre cerhin üçüncü, Irâkî’ye göre ise ikinci, İbn Hacer’e göre ise onuncu mertebesinde bulunan bir ravi hakkında kullanılan bir siğadır. Böyle bir ravinin rivayet ettiği hadis, hiçbir şekilde alınmaz. Ayrıca hadis yazarken yanlışlıkla yazılmayan düşen kelime anlamına da gelmektedir.
[74] Nevevî, İbnu’s-Salâh’ın, Hadis Usûlü ile ilgili “Ulûmu’l-Hadis” adlı kitabını, ilk önce “İrşâd” adıyla özetlemiş, daha sonra da bunu, “Takrîbu’l-İrşâd” adıyla yeniden özetlemiştir. Zeynüddin el-Irâkî, “Takrîb”i, “Nazmu’d-dürer fi ilmi’l-eser” adıyla ilavelerle birlikte elfiyeli bir nazım haline döndürmüştür. Daha sonra bu nazmı, biri uzun ve diğeri kısa ve özet halinde olmak üzere iki kere şerh etmiştir.
[75] Sehâvî’de, Irâkî’nin bu “Elfiyye” sini, “Fethu’l-muğîs fi şerhi Elfiyyeti’l-hadis” adıyla şerh etmiştir. Bu, “Elfiyye” şerhlerinin en iyisidir.
[76] Nevevî’nin, Müslim’in “Sahih” adlı kitabına yazdığı şerhin asıl adı, “el-Minhâc fi şerhi Sahîhi Müslim”dir.
[77] Müslim, Mukaddime
[78] Burada kast edilen husus; “müteammid” (bile bile kasten) ifadesi, yalan söz söyleme ile ilgilidir. Bu kayıt olmazsa, yanlışlıkla yalan söz söyleyenin günaha girdiği anlaşılırdı. Halbuki Kitap, Sünnet göre; unutan ve yanılan kimselere günah yoktur. Bu sebeple bu kaydın olmadığı mutlak rivayetler, kayıtlı olanlara hamledilir.
[79] Bu, hadis usûlü ile ilgili, İbn Hacer’in, “Nühbetü’l-fiker fi mustalahı ehli’l-eser” adlı kitabını, “Nüzhetu’n-nazar bi-tevdîhi Nuhbeti’l-fiker” adıyla şerh ettiği kitabıdır.
[80] Müsned,
[next]
﴾
“Allah, ….. o kimsenin yüzünü ağartsın”[81]
(Hadisin metninde geçen dad harfi, şeddeli ve şeddesiz olmak suretiyle kullanılabilmektedir.)
Buna göre Allah o kimseyi (بَهَّجَهُ) “sevindirsin”, (حَسَّنَهُ) “güzelleştirsin” ve (نَعَّمَهُ) “nimetlendirsin” demektir.
﴿ سَمِعَ مَقَالَتِي فَوَعَاهَا فَأَدَّاهَا إِلَى مَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ غَيْرِ فَقِيهٍ وَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ ﴾
“Allah, benim sözümü dinleyip de belleyen, sonra da onu işitmeyene ulaştıran kimsenin yüzünü (kıyamet günü) ağartsın; çünkü nice fakih (fıkıh bilgisini taşıyan kimse/meseleleri kavrayan kimse) vardır ki, fakih değildir. Yine nice fakih (fıkıh bilgisini taşıyan kimse/meseleleri kavrayan kimse) var ki, kendinden daha fakih olan kişiye bilgisini götürür.”[82]
Bir lafız da ise; ﴿ سَمِعَ مِنَّا شَيْئًا فَبَلَّغَهُ كَمَا سَمِعَه فَرُبَّ مُبَلِّغٍ أَوْعَى مِنْ سَامِعٍ ﴾ “Benden bir şey dinleyip de işittiği şekilde onu ulaştıranın yüzünü (Allah, kıyamet günü) ağartsın; çünkü nice (bilgi) taşıyıcısı vardır ki, dinleyenden daha iyi beller”[83] buyurulmaktadır.
Bu hadisin, başka şekillerde geçen lafızları daha vardır.
Suyûtî (ö.
1. Zeyd b. Sâbit[84]
2. Abdullah ibn Mes’ud[85]
3. Cübeyr b. Mut’im[86]
4. Nu’mân b. Beşîr[87]
5. Babası Beşîr[88]
6. Sa’d b. Ebi Vakkâs[89]
7. Enes[90]
8. Câbir b. Abdullah[91]
9. Umeyr b. Katâde el-Leys[92]
10. Muâz b. Cebel[93]
11. Ebu’d-Derdâ’[94]
12. Ebu Karsâfe[95]
13. Ebu Saîd el-Hudrî[96]
14. Rebîa b. Osman et-Teymî[97]
15. Abdullah ibn Ömer[98]
16. Zeyd b. Hâlid el-Cüheni[99]
Toplam,
(Derim ki:) Yine bu hadis; Hz. Aişe, Ebu Hureyre ve Şeybe b. Osman yolundan da rivayet edilmiştir.
İbn Mende (ö.
İbn Hacer (ö.
“Şerhu’l-Mevâhibi’l-Leduniyye” adlı kitapta geçtiğine göre; hafız der ki: “Bu hadis, (bu şekliyle) meşhurdur. Üstelik bazı alimler, bu hadisi, mütevatir hadisten saymıştır; çünkü bu hadis,
Suyûtî (ö.
Yine de doğruyu en iyi bilen Allah’tır.
* * *
[81] Bir kişi bir meseleyi duyup öğrendiği zaman o bilgiyi bir başkasına aktarıp gizlememesi gerekir. Resulullah (s.a.v), böyle yapmakla; hadislerin hem rivayet edilip öğrenilmesini ve hem de İslam dininin her tarafa yayılmasını sağlamaya çalışmaktadır.
[82] Ebu Dâvud, İlm
[83] Ebu Dâvud, İlm
[84] Ebu Dâvud, İlim
[85] Tirmizî, İlim
[86] İbn Mâce, Mukaddime
[87] Hâkim, Müstedrek,
[88] Taberânî
[89] Taberânî, el-Evsat
[90] İbn Mâce, Mukaddime
[91] Taberânî, el-Evsat
[92] Taberânî
[93] Taberânî
[94] Taberânî, el-Kebir
[95] Taberânî, el-Evsat
[96] Bezzâr
[97] Ebu Nuaym, Hilye,
[98] Râfi’, Tarihu Kazvin
[99] İbn Asâkir
[next]
﴾
“(Bu anlattıklarımı, burada) sizden hazır olan, olmayana ulaştırsın.”[100]
Bir rivayette ise; ﴿ لِيُبَلِّغْ شَاهِدُكُمْ غَائِبَكُمْ ﴾ “(Burada) hazır olanınız, (bu anlattıklarımı) olmayanınıza ulaştırsın.”
Bir başka rivayette ise; ﴿ لِيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ ﴾ “(Burada) hazır olan kimse, (bu anlattıklarımı) olmayana ulaştırsın”
Bu hadis, şu yollardan gelmiştir:
1. Ebu Bekre[101]
2. Abdullah ibn Abbâs[102]
3. Ebu Şureyh el-Huzâî el-Ka’bî[103]
4. Abdullah ibn Ömer[104]
5. Vâbisa
6. Ubâde ibnu's-Sâmit
7. Câbir b. Abdullah
8. Muâviye b. Hayde el-Kuşeyrî[105]
9. Hâris b. Basrâ el-Leysî
10.Hz. Ali ve daha bir çokları.
İbn Mende (ö.
Münâvî (ö.
* * *
[100] Hz. Peygamber (s.a.v), çeşitli yerlerde ve değişik zamanlarda insanlara vaaz ve hutbe vermekteydi. Bu hutbe ve vaazları, bazen çok sayıda kişi dinlemekteydi. Bu nedenle Hz. Peygamber (s.a.v)’in buralarda söylediği sözleri duymayan sahabiler de olmaktaydı. Çünkü sahabilerin hepsinin her an Hz. Peygamber (s.a.v)’in yanında bulunma imkanı yoktu. Bu ve benzeri durumları göz önünde bulunduran Hz. Peygamber (s.a.v), vaaz ve hutbe sırasında hazır bulunan kimselerin, duyduklarını, o sırada hazır bulunamayan kimselere ulaştırmasını istemektedir. Bunlar, sahabiler de olabilir, başkaları da olabilir. Önemli olan; Hz. Peygamber (s.a.v)’den duyulan hususların başkalarına aktarılmasıdır.
Müslümanlar; Kur’an, Sünnet ve ilim adamlarından öğrendiklerini yada duyduklarını başkalarına anlatma ve öğretmek zorundadır; çünkü İslam Dini, toplumsal bir dindir. Kendisiyle ilgili şeylerin, başkalarına aktarılmasını ister. Bu, İslam’ın, evrensel bir din olma özelliğinden kaynaklanmaktadır.
[101] Buhârî, İlim
[102] Buhârî, Hacc
[103] Buhârî, Sayd
[104] İbn Mâce, Mukaddime
[105] İbn Mâce, Mukaddime
[next]
﴾
“İlmin ve alimlerin üstünlüğü” ile ilgili hadisler
İlmin ve alimlerin üstünlüğü, alimlere saygı ile hürmet göstermenin gerekliliği ve onlara kızgınlık ile eziyet vermekten sakınma.
Allâme Ebu Hâmid Sîdî’l-Arabî b. Yûsuf el-Fâsî (ö.
Daha geniş bilgi için (biraz önce adı geçen) Nureddin’in, “Cevâhiru’l-ikdeyn fi fadli’ş-şerefeyn şerefu’l-ilmi’l-cilî ve’n-nesebu’l-ulâ” adlı eserine bakabilirsiniz. Bu, iki cilt halinde yazılmış şahane ve büyük bir kitaptır. Yazar Nureddin, bu kitabını, iki bölümde düzenlemiştir. Birinci Bölüm, ilmin ve alimlerin üstünlüğü hakkındadır. İkinci Bölüm ise, Ehli Beyt’in üstünlüğü ve onların saygınlığı hakkındadır.
* * *
[106] Bu, Ebu Hâmid el-Fâsî’nin, hadis usulü ile ilgili İbn Hacer’in “Nuhbeti’l-Fiker” adlı eserini nazım haline getirip şerh ettiği kitaptır.
[107] İlmin ve alimlerin üstünlüğü ile ilgili olarak b.k.z: Bakara:
[next]
﴾
“İlim öğrenmek, (kadın-erkek) her Müslümana farzdır”[108]
Sehâvî (ö.
Suyûtî (ö.
Suyûtî (ö.
1. Enes[109]
2. Câbir
3. Abdullah ibn Ömer
4. Abdullah ibn Mes’ud[110]
5. Abdullah ibn Abbâs[111]
6. Hz. Ali
7. Ebu Saîd el-Hudrî[112]
Bu hadisin geliş yolların hepsinde çeşitli sözler söylenmiştir. Bu geliş yollarının en güzeli; Katâde ile Sâbit’in, Enes’den rivayet ettiği yol ve Mücâhid’in, Abdullah ibn Ömer’den rivayet ettiği yoldur.
İbn Mâce’de, bu hadisi, Kesîr b. Şinzîr’den, o da Muhammed b. Sirîn’den, o da Enes’den rivayet etmiştir.
Hadisin ravisi, Kesîr hakkında görüş ayrılığı vardır. Fakat hadis, hasen’dir.
İbn Abdilberr’de bu konu ile ilgili olarak şöyle der: “Bu hadis, çeşitli yollardan rivayet edilmiştir. Fakat bunların hepsi de, illetlidir.
Ayrıca İshâk b. Râhaveyh’den rivayet edildiğine göre; bu hadisin senedi hakkında çeşitli sözler söylenmiştir. Fakat hadis, anlam bakımından sahih’tir.”
Bezzâr’da “Müsned”de dedi ki: “Bu hadis, zayıf senedlerle, hz. Ali ile Enes yolundan rivayet edilmiştir. Fakat bu senedlerin en güzeli; İbrahim b. Sellâm’ın, Hammâd b. Ebi Süleymân’dan, onun da İbrahim en-Nehaî’den, onun da Enes’ten rivayet ettiği yoldur.
İbn Sellâm dedi ki: Bu konuda sadece Ebu Asım’ın, Enes’ten rivayet ettiği yolu biliyoruz.”
İbnü’l-Cevzî’de “Minhâcu’l-kasideyn”de, bu hadisi, Ebu Bekr ibn Ebi Dâvud’dan, o da Ca’fer b. Musâfir’den, o da Yahyâ b. Hassân’dan, o da Süleyman ibn Kürm’den, o da Sâbit el-Bünânî’den, o da Enes’ten rivayet etmiştir.
İbn Ebi Dâvud der ki: “Babamın şöyle söylediğini işittim:﴿ طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ ﴾ "İlim öğrenmek, (kadın-erkek her Müslümana) farzdır" hadisi hakkında bu yoldan daha sahih olanı yoktur.”
Mizzî’de dedi ki: Bu hadis, hasen derecesine ulaşan bir yoldan rivayet edilmiştir.
Derim ki: Deylemî dedi ki: Bu hadis, şu yollardan da rivayet edilmiştir:
Bu hadislerin tahriclerini, "Ehâdisu'l-mütevatira" (adlı kitabımda) belirttim.” (Suyûtî’nin sözü burada bitmektedir.)
(Sehâvî’de) “Mekâsıdu’l-Hasene”de (bunlara) şunlardan gelenleri de ilave etmiştir:
18. Hüseyin b. Ali
19. Nübeyt b. Şerîd
Sehâvî (ö.
(Sehâvî devamla der ki:) Irâkî, “İhyâ”ya yaptığı büyük tahricde[113] bu hadislerin tahrici hususunda sözü uzatmıştır.
Bütün bunlara rağmen Beyhakî’de dedi ki: ‘Bu hadisin metni, meşhurdur. Fakat senedi, zayıftır.’
Bu hadislerin hepsi, zayıf yollardan rivayet edilmiştir.
İbnü’l-Cevzî’de “İlelü’l-Mütenâhiye”de İmam Ahmed’in şöyle söylediğini nakleder: ‘Bize göre, bu konuda herhangi bir şey sabit olmamıştır.’
Yine İshâk b. Râhaveyh’de dedi ki: ‘Bu hadis, sahih değildir. Fakat hadisin; abdest, namaz, zekat, hacc ve daha çok bir yerde geçmesi, anlam bakımından sahih (olduğunu göstermekte)dir.’
İbn Abdilberr’de bu konuda İshâk b. Râhaveyh’in güzel açıklama ve izah yapması sebebiyle onun bu görüşüne katılmıştır.
Hafız Ebu Ali en-Nîsâbûrî’de bu konu ile ilgili olarak şöyle dedi: ‘Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.v)’den gelen (herhangi) bir sened sahih değildir.’
İbnu’s-Salâh’da, bu hadisi, ‘sahih hadis’e değil de, ‘meşhur hadis’e örnek getirmiştir.
Hâkim’de, bu görüşe katılmıştır.
Fakat Irâkî’de dedi ki: ‘“Tahrîcu’l-İhyâ”da belirttiğim üzere, bazı hadis imamları, bu hadisin bazı geliş yollarının, sahih olduğunu söylemişlerdir.’
Mizzî’de dedi ki: ‘Bu hadisin geliş yolları, hasen derecesine ulaşmıştır.’ “(Sehâvî’nin sözü burada bitmektedir.)
Hadis de kast edilen husus şu da olabilir: Daha öncede geçtiği üzere, bu hadis, Enes’ten normal bir şekilde
İbn Şâhîn (ö.
Sehâvî (ö.
İbnü’l-Kattân (ö.
Zehebî (ö.
Suyûtî (ö.
Bu meseleyi, Irâkî (ö.
(Suyûtî) “Ta’likatü’l-Mutîfe”de, bu hadisin geliş yolu ile ilgili olarak şunları söylemektedir: “Bizce, bu hadis, sahih derecesine ulaşmıştır; çünkü bu hadisin
(Suyûtî) “Tebyîdü’s-Sahîfe”de ise bu konuda şöyle der: “Bu hadisin metni, meşhurdur.”
Nevevî’de “Fetevâ”da dedi ki: “Bu hadis, anlam bakımından sahih olsa bile, zayıf bir hadistir.”
Hafız Cemaleddin el-Mizzî’de dedi ki: “Bu hadis, hasen derecesine ulaşan bir yoldan rivayet edilmiştir.”
(Derim ki:) Bizce, bu hadis, sahih derecesine ulaşmıştır; çünkü bu hadisin,
(Leknevî’de) “Za’ferü’l-Emânî”de bu hadis ile ilgili bazı şeyler söyledikten sonra şöyle der: “Kısacası: Bu hadisin senedleri, gerçekten çoktur. Öyle ki hafız Suyûtî, bu hadisi, ‘mütevatir hadisler’ içerisinde saymıştır.”
Belki de Suyûtî, bu hadisi, “Fevâidu’l-Mütekâsire”de anmıştır; çünkü bu hadisin, “Ezhâr”da geçtiğini görmedim. Yine de doğruyu en iyi bilen Allah’tır.
* * *
[108] Hz. Peygamber (s.a.v), kendi döneminde kadın, erkek ve çocuk demeden herkesin ilim öğrenmesini teşvik etmiştir. Hatta Hz. Peygamber (s.a.v), daha sağlığında yazı öğretim meselesinde özellikle de kadınlarla da ilgilenmişt. Örneğin, hanımı Hafsa, Şifa adlı bir kadından yazı yazmayı öğrenmişti.
İslam dininin aslının korunmasında hicri ikinci asırdan itibaren gelişmeye başlayan İslami ilim dalları, hep bu teşvik ve gayret sayesinde oluşmuştur.
[109] İbn Mâce, Mukaddime
[110] Taberânî, el-Kebir, el-Evsat
[111] Taberânî, el-Evsat
[112] Taberânî, el-Evsat
[113] Ebu’l-Fadl el-Irâkî, Gazâlî’nin “İhyâ” sında geçen hadisleri, iki ayrı tasnifte tahric etmiştir. Birisi büyük, diğeri ise küçüktür. Büyük olan tahricin adı, “İhbâru’l- ahyâ bi ahbâri’l- İhyâ” şeklindedir. Küçük olanın adı ise, “el-Muğnî an hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fi tahrici mâ fi’l-İhyâ” biçimindedir. Bu büyük tahric ile küçüğü arasında orta boyda bir eseri daha mevcuttur. Bunun adı da, “el-Keşfu’l-mübîn an tahrici İhyâ-i ulûmiddîn” şeklindedir.
[114] “Sâlih” kelimesi, hadisçiler arasında, sahih ve hasen gibi, dini meselelerde delil olarak kullanılmaya elverişli hadisler için kullanılmış bir terimdir.
[next]
﴾
“Kim (kendisine) bir bilgiden sorulup ta onu gizleyip söylemez-se kıyamet günü ateşten bir gem ile gemlenir.”[2]
Münzirî (ö.
1. Ebu Hureyre.[3] Münzirî derki: "Hâkim en-Nîsâbûrî dedi ki: Bu hadis, Buhârî ile Müslim’in şartlarına göre sahihtir. Fakat bu hadisi (kitaplarında) rivayet etmemişlerdir.”
2. Abdullah ibn Amr.[4] Münzirî derki: "Hâkim dedi ki: Bu hadis, sahihtir. Bu hadisin (sıhhatini bozacak) kapalı bir taraf yoktur.”
3. Abdullah ibn Abbâs.[5] Münzirî derki: "Bu hadisin ravileri, hadisin sahih olması hususunda kendilerine ihtiyaç duyulan sika kimselerdir.”
4. Ebu Saîd el-Hudrî.[6] Hafız Münzirî derki: Bu hadis, ﴿ مِمَّا يَنْفَعُ اللهُ بِه ﴾ِ “Allah’ın (insanlara) faydalı kılacağı” ibaresi hariç Ebu Saîd el-Hudrî’den başka içlerinde;
5. Câbir b. Abdullah[7]
6. Enes b. Mâlik[8]
7. Abdullah ibn Ömer
8. Abdullah ibn Mes’ud
9. Amr b. Abese
10. Ali b. Talk ve daha bir çoklarının da bulunduğu bir grup sahabeden rivayet edilmiştir.” (Münzirî’nin sözü burada bitmektedir.)
(Sehâvî) “Mekâsıdu’l-Hasene”de derki: “﴿ مَنْ كَتَمَ عِلْمًا أُلْجِمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِلِجُومٍ مِنَ النَّار ﴾ِ “Kim (kendisine) bir bilgiden sorulup ta onu gizleyip söylemezse kıyamet günü ateşten bir gem ile gemlenir” hadisini; Ebu Davud, Tirmizî, İbn Mâce, İbn Hibbân ve Hâkim rivayet etmiştir.[9]
İbn Hibbân ve Hâkim, bu hadisin, Ebu Hureyre yolundan sahih olduğunu söylemişlerdir.
Tirmizî’de derki: “Bu hadis, hasen-sahihtir.”
Derim ki: Bu hadisin pek çok geliş yolları vardır. İbnü’l-Cevzî, bu hadislerin çoğunu, “İlelü’l-Mütenâhiye”de getirmiştir.
Bu konuda Enes, Câbir, Talk b. Ali, Hz. Aişe, Abdullah ibn Abbâs, Abdullah ibn Ömer, Abdullah ibn Mes’ud ve Amr b. Abese’den gelmiştir.
Zeylaî’de, “Tahricu Al-i İmran”da, bu hadisleri getirmiştir.
(Hadisteki) korkutma, kitaplardan yararlanmak isteyenlerden kitaplarını saklayanları kapsamaktadır. Özellikle de bu, kitapların bir çok nüshaları olmaması halinde en büyük yasaklama sebebidir. Kitaplara sahip olmak, kişiyi, bu kitaplardan yararlanmaya götürmeyebilir. Üstelik böyle bir şeyle sıkıntıya uğramak, çokça rastlanan bir durumdur.” (Sehâvî’nin sözü burada bitmektedir.)
Her ne kadar bu hadisi, şimdi, Mütevatir Hadisler içerisinde sayan kimse bulamadımsa bile, bu hadisin, mütevatir hadisler içerisinde sayılması, işte bu (kadar yoldan gelmesi)nden ötürüdür. Yine de doğruyu en iyi bilen Cenab-ı Allah’tır.
* * *
[1] Hadis Usulü kurallarına göre; zayıf hadis, çeşitli yollarla güçlendirilir ve kendisiyle çelişen başka bir hadisin olmaması durumunda zayıflığı ortadan kalkar. Hasen olan hadis de bu şekilde başka yollarla desteklendiği takdirde, sahih konumuna geçer.
[2] Müslüman bir kişi, ilk önce kendisinden, sonra da ailesinden, yakın akrabalarından, çevresinden, arkadaşlarından ve yaşadığı toplumdan Allah’a karşı sorumludur. Öğrendiği şeyleri hem yaşamak ve hem de çevresindeki insanlara anlatmak ve öğretmek zorundadır. Kendisine sorulan soruya, geçerli bir mazereti yoksa cevap vermek zorunda, bilmiyorsa araştırıp öğrenmesi gerekmektedir. Bildiği hususları gizlemesi doğru olmaz. Gizlerse ağzına ateşten bir gemle kıyamet günü gemlenmek zorunda kalır.
[3] Ebu Dâvud, İlim
[4] Hâkim, Müstedrek,
[5] Müsned,
[6] İbn Mâce, Mukaddime
[7] İbn Mâce, Mukaddime
[8] İbn Mâce, Mukaddime
[9] Ebu Davud, İlim
[next]
Yorum Gönder
Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.